توسعه پایدار چیست؟

توسعه پایدار یا Sustainable Development در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است.

در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم می‌آید.

پایداری می‌تواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی.

در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.

یکی از مهمترین رویدادهای بین‌المللی که در زمینه توسعه پایدار وجود دارد، نشست جهانی توسعه پایدار(WSSD) است. در این نشست توافق‌هایی در زمینه توسعه پایدار میان شرکت‌کنندگان انجام شد.

کاهش تعداد افرادی که دسترسی به آب ندارد به نصف تا سال 2015 میلادی، به حداقل رساندن مواد شیمیایی که بر سلامتی انسان و طبیعت اثرات مخرب می‌گذارند تا سال 2020 میلادی، نصف کردن سرعت کاهش ذخیره‌های دریایی و رساندن منابع دریایی به سطحی پایدار تا سال 2015 میلادی، کاهش روند از بین رفتن تنوع طبیعی تا سال 2010 میلادی، افزایش پایداری در استفاده از انرژی‌های تجدیدشونده و برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه‌ای 10 ساله در مورد توسعه پایدار از اصلی‌ترین توافقات این نشست بود. 

هرچند این روزها بسیاری از دولتمردان و فعالان زیست محیطی به دنبال رسیدن به توسعه پایدار هستند، اما برخی فعالان زیست محیطی این گزینه را برای حفظ محیط زیست کافی نمی‌دانند.

آنها معتقدند در با توجه به روند استفاده از منابع تمام شونده و از بین بردن منابع در جهان واژه "توسعه پایدار" مناسب نیست و باید از لفظ جایگزینی چون "پایداری توسعه" استفاده کرد تا این مفهوم در ذهن تداعی نشود که قرار است منابع جدیدی تولید شود. 

هرچند این روزها بسیاری از دولتمردان و فعالان زیست محیطی به دنبال رسیدن به توسعه پایدار هستند، اما برخی فعالان زیست محیطی این گزینه را برای حفظ محیط زیست کافی نمی‌دانند.

آنها معتقدند در با توجه به روند استفاده از منابع تمام شونده و از بین بردن منابع در جهان واژه "توسعه پایدار" مناسب نیست و باید از لفظ جایگزینی چون "پایداری توسعه" استفاده کرد تا این مفهوم در ذهن تداعی نشود که قرار است منابع جدیدی تولید شود.

تنوع زیستی

تنوع زیستی به مجموعه ای از ذخایر ژنی گونه ای و اکوسیستمی اطلاق می شود . ذخایر زیستی کنونی  کره زمین حاصل صدها میلیون سال تاریخ تکامل است. در طی ادوار فرهنگهای انسانی زیادی ظاهر     شده اند و با شرایط محیطی سازگاری یافته اند و منابع زیستی متعددی را کشف و مدیریت و بهره برداری کرده اند. تنوع فرهنگی انسان نیز بخشی از تنوع زیستی است . همانند تنوع ژنی و گونه ای .

بعضی از جنبه های فرهنگی انسان راه حلهایی را برای حل مشکلات زیستی در مناطق خاصی تامین کرده است و بدین وسیله تنوع فرهنگی در سازگاری انسان با شرایط محیط در حال تغییر خود کمک کرده است. تنوع فرهنگی در تنوع زبان ، مذهب ، اعتقادات و سنت ها و بهره برداری از زمین ، هنر ، موسیقی ، ساختار اجتماعی ، نوع غذا و ... پدیدار است . تنوع فرهنگی باعث حفظ تنوع واریته های گیاهی و نژادهای دامی و زیستگاه ها می شود .

همانطور که ذکر شد تنوع زیستی به مجموعه ای از تنوع ژنی و گونه ای و اکوسیستم گفته می شود. تنوع زیستی ژنی به تنوع ژنها در داخل گونه ها اطلاق می شود و جمعیت های مشخصی از یک گونه را در بر می گیرد. تنوع گونه ای به غنای گونه ای یا تنوع گونه ها در یک منطقه اطلاق می شوند و در این مورد هرچه تعداد گونه ها بیشتر باشد غنای گونه ای بیشتر است. باید توجه داشت که هرچه درجه خویشاوندی گونه ها بیشتر باشد تنوع کمتر است . برای مثال گرچه گونه های زیادتری در خشکی های سطح زمین نسبت به آبها وجود دارد ولی چون گونه های خشکی ها به هم نزدیک ترند تنوع در اکوسیستم های آبی بیشتر است. تنوع اکوسیستمی به تنوع اکوسیستم های یک منطقه اطلاق می شود و چون تشخیص دقیق مرز اجتماعات و جوامع مشکل است اندازه گیری تنوع اکوسیستمی مشکل تر است.  

ادامه ....در ادامه مطلب

برآورد سرانه فضای سبز با استفاده از تصاویر IKONOS

برآورد سرانه فضای سبز با استفاده از تصاویر IKONOS

سارا تیموری

جهانگیر فقهی

مرتضی شریفی 

چکیده :

لزوم برنامه ریزی موفق و کارا در امر جنگل داری و فضای سبز شهری علاوه بر صرف بودجه و در اختیارگیری منابع مالی، شناخت وضعیت موجود و توان منطقه مورد برنامه ریزی از لحاظ نوع نیازمندی و تواناییهای بالقوه آن در زمینه پوشش گیاهی می باشد.

در این مطالعه از توانایی تصاویر ماهواره ایکونوس و عکسهای هوایی برای کسب اطلاع از وضعیت سطح پوشش سبز در منطقه شهری و محاسبه سرانه فضای سبز در منطقه ای واقع در شمال غرب شهر تهران، ناحیه 3 و قسمتی از ناحیه 4 از منطقه 2 شهرداری به مساحت 538 هکتار، استفاده شده است.

به این منظور تصاویر ماهواره ای پس از انجام پیش پردازشهای لازم تحت عملیات تفسیر رقومی به صورت خودکار که شامل طبقه بندی با استفاده از خوارزمیک حداکثر احتمال می باشد، قرار گرفت. در عین حال عکسهای هوایی یاد شده ابتدا رقومی و تصحیح هندسی شده، سپس برای برآورد صحت طبقه بندی به عنوان واقعیت زمینی مورد استفاده قرار گرفت. به این منظور شبکه نقطه چینی با 4371 نقطه، متمرکز در خوشه هایی با مساحت 100 مترمربع، بر روی عکسهای هوایی پیاده شده و نقاط یادشده مورد تفسیر قرار گرفتند. در نهایت تعلق و عدم تعلق آنها به طبقه فضای سبز بررسی شد. فاصله خوشه ها از هم 100´100 متر و فاصله نقاط شبکه نقطه چین در هر خوشه 5´5 متر در نظر گرفته شده است. نتایج حاصل با نتایج حاصل از طبقه بندی خودکار تصویر ماهواره ای مقایسه شده و جدول خطا رسم گردید که با توجه به آن، صحت کلی در مطالعه حاضر 97% محاسبه شده است. منطقه به 45 حوزه مطابق با مرزبندی مرکز آمار کشور تقسیم شده و سرانه فضای سبز در کلیه حوزه ها با در دست داشتن اطلاعات جمعیتی محاسبه گردید. سپس تعیین مساحت و تهیه نقشه پراکنش مناطق خالی به عنوان حداکثر توان قابل افزایش به سطح فضای سبز منطقه انجام شد.

نتایج حاصل بیانگر وجود سرانه 14 مترمربع بر نفر در کل منطقه است که حدود 20% از سطح کل منطقه را شامل می شود و دامنه پراکنش آن بین 3.9 و 28.9 متر مربع بر نفر در سطح حوزه ها متغیر می باشد. در نهایت با روی هم گذاری نقشه مناطق خالی و نقشه سرانه فضای سبز مناطق خالی برای اختصاص یافتن به پوشش سبز اولویت بندی شدند.

کلید واژه: سرانه فضای سبز، تصاویر IKONOS، شبکه نقطه چین، عکسهای هوایی

منبع : نشریه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، تابستان 1387، 16، صفحات 292 تا 303 .

دانلود فایل pdf  متن کامل مقاله در ادامه مطلب

برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .

مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا

همه چیز در مورد کنفرانس ریو +

about rio + 20

• آماده سازى شرایط براى برگزارى کنفرانس ریو
• کنفرانس ریو
• موافقهاى صورت گرفته در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمانملل (کنفرانس ریو)
• تدوین و اجراى کنوانسیون هاى کنفرانس ریو
• دستور العمل 21: تقویت توسعه پایدار
• کنفرانس ریو +٢٠ (٣١ خرداد-٢ تیر ۹١) - برزیل
• درباره کنفرانس ریو + 20
• موضوع کنفرانس
• ایجاد یک اقتصاد سبز در زمینه توسعه پایدار و ریشه کنی فقر
• کنفرانس ریو + ٢٠ نیاز توجه ویژه به هفت حوزه اصلی را برجسته ساخته است
• سازماندهی ریو +٢٠
• توسعه پایدار چیست؟

همه این مطالب و سایر مطالب برجسته و کامل را می توانید در لینک زیر مشاهده فرمائید.

لینک مطالب

بررسی قابلیت صدف دوکفه ای آنودونتا سیگنه آ+کاهش غلظت نیترات+فسفات

بررسی قابلیت صدف دوکفه ای آنودونتا سیگنه آ

در کاهش غلظت نیترات و فسفات

در دو سیستم باز و بسته

آرش جوان شیر

مژگان جندقی

---

چکیده :

تخلیه پسابهای ناشی از فعالیتهای کشاورزی و صنعتی در منابع آب سطحی، باعث پایین آمدن کیفیت آب می شود. فسفات و نیترات از جمله عوامل آلوده کننده موجود در این پسابها می باشند. استفاده از صدف برای حذف این عوامل از جمله روشهای تصفیه بیولوژیکی است. صدف آنودونتا سیگنه آ (Anodonta cygnea) در میان صدفهای آب شیرین، یکی از انواع مهم صدفهای فیلتر کننده می باشد. هدف اصلی انجام این پژوهش، بررسی میزان جذب ذرات معلق و حذف مواد محلول توسط این صدف بود. به منظور بررسی توانایی صدف آنودونتا سیگنه آ در کاهش غلظت فسفات و نیترات چندین صدف از این گونه، در درجه حرارت 19 تا 20 درجه سانتی گراد و در دو سیستم باز و بسته مورد آزمایش قرار گرفتند.

نتایج به دست آمده در سیستم باز نشان داد که با افزایش تعداد جلبکها، میزان قابل توجهی از مواد محلول یعنی فسفات و نیترات توسط این جلبکها به منظور تامین نیازهای حیاتی، کاهش یافت. همچنین نتایج نشان داد که متوسط کارایی در سیستم تلفیقی صدف و جلبک در مورد جذب نیترات 76.3 درصد و در مورد جذب فسفات 75.3 درصد بوده است.

با توجه به نتایج به دست آمده احتمال دارد که بتوان صدف آنودونتا سیگنه آ را به عنوان یکی از عوامل تصفیه کننده طبیعی در فاضلابها مطرح نمود و به شکل عملی از نتایج این آزمایش ها استفاده کرد.

دانلود فایل pdf  متن کامل مقاله در ادامه مطلب

برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .

مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا

کتاب درختان و درختچه های ایران_فرهنگ معاصر

عنوان کتاب :

درختان و درختچه های ایران

نویسنده :

ولی الله مظفریان

انتشارات :

انتشارات فرهنگ معاصر

تعداد صفحات:

 991 صفحه

سال چاپ:

سال 1387

مشاهده بخش معرفی کتاب این وبلاگ

اوزون چیست و از کجا می آید؟

اوزون که جزء اصلی مه دود است، گازی است که از ترکیب اکسید نیتروژن و هیدروکربنها در حضور نور آفتاب بوجود می‌آید. در اتمسفر، ازن بطور طبیعی به صورت لایه‌ای که ما را از اشعه ماورای بنفش محافظت می‌کند، وجود دارد. ولی زمانی که در سطح زمین تولید شود، کشنده است.

اوزون از کجا می‌آید؟

اتومبیلها، کامیونها و ...، یکی از اصلی ترین منابع اوزون هستند. در سال 1986، مقدار حیرت انگیز 6.5 میلیون تن هیدروکربنهای مختلف و 8.5 میلیون تن اکسیدهای نیتروژن توسط خودروهای موتوری وارد هوا شدند .نیروگاهها، کارخانه‌های شیمیایی و پالایشگاههای نفت نیز سهم بزرگی در همین مساله دارند و نیمی از انتشار هیدروکربنها و نیتروژن  در کشور آمریکا مربوط به آنهاست.

مواد آلوده کننده هوا

• منوکسید کربن :گاز سمی منوکسید کربن، بطور عمده مربوط به خودروهایی است که مصرف سوخت آنها  بنزین می‌باشد. این خودروها مقدار زیادی گاز CO را از طریق لوله اگزوز وارد هوا می‌کنند.
• دی‌اکسید گوگرد :عمدتا مربوط به نفت کوره) نفت سیاه) است که در بعضی صنایع و تاسیسات حرارت مرکزی و تولید نیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• اکسیدهای نیتروژن دار: بطور عمده مربوط به نفت کوره، گازوئیل و مقدار کمتری مربوط به مصرف بنزین و نفت سفید است.
• هیدروکربن‌های سوخته نشده: عمدتا مربوط به خودروهایی است که بنزین مصرف می‌کنند. نفت کوره و گازوئیل در این مورد سهم کمتری دارند.
• ذرات ریز معلق: بطور عمده، از سوختن نفت کوره حاصل می‌شود.
• برمید سرب: در نتیجه مصرف بنزین در موتور اتومبیل‌ها حاصل می‌شود.
• سایر ترکیبات سربی: بنزین خودروها اغلب دارای ماده‌ای به نام تترا اتیل سرب است که به منظور روان کردن کار سوپاپ‌ها و به‌سوزی بنزین به آن اضافه می‌شود. این ماده هنگام سوختن بنزین، باعث پراکنده شدن ذره‌های جامد و معلق ترکیبات سرب در هوا می‌شود که هم سمی‌اند و هم به صورت رسوب‌های جامد وارد دستگاه تنفسی می‌شوند.

CFC ها چه موادی هستند ؟

CFC ها موادی هستند که صدها مصرف گوناگون دارند. زیرا آنها تقریبا غیر سمی و مقاوم در برابر شعله بوده، براحتی تجزیه نمی‌شوند. به خاطر چنین پایداری، آنها تا 150 سال باقی خواهند ماند. گازهای CFC به آرامی تا ارتفاعات 40 کیلومتری صعود کرده و در آنجا تحت نیروی عظیم تشعشعات ماورای بنفش خورشید شکسته شده ، عنصر شیمیایی کلر را آزاد می‌کنند.

بعد از آزادی هر اتم کلر قبل از برگشت به زمین که سالها طول می‌کشد، حدود صد هزار مولکول اوزون را از بین می‌برد. سه و شاید پنج درصد لایه ازن در سطح جهان تاکنون توسط گازهای CFC تخریب شده است.

با تخریب ازن در لایه‌های بالای اتمسفر، کره زمین اشعه ماورای بنفش دریافت می‌کند که موجب بروز سرطان پوست، بیماری آب مروارید چشم و تضعیف سیستم دفاعی بدن می‌شود. با نفوذ بیشتر اشعه ماورای بنفش از لایه‌های اتمسفر، اثرات آن روی سلامتی بدتر شده ، بهره‌دهی محصولات کشاورزی و جمعیت ماهی‌ها کاهش خواهد یافت و آسایش هر فرد روی این سیاره تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

باران اسیدی+پیامدهایش

یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. در دو دهه اخیر و در برخی نواحی صنعتی و بر اثر فعالیت‌های کارخانه‌ها میزان دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید ازت در هوا افزایش یافته است. این دو ماده در اتمسفر با اکسیژن و بخار آب واکنش شیمیایی ایجاد می‌کند و به صورت اسید نیتریک و  اسید سولفوریک در می‌آید. این ذرات اسیدی مسافت‌های طولانی را بوسیله باد طی می‌کنند و به صورت باران اسیدی بر سطح زمین فرو می‌ریزند. چنین بارش‌هایی ممکن است به صورت برف یا باران یا مه نیز در بیاید.

پیامدهای باران اسیدی

باران اسیدی باعث از بین رفتن بناها و آثار تاریخی بخصوص در ساختمان‌هایی که از سنگ مرمر یا آهک ساخته شده باشند، می‌شود.

باران اسیدی میزان حاصلخیزی خاک را کاهش می‌دهد و حتی ممکن است مواد سمی را وارد خاک‌ها کند .

باران اسیدی موجب نابودی درختان و کاهش مقاومت آنها بخصوص در برابر سرما می‌شود.

پرندگان ایران-انقراض-مهاجرت-گونه های اندمیک-گونه جدید-قاچاق

در حال حاضر مهمترین علت انقراض و در خطر بودن پرندگان ، تخریب زیستگاه های این گونه ها در ایران و جهان است ؛ تالاب ها و جنگل هایی که در حال نابودی اند و درختانی که بی رویه قطع می شوند و با نابودی هر یک آشیانه و آشیانه هایی نیز نابود شده و به فراموشی سپرده می شوند. علاوه بر آن متاسفانه اسلحه و تفنگ های بادی در دست مردم زیاد است.

‌چند گونه پرنده در ایران داریم؟

براساس آخرین فهرستی که در مجلات علمی چاپ شده ۵۱۷ گونه پرنده داریم. از این تعداد که متعلق به ۸۰خانواده و ۱۰راسته اند ، حدود ۳۲۰گونه شان در ایران زادآوری می کنند، ۹۰گونه مهاجر زمستانه اند و ۲۴گونه مهاجر عبوری اند. بقیه هم جزو پرندگان کمیاب ، اتفاقی و رها شده از قفس محسوب می شوند. اگر بخواهیم آماری بگوییم حدود ۷۰درصد پرندگان ایران مهاجرند که یا در زمستان وارد ایران می شوند یا در فصل تابستان برای زادآوری به ایران می آیند.

چه تعداد از این پرندگان گونه خاص ایران هستند؟

گونه اندمیک یا بومی انحصاری ، گونه ای است که در هیچ کشور دیگری مشاهده نشود. از این لحاظ ایران تنها یک گونه اندمیک دارد و آن هم گونه زاغ بور است. پرندگان زیادی هستند که خاستگاهشان فلات ایران است ، اما پرنده ایران نیستند؛ مثلا سینه سرخ ایرانی گونه ای است خاص فلات ایران اما جزو گونه های اندمیک ایران محسوب نمی شود.

پرندگان چگونه خود را آماده مهاجرت می کنند؟

پرندگان به خاطر بعد مسافتی که در پیش دارند باید خود را از لحاظ فیزیک بدنی و تغذیه آماده کنند. افزایش تغذیه پیش از مهاجرت منجر به افزایش چربی در بدن آنها می شود که این چربی در طول سفر به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می گیرد. غیر از آن ، پرنده قبل از مهاجرت حالت بیقراری دارد. در مورد این رفتار پرنده ، روی گروههایی مثل سار یا سهره کار شده است که طبق مطالعات پرنده در قفس در فصل مهاجرت بیقراری از خود نشان می دهد و سریع تر بال بال می زند و تغذیه اش هم بیشتر می شود. اینها نشان می دهند پرنده به طور غریزی تمایل به مهاجرت دارد.

در حال حاضر کدام گونه های پرندگان در ایران در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند؟

تا الان حدود ۲۰مورد پرنده هستند که در خطرند. در ایران ۲ مبحث وجود دارد: یکی گونه هایی که از نظر اتحادیه جهانی حفاظت IUCN جزو گونه های در خطر محسوب می شوند و دیگری گونه هایی که از جانب قوانین سازمان محیط زیست ایران در معرض خطرند؛ مثلا ممکن است گونه پرنده ای در دنیا خیلی وضعش وخیم نباشد، اما در ایران در معرض خطر انقراض باشد. از میان گونه هایی که در معرض خطرند گونه درنای سیبری است.

پرندگان شکاری عمدتا در فهرست IUCN قرار دارند که یا در خطرند یا آسیب پذیر مثل بالابان. پرندگانی مثل خروس کولی شکم سیاه بشدت در معرض خطر و در بعد جهانی نیز در خطر انقراض قرار دارد. پلیکان خاکستری ، کورکور حنایی ، اردک سرسفید و… هم در خطرند.

چه عواملی پرندگان را در ایران در معرض خطر قرار داده است؟

مهمترین مساله ، تخریب زیستگاه است ؛ تخریب زیستگاه از چرای دام مفرط گرفته تا ورود فاضلاب یک مجتمع مسکونی یا کارخانه به داخل یک تالاب. از طرفی بریدن درختان ، بوته کنی و نابود کردن جنگلها همگی باعث می شوند زیستگاهی که مناسب گونه هاست از میان برود. بعلاوه آنقدر تعداد اسلحه و تفنگ های بادی زیاد است که باعث شکار پرندگان و پستانداران می شود.

علت قاچاق کردن پرندگان شکاری چیست؟

کشور ما به دلیل وسعتش فون بسیار خوبی برای پرندگان است. تنوع پرندگان بخصوص پرندگان شکاری خیلی خوب است. به همین دلیل بیشتر این پرندگان شکاری به وسیله شکارچیان بومی گرفته می شوند. معمولا یکی دو ماه که از سن جوجه ها می گذرد آنها را از آشیانه شان برمی دارند یا به دلال هایی در تهران یا شهرهای جنوبی کشور می فروشند. آنها هم این پرندگان را به کشورهای عربی منتقل می کنند. عرب ها از پرندگانی مثل بالابان ، بحری و شاهین برای قوش بازی استفاده می کنند ؛ مثلا با بالابان ، هوبره شکار می کنند. گاهی حتی دیده می شود عرب ها با همین پرندگان دست آموز ایرانی در زیستگاه های ایران مشغول قوش بازی هستند، در حالی که شکار هوبره و دیگر پرندگان ممنوع است ، شکار کردن با پرنده شکاری هم ممنوع است و مهمتر گرفتن یک پرنده شکاری هم ممنوع است. اینها همه ممنوع است ، ولی انجام می شود!

آیا در چند سال اخیر گونه جدیدی از پرندگان در ایران مشاهده شده است؟

بله. برای اضافه کردن گونه ها ۲ قسمت وجود دارد. یکی این که گونه ای برای کشور ایران جدید باشد و دیگری این که به خاطر اطلاعات تاکسونومی و ژنتیکی اسم گونه ای تغییر کند؛ مثلا گونه کاکایی نقره ای به خاطر اطلاعات جدید ژنتیکی که به دست آمد به ۲ گونه کاکایی تقسیم شد. گونه های جدیدی که وارد ایران می شوند هم کم نیستند مثلا سسک چشم سفید هندی که به تازگی کشف شده و نوعی مگس گیر قهوه ای که برای اولین بار در خاورمیانه در ایران رکورد شده است.

متاسفانه ما در ایران خیلی اوقات این مشکل را داریم که شناخت گونه فقط در حد متخصصان است ، یعنی این فقط متخصصان هستند که مثلا یک سسک را از یک سهره تمییز می دهند؛ اما در کشورهای دیگر ما ۲ مبحث در پرنده شناسی داریم ؛ یکی پرنده نگری BIRDWATCHING است ، دیگری اومیتولوژی یا علم پرنده شناسی است.

پرنده نگری در واقع نوعی سرگرمی است که هر کس را می تواند جذب کند. هر کسی که به پرنده ها و دیدن آنها علاقه دارد. وقتی دانش عامه مردم نسبت به موضوعی بالا می رود پیگیری هایشان هم نسبت به آن مساله بیشتر می شود؛ مثلا کشور انگلستان چهار پنج میلیون پرنده نگر دارد. اینها مردم عادی این کشورند اما آنقدر تخصص پیدا کرده اند که براحتی می توانند حتی با شنیدن صدای پرنده ای آن را بشناسند؛ اما در ایران فقط ۲۰ تا ۳۰ نفر هستند که اینها هم در این زمینه متخصص اند.

عجایب پرندگان

هر ساله ۵۰میلیارد پرنده در دنیا مهاجرت می کنند. این رقم شگفت آور، اهمیت و عظمت مهاجرت پرندگان را نشان می دهد. در مهاجرت پرندگان شگفتی ها و عجایب بی شماری وجود دارد که در این مقاله نمی توان به تمامی آنها اشاره کرد، اما شاید بد نباشد بدانید رکورد طولانی ترین مسافت پرواز در مهاجرت را در دنیا معمولا متعلق به پرستوهای دریایی قطبی می دانند. این گونه که از نزدیکی قطب شمال تا نزدیک قطب جنوب پرواز می کند مسافتی حدود ۳۰هزار کیلومتر را طی می کند. برخی گونه ها در اقیانوس آرام ، مثل تلیله و سلیم حدود ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر را بدون توقف پرواز می کنند. برای چنین فاصله ای این پرندگان باید ۱۰۰ ساعت بی وقفه پرواز کنند.

وقت شناسی دقیق پرندگان را حتی در پرندگان داخل قفس هم می توان دید. پرندگانی که در قفس می مانند هنگام مهاجرت بیقراری می کنند و بال بال می زنند و جالب این که مطالعات دانشمندان روی این پرندگان در قفس نشان داده که حاصلضرب مدت بال زدن پرنده در معدل سرعت پرواز پرنده ، برابر با فاصله مهاجرت پرنده به محلی است که برای زمستان گذرانی می رود. پرندگان جهت مهاجرت خود را بخوبی می دانند. آنها می دانند کی باید مهاجرت خود را شروع کنند، به کجا باید بروند و کی باید بازگردند. بعضی از آنها مجبورند چند شبانه روز بی وقفه پرواز کنند و از جنگل و کوهستان ها و رودها عبور کنند؛ اما همیشه با وجود تمامی این سختی ها و خطرها راه و مسیر خود را می یابند و به مقصد نهایی و درست خود می رسند.می بینیم که شگفتی ها و زیبایی های این موجودات بسیار زیاد و باورنکردنی است.

پس نگذاریم پرنده ها در قفس بمانند یا شکار شوند. آنها باید آزاد باشند و به سفرهای دور و دراز بروند و مردم با مشاهده دسته های آزاد آنها حس آزاد بودن و زنده بودن را دریابند

امواج موبایل و مهاجرت پرندگان

بررسی‏ها نشان می دهد، علت مهاجرت بیش از نیمی از مهاجرت پرندگان وحشی در تهران، امواج الکترومغناطیسی تلفن‌های همراه در این کلان شهر می‌باشد.

بر اساس مطالعات زیست محیطی، عمده ترین علت مهاجرت غیرطبیعی پرندگان وحشی تهران، گسترش امواج الکترو مغناطیسی تلفن های همراه در این شهر می باشد

حدود ۵۰ درصد از پرندگان وحشی به شکل بی سابقه تهران را ترک کرده اند که علت این امر گسترش امواج تلفن های همراه می باشد.

امواج الکترومغناطیس تلفن های همراه به صورت مستقیم در مهاجرت پرندگان از شهر تهران نقش دارد.

علت این مهاجرت بیماری و آلودگی نیست و این تغییر بی سابقه محل زندگی پرندگان عامل فیزیکی دارد.

این پرندگان وحشی هستند و طیور به معنی پرندگان اهلی نیستند و سازمان محیط زیست و شرکت ارتباطات سیار به صورت مشترک باید این موضوع را بررسی کنند.

محققان اعلام کردند که انرژی‌ها و میدان‌های الکترونیکی و مغناطیسی دست ساز بشر بر روی گونه های مختلف زیستی تاثیر منفی و مخرب دارند.

بر اساس مطالعات جدید تلفن‌های همراه و کلیه منابع الکتریکی مشابه می‌توانند طبیعت را با اختلال رو به رو کرده و باعث بی‌خانمان شدن بسیاری از گونه‌های جانوران مانند پرنده‌ها و زنبورها شده و در نهایت منجر به مرگ آنها شود.

این تحقیقات نشان می‌دهد که تکنولوژی دست ساز بشر فرستنده‌هایی را خلق کرده است که اساساً میدان‌های الکترومغناطیس طبیعی و نیروهای موجود در زمین را تغییر می‌دهد؛ در این شرایط جانورانی که از نیروهای طبیعی برای جهت‌یابی و تعیین موقعیت استفاده می‌کنند در مقابله با این نیروهای مصنوعی غیرقابل تغییر گیج شده و مسیر خود را گم می‌کنند.

براساس این مطالعات، زنبورهایی که در معرض تابش میدان‌های الکتریکی خطوط انرژی و یا امواج تلفن همراه قرار می‌گیرند، یکدیگر را از بین برده و توانایی بازگشت به زیستگاه خود را از دست خواهند داد.

همچنین محققان اعلام کرده‌اند که تعداد پرندگانی مانند گنجشک در حوالی دکل‌های تلفن‌های همراه کاهش یافته و شکل دسته‌های پرنده‌های مهاجر با نزدیک شدن به این دکل‌ها از هم پاشیده شده و پرندگان از مسیر اصلی خود منحرف می‌شوند.

کاهش تنوع زیستی در ایران و جهان-عوامل و راهکارها

کاهش تنوع زیستی در جهان

بر اساس اطلاعات منتشر شده در نشریه کنوانسیون تنوع زیستی با عنوان "وضعیت تنوع زیستی جهان" در سال 2010 :

5 عامل اساسی در کاهش تنوع زیستی زمین نقش دارند:

1- تخریب زیستگاه های طبیعی
2- تغییرات آب وهوایی
3- رشد افسار گسیخته موجودات زنده دست ورزی شده واشکال مختلف آلودگی ها
4-  بهره برداری بیش از حد و ناپایدار
5- گونه های مهاجم بیگانه 

افول و تخریب زیستگاه ها کماکان یکی از مهمترین دلایل کاهش تنوع زیستی در جهان می باشد. در اکوسیستمهای زمین، غالبا اینگونه تخریب ها در نتیجه تغییر کاربری اراضی طبیعی به اراضی کشاورزی صورت می گیرد. امروزه 30 درصد از سطح اراضی طبیعی را کشاورزی و فعالیت های انسانی به خود اختصاص داده است. آمارهای لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نشانگر آن است که کاهش زیستگاه ها بدنبال فعالیت های صنعتی و عدم مدیریت پایدار پوشش های جنگلی نیز از دلایل اصلی افزایش خطر و انقراض گونه ها به شمار می رود.

نتیجه اینکه برخی از گونه های پرنده (به مانند آنچه در آسیای جنوب شرقی شاهدیم؛ در این مناطق افزایش درخواست ها مبنی بر تامین سوخت های روغنی کشاورزی موجب کاهش سطح اراضی طبیعی شده است) زیستگاه های خود را از دست داده اند و شدیدا در خطر انقراض قرار دارند. مطالعات نشان داده است،که فعالیت های انسانی، آلودگی های صنعتی وشیوه نادرست مصرف باعث در خطر قرار گرفتن گونه ها، تغییرات آب و هوایی وبه طور کل کاهش منابع طبیعی شده است. چیزی که سبب گردیده شاهد افزایش نرخ فقر در جهان باشیم.

امروز همگی ما می دانیم که تخریب زیستگاه های طبیعی و اکوسیستم های زمین بدلیل استفاده ناپایدار از منابع طبیعی صورت گرفته است. ما اکوسیستم های زمین را تخریب نموده ایم تا بتوانیم محصولات خود را کشت نموده و پروژه های خود را اجرا نماییم. به ععنوان مثال فعالیت های پرورشی آبی و اجرای پروژه هایی چون پرورش میگو کاهش زیستگاه ها و مناطق ساحلی را سبب شده تا به حدی که در بسیاری از موارد جایگزین مانگروهای مناطق ساحلی گشته است.  

باید افزود که تغییرات آب وهوایی نیز از اساسی ترین تهدیدات تنوع زیستی بشمار می رود. ذوب شدن و کاهش یخ های دریای قطب تهدیداتی فراتر از حد انتظار برای تنوع زیستی دارد. به علاوه افزایش دمای هوا، حوادث آب و هوایی مداوم و برهم خوردگی سیستم طبیعی باراندگی و نواحی در معرض خشکسالی از بزرگترین خطرات وتهدیدات تنوع زیستی به شمار می آیند. 

نیز گونه مهاجم بیگانه از عواملی هستند که اکوسیستم ها و بقای دیگر گونه ها را با خطر روبرو ساخته اند. امروزه 542 گونه مهاجم بیگانه، از جمله گونه های گیاهی، ماهیان دریایی، پستانداران، برخی از پرندگان و دوزیستان، محیط زیست و سطح تنوع زیستی 57 کشور را با چنان خطراتی مواجه ساخته اند که هنوز آثار واقعی آن مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است.
از نتایج چنین تهدیداتی بر سطح تنوع زیستی زمین، کاهش یک سوم (31%)جمعیت گونه های وحشی جهان بین سال های 1970 الی 2006، افول و تخریب 59% سطح اکوسیستم های استوایی و کاهش 41% اکوسیستمهای منابع آب شیرین بوده است.

اینگونه شواهد نشان می دهد که مهمترین منابع زندگی در زمین، تنوع زیستی، کاملا در خطر قرار دارند.

کاهش تنوع زیستی در ایران

متاسفانه سطح تنوع زیستی ایران به ویژه در قرن اخیر با تهدید های متفاوت روبرو و در برخی موارد به طرز چشمگیری کاهش یافته است. چه گونه های ارزشمندی که بدلیل جاه طلبی های انسان منقرض شده و دیگر وجود ندارند، چه تالابهایی که رو به خاموشی نهاده و چه پوشش های گیاهی که دیگر به بیابان تبدیل شده اند!

سطح پوشش جنگل های ایران روز به روز کاسته و امروزه در معرض تخریب جدی قرار دارند. از 10 سال گذشته تاکنون، بیش از 14 هزار حریق، 150 هزار هکتار از عرصه های جنگلی و مرتعی کشور را در بر گرفته است. فقط در شش ماه نخست سال 1389، 2428 فقره آتش سوزی، باعث تخریب 30 هزار هکتار از جنگل ها و مراتع کشور شد.  میزان فرسایش سالانه خاک از مرز 5/1 میلیارد تن گذشته، بیش از 70 درصد مناطق حفاظت شده و بیش از 50 درصد پناه گاه های حیات وحش در اثر بهره برداری بی رویه از پوشش های گیاهی، برای احیا نیازمند مدت زمانی طولانی هستند.  علاوه بر آتش سوزی، به طور کل عواملی مانند انواع آلودگی ها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، تبدیل اراضی به مناطق مسکونی، تجاوز به جنگل های طبیعی، تجارت حیوانات و گیاهان وحشی، بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی و... از مهم ترین عوامل تهدید کننده تنوع زیستی محسوب می شوند. البته ورود گونه های غیربومی مانند راکون، نوتریا و... شکار و صید غیرقانونی، ازدیاد حیواناتی چون شغال و گراز  و وجود شکارچیان و قاچاقچیان هم نقش عمده ای در کاهش تنوع زیستی ایران داشته است.

تهدیداتی مثل محدودیت شدید منابع آب، رقابت تالاب‌ها با دیگر کاربری‌های مختلف برای بهره‌برداری از منابع آبی، تغییرات کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز، حاشیه و درون تالاب‌ها، تخلیه فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی بدون تصفیه مناسب، بالا بودن میزان رسوبات جریانات آب‌های سطحی، خشکسالی‌های پیاپی و عدم برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب تالاب‌ها، این اکوسیستم‌ها را در سطوح ملی و بین‌المللی با تهدیدات جدی مواجه ساخته است.  از میان تالاب های ثبت شده در لیست کنوانسیون رامسر، تالاب های مهمی چون ارومیه، انزلی، شادگان در وضعیت بسیار بدی قرار دارند و هم اکنون قسمت اعظم دریاچه ارومیه خشک شده است.  این در حالی است که تالاب های مذکور از تنوع بالای جانوری برخوردارند و وضعیت بد اکوسیستم یک تالات شرایط ادامه حیات را برای گونه های جانوری و گیاهی آن سخت تر می کند. به عنوان مثال، به دلیل رشد بیش از حد علف های هرز تالاب امیر کلاته لاهیجان، نسل ماهی کپور تینکا-تینکا  در حال انقراض است. 

نتیجه اینکه در دهه اخیر جمعیت پستانداران حتی در مناطق حفاظت شده کاهش چشم گیری داشته است. بر اساس اطلاعات اتحادیه جهانی حفاظت از حیات وحش و منابع طبیعی از میان گونه‌های مهره‌دار در ایران، از رده پستانداران، یوزپلنگ آسیایی، شیر آسیایی، خرس سیاه، گورخر ایرانی، دوپای فیروز، حفار ایرانی، از رده پرندگان، گیلانشاه خالدار، درنای سیبری، کرکس پشت سفید، خروس کولی دشتی، از رده خزندگان، لاک پشت عقابی، لاک پشت چرمی و از رده دوزیستان سمندر غارزی شدیدا در خطر انقراض  قرار دارند. همچنین از رده پستانداران، پلنگ، گوزن زرد ایرانی، حشره خور شوش، جرد زارودتی، ول کرمانی، سنجابک دم موشی ایرانی، نهنگ آبی و نهنگ خاکستری از رده پرندگان، اردک سرسفید، بالابان، از رده خزندگان، لاک پشت سبز، لاک پشت فراتی، افعی خالدار، لاک پشت سرخ، لاک پشت زیتونی، از رده ماهی‌ها، ماهی چالباش، ماهی شیپ دریای خزر، ماهی قره برون،‌ ماهی اوزن برون، فیل ماهی یابلوگا و از رده دوزیستان نیز سمندر کوهستانی لرستان در خطر انقراض هستند. بر اساس اطلاعات اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، حدود 12 گونه پستاندار، 12 گونه پرنده، 14 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست در دسته گونه‌های آسیب‌پذیر قرار دارند.  همچنین حدود 34 گونه پستاندار، 16 گونه پرنده، 17 گونه خزنده و 3 گونه دوزیست، در شرف تهدید هستند.  نیز در مورد گونه های گیاهی ایران که در معرض انقراض هستند، گیاهانی از تیره گاوزبان، گل استکانی، میخک کاسنی، آلاله، شب بو، زردکوهی بیشتر با خطر انقراض مواجه اند.

ویژگی های مشترک یک اکوسیستم+چرخه بیوژئوکمیکال

واژه اکوسیستم (Ecosystem) که از بنیانی ترین مفاهیم بوم شناختی می باشد مخفف کلمه مرکب سیستم اکولوژیکی (Ecological system) می باشد. یک اکوسیستم عبارت است از مجموع موجودات زنده (‌Biocenose) و محیط فیزیکی (Biotope) که در آن قرار دارند.

برای مثال اقیانوس، رودخانه، بیابان، باغچه، یک گلدان و حتی نوک یک مداد یا تار مو همگی از مصادیق اکوسیستم می باشند چرا که در تمامی مثال های فوق موجودات زنده ای وجود دارند که در یک محیط فیزیکی قرار دارند (در نوک مداد یا تار مو، چه موجودات زنده ای وجود دارد؟). اما آیا وجود موجود زنده در محیط فیزیکی تنها ویژگی مشترک این اکوسیستمها است؟

در واقع کلیه اکوسیستهای فوق دارای دو ویژگی مشترک دیگر می باشند. نخست آنکه کلیه اکوسیستهای یاد شده نیازمند دریافت انرژی هستند. برای مثال در صورت عدم وجود تشعشع خورشید هیچیک از اکوسیستهای فوق قادر به ادامه فعالیت نیستند. در واقع اصلی ترین منبع انرژی اکوسیستهای طبیعی خورشید می باشد. دیگر خصوصیت مشترک اکوسیستم ها وجود چرخه ای از ترکیبات شیمیائی می باشد که در طی آن این ترکیبات دائماً از حالت ساده به پیچیده و متعاقباً از حالت پیچیده به ترکیبات ساده تبدیل می شوند. (چرخه بیوژئوکمیکال)

برای مثال در اکوسیستم جنگل با فتوسنتز گیاهان ترکیبات ساده دی اکسید کربن و آب به ترکیبات پیچیده ای مثل قندها و متعاقباً به ترکیبات بسیار پیچیده نظیر پروتئین ها، چربی ها و اسیدهای نوکلئیک تبدیل می شوند. سپس با پیر شدن و خاتمه عمر، برگ یا کل گیاه تجزیه شده و ترکیبات پیچیده یاد شده به مولکول های ساده ای نظیر دی اکسید کربن، آب و آمونیاک تجزیه می گردند. این مسیر تبدیل ترکیبات شیمیائی که چرخه بیوژئوکمیکال (Biogeochemical cycle) نامیده می شود در تمامی اکوسیستم ها مشاهده می شود. 

مفهوم اکولوژی+قدمت

کلمه اکولوژی دارای منشاء یونانی و متشکل از دو کلمه Oikos  به معنی خانه، ماوا یا محیط زیست وLogia به معنی مطالعه و بررسی می باشد. بر این اساس اکولوژی در فارسی به بوم شناسی ترجمه گردیده است. همانگونه که از این نام پیداست اکولوژی یا بوم شناسی علمی است که به مطالعه رابطه بین موجود زنده و محیط زیست می پردازد. 

برای مثال بررسی اثر تغییرات  درجه حرارت بر رشد و نمو گیاهان یک جنگل مطالعه ای اکولوژیکی است. البته بایستی توجه داشت که رابطه بین موجودات زنده و محیط زیست یک رابطه دوطرفه می باشد به این معنی که نه تنها محیط زیست بر موجود زنده اثر گذار است بلکه موجودات زنده نیز بر محیط زیست پیرامون خود تاثیر گذار هستند.

برای مثال در جنگل فوق الذکر وجود گیاهان بر درجه حرارت محیط تاثیر گذار بوده و باعث کاهش نوسانات روزانه و سالیانه محیط می شود. مطالعه اثر آلاینده های زیست محیطی نظیر سموم علفکش، آفتکش، کودهای شیمیائی، گازهای گلخانه ای، اوزون، اشعه ماوراء بنفش و ... مثال هائی از مطالعات اکولوژیک می باشند که امروزه به عنوان مهمترین دغدغه های بشر مطرح هستند.

قدمت علم اکولوژی چقدر است؟

در واقع بشر همیشه برای تداوم بقا نیازمند اطلاعاتی بوده که امروزه در چارچوب علم اکولوژی قرار می گیرند.

برای مثال بشر شکارچی اولیه برای دستیابی به شکار مورد نظر به اطلاعاتی در خصوص نیاز غذائی شکار، محیط زیست مطلوب حیوان و ... نیازمند بوده است و یا اینکه بعداً انسان کشاورز متوجه شد بذر در ایامی از سال رشد و نمو بهتری دارند. بنابراین می توان گفت قدمت علم اکولوژی تقریباٌ برابر با قدمت حیات بشر بر روی زمین می باشد.

نخستین مکتوباتی که مطالب آن در قالب علم اکولوژی قابل دسته بندی می باشد به نوشته های بقراط و ارسطو باز می گردد. هر چند مطالعات اکولوژیک (نظیر زنجیره غذائی، بررسی سیستم حیاتی تپه های مرجانی و ...) تا اوایل قرن بیستم در قالب علم زیست شناسی انجام می شد، ولی نخستین بار در آغاز قرن گذشته علم اکولوژی توسط محققی به نام ارنست هکل (Ernst Haeckel) به عنوان شاخه ای مستقل از علم زیست شناسی ارائه گردید. هم اکنون اکولوژی در کنار سایر شاخه های زیست شناسی مانند فیزیولوژی، ژنتیک، سیتولوژی و مولکول های حیاتی بخش مهمی از علم زیست شناسی را به خود اختصاص داده که دارای گرایش های متعددی نظیر اکولوژی جانوری (که خود قابل تقسیم به اکولوژی آبزیان، حشرات، پرندگان و ... است)، اکولوژی گیاهی (که قابل تقسیم به اکولوژی گیاهان زراعی، علفهای هرز و ... است) می باشد.