دانلود مقالات زیست محیطی
ضرورتها و الزامات بازنگری راهبردهای حفاظت از تنوع زیستی ایران
اصغر محمدی فاضل
نعمت اله خراسانی
مجید عباسپور
سید محمد باقر حجتی
چکیده
راهبردهای کنونی حفاظت از تنوع زیستی ایران با ساختارهای چندبخشی اجتماعی، سازمانی، سیاستگذاری و مدیریتی ارتباط تنگاتنگی دارد. ازاینرو، ضرورت دارد که راهبردی منسجمتر برای حفاظت از تنوع زیستی کشور در چارچوب رویکردی نوآورانه و سازگاریپذیر تدوین شود تا از این طریق، هماهنگی بسیاری از فرایندها و همکاری دامنۀ وسیعی از ذینفعان تضمین شود.
در این مقاله، ضمن تشریح «روش شناسی تدوین راهبرد لاکنر و همکاران» و توضیح دربارة موارد سازگارسازی آن با «راهبردها و برنامة اقدام ملی حفاظت از تنوع زیستی جمهوری اسلامی ایران»، اصول حاکم بر تدوین چنین راهبردهایی در سطوح زیر ملی و بهویژه استانی را معرفی میکند. چنین فرایندی، دربردارندۀ روشی دوسویه برای انعکاس نیازهای ذینفعان در سطوح ملی، منطقه ای و جهانی بوده است و در همین راستا، به گستره ای از ابزارهای حمایتی توجه میکند. علاوه بر آن و برای تضمین مشارکت دستاندرکاران و مجریان بالقوۀ راهبردها در فرایند و ایجاد و تقویت حس مالکیت آنها نسبت به خروجی ها، تجمیع راهبرد با برنامه های موجود، اولویت سنجی اقدامات اجرایی و اجرای پروژه های مرتبط انجام یافته است.
ازجمله مهمترین مزایای تدوین راهبرد با چنین رویکردی، ایجاد توافق دربارة اولویتهای حفاظتی در میان ذینفعان بوده است. همچنین یکی دیگر از دستاوردهای این بررسی, فراهمسازی بسترهای لازم برای اصلاح جهت گیری سازمانهای دولتی و یا نهادهای مختلف مسئول ابعاد و گروههای مختلف اثرگذار و اثرپذیر از اجرای برنامههای حفاظت از تنوع زیستی بود.
در همین رابطه، ضمن ارائه نسخهای اصلاحشده از چشم انداز و راهبردهای حفاظت از تنوع زیستی کشور، چهارچوبی برای ارزیابی عملکرد این سازوکار در اختیار قرار گرفته است. بنابراین، ذینفعانی که در فرایند تدوین راهبرد مشارکت داشتهاند قادر خواهند بود تا با دقت و بینش کافی مستقیماً در فرایند اجرای آن نقشآفرینی کنند.
کلید واژه: ارزیابی زیست محیطی، تدوین راهبرد، تنوع زیستی
منبع: نشریه محیط زیست طبیعی، دوره 67، شماره 2، تابستان 1393، صفحه 195 تا 206 .
برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .
مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا .
لینک دانلود متن کامل مقاله (فایل PDF ) را در ادامه مطلب مشاهده خواهید کرد.
از بیابان های خشک و سوزان صحرا در آفریقا تا جنگل های بارانی سرسبز آمازون، از اعماق اقیانوس ها تا تپه های مرجانی درخشان، طبیعت جهان ما آمیزه ای است شگفت از چشم اندازها، مواد، رنگ ها و بافت های مختلف.
زمین، هوا و دریاهای سیاره ما خانه ریزترین حشرات و بزرگترین حیوانات است و این یعنی مجموعه غنی از نیروهای وابسته به هم و مرتبط. این یعنی زندگی، یعنی تنوع زیستی. تنوع زیستی که امروز برروی کره زمین داریم از میلیون ها گونه زیستی مشخص تشکیل شده است و این نتیجه چهار میلیارد سال تکامل برروی این کره است.
با این وجود واژه تنوع زیستی نسبتا جدید است و گویا اولین بار در سال 1985 ابداع شده است.
تنوع زیستی یعنی گوناگونی حیات بروی زمین، یعنی تمام جانداران، گونه ها، جمعیت ها، تفاوت های ژنی بین آن ها و زیست بوم ها و اجتماعات پیچیده آن ها.تنوع زیستی به این مطلب نیز اشاره دارد که ژن ها، گونه ها و زیست بوم ها از یک طرف وابسته به هم و از طرف دیگر در تعامل با محیط زیست هستند.
معمولا سه سطح از تنوع زیستی مورد بحث قرار می گیرد:
تنوع زیستی ژن ها، گونه ها و زیست بوم ها.
1. تنوع ژنی یعنی تمام ژن های مختلفی که در تمام گونه های زنده وجود دارند ازجمله گیاهان، حیوانات، قارچ ها و موجودات ذره بینی.
2. تنوع گونه ها، یعنی تمام گونه های مختلف و تفاوت های بین آن ها.
3. تنوع زیست بوم ها شامل تمام زیستگاه ها، جوامع زیستی و فرآیندهای بوم شناختی به علاوه تفاوت بین هریک از زیست بوم ها می شود.
بقیه در ادامه مطلب...
بایدهای حفاظت از تنوع زیستی
تنوع زیستی مهمترین منبع کره زمین است و مهمترین محصول میلیونها مورد تکامل به شمار میرود. زمین به عنوان خاستگاه انسان و سایر موجودات زنده با دانش کنونی تنها سیارهای است که حیات در آن جریان دارد.
شاید به همین خاطر است که در آغاز هزاره سوم اندیشمندان دنیا همصدا با صاحبنظران علوم طبیعی به این نتیجه رسیدند که باید از زمین پاسداری کنیم.
آگاهان علوم محیطی، تنوع زیستی را پایه و اساس حیات در زمین میدانند. متاسفانه اهمیت و نقش تنوع زیستی در گذشته طبق عادت و ناآگاهانه یا آگاهانه و از روی عمد نادیده گرفته شده است. تنوع زیستی یا «زیگونگی» شامل تنوع گونهای، تنوع اکوسیستمی و تنوع ژنتیکی است.
منشا تنوع زیستی تکامل است. زمانی که ما یک گونه را از بین میبریم، در واقع، محصول میلیونها سال زمان و صرف انرژی که منجر به تکامل آن گونه شده است را از بین بردهایم.
نکته اینجاست که انقراض یک گونه سفری بیبازگشت است و همه تلاشها و ثروتهای جهان برای بازگرداندنش بیثمر خواهد ماند.
به طور کلی ارزشهای تنوع زیستی در کشاورزی، سلامت انسان، تجارت، صنعت و فرهنگ کاملا شناخته شده است و سود مالی آن طی سالها و نسلهای متمادی مشخص نیست.
ناتوانی انسان در پیشبینی شرایط اقتصادی، کشاورزی، فرهنگی و زیستی ارزش تنوع زیستی را در آینده غیرقابل برآورد میسازد. علاوه بر این، نقش تنوع زیستی در خدمات اکوسیستمی نیز غیرقابل برآورد است.
به طورکلی نقش تنوع زیستی در زندگی انسان را در موارد زیر میتوان برشمرد:
1 ـ تنوع زیستی در خدمت اقتصاد پویا:
اقتصاد تنوع زیستی و اکوسیستمها (TEEB) ابتکاری جهانی است که همه توجهها را به موارد زیر جلب کرده است:
مزایای اقتصادی تنوع زیستی.
زیان مالی حاصل از بین رفتن تنوع زیستی و تخریب اکوسیستمها.
پتانسیل واکنشهای اقتصادی.
اقتصاد تنوع زیستی و اکوسیستمها بر گروههای اصلی ذینفع مانند دانشمندان، فروشندگان در مقیاس ملی و جهانی، دولت و مردم محلی موثر است و هدف اصلی آن فراهم کردن مدارک قطعی است که چگونه، چه زمانی و کجا به منظور استفادههای اقتصادی تنوع زیستی حفاظت شود.
اقتصاد تنوع زیستی و اکوسیستمها فرصتی بهوجود میآورد تا نشان دهد حفاظت کردن از تنوع زیستی همان پسانداز پول است.
بسیاری از بحرانهای تنوع زیستی ناشی از فعالیتهای انسان است و ما وظیفه داریم بحرانهای پیشرو و زیانهای مالی ناشی از آنها را برطرف کنیم.
2 ـ تنوع زیستی در خدمت امنیت غذایی:
کاهش تنوع زیستی امنیت غذایی را به خطر میاندازد، زیرا کاهش تنوع زیستی کشاورزی بر امنیت غذایی آثار نامطلوب شناختهشدهای دارد. استفاده از مدیریت تلفیقی آفات، کشاورزی ارگانیک و کودهای ارگانیک، تناوب کشت، استفاده از پسماندهای جانوری و بازیافت محصولات، کشاورزی بدون شخم یا شخم حداقل و کشاورزی چندکشتی میتواند به حفاظت از تنوع زیستی در کشاورزی کمک کند و بالا رفتن امنیت غذایی را سبب شود.
3 ـ تنوع زیستی در خدمت معیشت و کشاورزی پایدار:
تنوع زیستی در کشاورزی شامل تنوع در همه ترکیبات غذایی و محصولات کشاورزی (تنوع در گیاهان کشت شده، جانوران پرورشی و موجودات زنده ذرهبینی وابسته به آنها) است. تنوع زیستی در کشاورزی باعث تولیدات پایدار برای تولید محصولات غذایی، صنعتی و دارویی میشود. همچنین از نظر زیستی نظیر حضور گردهافشانها (pollinators)، موجودات زنده خاک و طعمهخوارها سبب حمایت محصولات میشود. خدمات اکوسیستمی وسیعتر در اکوسیستمهای کشاورزی باعث بهبود سیمای سرزمین، بهبود و سلامت بیشتر خاک، بهبود کیفیت و چرخه آب و بهبود کیفیت هوا خواهد شد. تنوع بیشتر در گیاهان وحشی میتواند به تولید محصولات گیاهی بهتر، مقاومتر، سالمتر و اقتصادیتر
کمک کند.
4 ـ تنوع زیستی در خدمت سلامت انسان:
مقالات و کتابهای بسیاری در زمینه نقش تنوع زیستی در سلامت انسان وجود دارد. تنوع بیشتر در گیاهان دارویی میتواند پتانسیل درمان بسیاری از بیماریها را بهوجود آورد. همچنین تنوع بیشتر تولید پایدار مواد آرایشی و بهداشتی را تضمین میکند. تنوع بیشتر در مواد غذایی مانند انواع سبزی و میوه ویتامینهای بیشتری به بدن میرساند و در نتیجه باعث مقاومت بیشتر سیستم ایمنی بدن میشود.
5 ـ تنوع زیستی در خدمت صنعت:
بسیاری از صنایع به منابع زیستی وابستهاند. به بیان دیگر مواد اولیه خود را از طبیعت به دست میآورند. به عنوان مثال صنعت نفت و گاز که یکی از پولسازترین صنایع جهان محسوب میشود حاصل تجزیه هزارانگونه از باکتریها و پلانکتونهای موجود در دریاست.
منبع :
(روزنامه جام جم - ضمیمه سیب) پنجشنبه 16 آذر 1391 - شماره 261
این گونه منحصر بفرد مار کور از خانواده atretochoana eiselti در نوامبر سال ۲۰۱۱ میلادی در زمان زهکشی برای احداث سد آبی در بستر رودخانه «مادیرا» در منطقه روندونیا برزیل کشف شد، اما طبقه بندی جنس و گونه آن تاکنون بطول انجامیده است. نخستین گونه مارهای کور در سال ۱۹۶۸ میلادی در آمریکای جنوبی کشف شدند، اما تاکنون نمونه مشابهی از آنها رویت نشده بود. این گونه جدید و منحصر بفرد مار کور که در آبهای گرم زندگی و به نظر میرسد که از ماهیان کوچک و کرمها تغذیه میکند، اگرچه به خانواده سمندرها و قورباغهها نزدیکتر است، اما از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به مارها دارد. از شش نمونه کشف شده در بستر رودخانه، یک نمونه از بین رفته، سه مار دیگر به طبیعت و محل زندگی خود بازگردانده شدند و دو مار نیز برای ادامه تحقیقات در اختیار دانشمندان قرار دارند.
روز جهانی تنوع زیستی و ....
خطر انقراض بیخ گوش حیات وحش و زیستگاههای ایران
ایران دارای شرایط اقلیمی متفاوت و تنوع زیستی زیاد است اما کارشناسان با هشدار در مورد ادامه روند برداشت بی رویه از طبیعت با اهداف اقتصادی از احتمال انقراض برخی گونههای گیاهی و جانوری و نابودی زیستگاهها خبر میدهند.
روند ترکیب و تکامل گونه های جدید و نیز انقراض گونههایی که توان سازگاری با تغییرات شرایط محیطی را نداشتند، بیش از چند میلیارد سال به طول انجامید. این تنوع زیستی در ایران در بخش مهره داران شامل 165 گونه پستاندار، 517 گونه پرنده، 209 گونه خزنده، 174 گونه ماهی و 22 گونه دوزیست است.
شکل گیری چهره های متفاوت طبیعت و تنوع زیستی بالا در این مرز و بوم زاییده شرایط متعددی نظیر وضعیت زمین شناسی، عوامل خاکی، اقلیمی، روند تکامل حیات و عوامل زیستی بوده است. در حقیقت تنوع زیستی نوعی بیمه طبیعت در برابر حوادث بد و ناگوار است لیکن وضعیت و روند کنونی محیط زیست جهان، در واقع چالشی نگران کننده در آستانه هزاره سوم است. چالشی میان انسان و طبیعت که به دنبال بهره برداری بی رویه و خطرناک عصر کنونی پدید آمده است.
متاسفانه توسعه بی رویه فعالیتهای اقتصادی انسان از یک سو و اتکای بلاواسطه و وابستگی معیشتی قشر کثیری از جمعیت رو به رشد جهان به طبیعت از سوی دیگر، روز به روز از تنوع طبیعی اکوسیستم ها می کاهد و محدودیتهای بیشتری برای زندگی و بقای حیات وحش فراهم کرده و همین طور عرصه های زیستی آنها را تنگ تر می کند.
با آن که سیر تکاملی موجودات جهان چند میلیون سال طول کشیده است، امروزه به دلیل بد رفتاری انسان با طبیعت پیرامون خود و تخریب زیستگاهها، پراکندن آفتهای گیاهی و جانوری، تخلیه آلاینده ها در هوا، خاک و آب، روند انقراض گونه ها با سرعت بسیار نگران کننده ای افزایش یافته است.
احتمال انقراض برخی گونههای گیاهی و جانوری
به گفته بسیاری کارشناسان چنانچه روند تخریبی زیستگاه ها بر همین منوال ادامه یابد، امکان دارد در 50 سال آینده بسیاری از گونه های گیاهان و جانوران منقرض شوند چنانچه تا به حال گزارشات زیادی درباره ناپدید شدن بسیاری از گونه ها شنیده ایم. به عنوان مثال، گونه بی نظیر و با شکوه ببر مازندران و یا گونه ارزشمند شیر ایرانی را دیگر نخواهیم دید، چون به دست خودمان برای همیشه از طبیعت حذف شده اند.
سالهاست که طرفداران و فعالان و کارشناسان محیط زیست در ایران نسبت به تخریب، آتش سوزی، شکار غیرقانونی، انقراض گونه های اندمیک، خشک شدن تالاب ها و دریاچه ها و آلوده شدن شتابان آب، هوا و خاک هشدار می دهند ولی پرسش این است که چرا این روند هنوز متوقف نشده است؟
در این رابطه دکتر اسماعیل کهرم پدر محیط زیست ایران به خبرنگار مهر می گوید: متأسفانه مسئولان و متولیان حفاظت از محیط زیست ایران در طی سالهای گذشته نتوانستند گونههای در معرض خطر انقراض و تهدید را نجات دهند چنانچه با وجود اینکه سالهاست گونه هایی مانند تمساح پوزه کوتاه و گور ایرانی که گونه های در معرض انقراض بوده و تحت برنامه های احیا هستند هنوز تعدادشان از حدود چند صد عدد تجاوز نکرده است.
به گفته وی، تعداد گوزن های زرد تکثیر شده در اسارت نیز بعد از حدود 40 سال از 500 رأس تجاوز نمی کند که البته بر اساس معیار های تنوع زیستی جهانی این گونه، پرورش جانوران در محیط های بسته را نمی توان کمکی به غنای حیات وحش و تنوع زیستی تلقی کرد.
کهرم فاصله تعداد برآورد شده از یوزپلنگ آسیایی در کشور را که تحت برنامه های متعدد و پر هزینه حفاظتی بوده برای اینکه از لیست گونه های در معرض خطر خارج شود بسیار زیاد می داند.
به اعتقاد او پرنده شاخص و بومی کشور ما یعنی زاغ بور هم اگر در لیست گونه های در معرض انقراض نیست به دلیل این است که از دخالتهای نابجا و مدیریت های نا بخرادانه بشر به دور بوده و با پناه آوردن به مکانهایی مانند کویر لوت و خار توران از پروسه انقراض مصون مانده است.
کهرم معتقد است برای دیگر گونه های پرنده شاخص، بومی و آسیب پذیر کشور مانند هوبره ، میش مرغ، دارکوب سوری و چاخلغ نیز برنامه مدیریتی اصولی و احیایی انجام نشده است.
...
ایران در میان تمام کشورهای جنوب غربی آسیا متنوع ترین و پر جاذبه ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی داراست که 20 درصد از گونه های موجود، انحصاراٌ بومی ایران هستند.
...
اما دکتر هادی کیادلیری رییس انجمن جنگلبانی ایران این سیر قهقرایی را برای تنوع زیستی در میان گونه های گیاهی کشور نیز متصور است و می گوید: اگرچه در کشور ما اصولاً معیاری برای کنترل و اندازه گیری میزان تنوع زیستی و روند آن وجود ندارد ولی با توجه به تخریب شدید زیستگاههای طبیعی که مأمن گونه های مختلف گیاهی و جانوری هستند می توان به درستی دریافت که تنوع زیستی در سال های گذشته روند به شدت رو به کاهشی داشته است.
به گفته وی، گذشته از دخالت های بی رویه بشر و تخریب زیستگاهها در طی سالیان گذشته عوامل طبیعی مانند خشکسالی های پیاپی در روند رو به کاهش تنوع زیستی در ایران نقش داشته است.
کیادلیری اضافه می کند: البته تنوع زیستی بر خلاف تصور عموم فقط شامل عناصر بزرگ طبیعت مانند درختان جنگلها و یا شیر و پلنگ نیست بلکه تک تک عناصر موجود در طبعیت مانند میکرو ارگانیسم ها بخشی از تنوع زیستی محسوب می شوند که در تکامل و تعادل اکوسیستمها نقش دارند و نبود هریک از آنها این تعادل طبیعی را بر هم می زند اما متأسفانه بیشتر کارشناسان و مسئولان تنها هنگامی نسبت به تهدید تنوع زیستی هشدار می دهند و نگران می شوند که عناصر کلی و بزرگ طبیعت در معرض تهدید و نابودی قرار می گیرند.
به گفته وی، زنگ خطر تخریب جنگلهای زاگرس زمانی باید به صدا در می آمد که اجزا کوچکتر این اکوسیستم در حال نابودی بودند نه اکنون که این نابودی گریبان گیر بلوطهای زاگرس شده است.
او تعداد گونه های گیاهی کشور را معادل کل گونه های گیاهی قاره اروپا عنوان می کند: اما همین تنوع بالا اگرچه در تمام دنیا نوعی مزیت و برتری است اما به دلیل تخریب زیستگاههای کشور ما و کاهش روز افزون فضا برای گونه های متعدد، نوعی تهدید به شمار می آید و گونه های موجود را شکننده تر کرده است.
به هر حال بی گمان، اگر مردم هر کشوری ضرورت دفاع و پاسداری از محیط زیست را درک کنند، باعث خواهند شد که مسئولان به سمت حفاظت از این مواهب طبیعی سوق یابند. در حقیقت یکی از مهم ترین مشکلات محیط زیست ایران فقر فرهنگی است؛ فقری همراه با فقر اقتصادی.
متاسفانه از آنجا که دغدغه های محیط زیستی از وزن سیاسی درخور در جامعه ما برخوردار نیست، دولتمردان به حمایت از مولفه های زیست محیطی توجه نمی کنند و به همین دلیل با وجود برنامه های گاهاً پرهزینه و طولانی مدت در زمینه حفظ تنوع زیستی طی سالیان گذشته شاهد اقدام اساسی و ودرخور نبوده ایم.
لینک خبر در
برای افزایش آگاهیها از مسائل مربوط به تنوع زیستی، سازمان ملل روز 22 می را روز جهانی تنوع زیستی (IDB) نامگذاری کرد.
در اواخر سال 1993، کمیته دوم مجمع عمومی سازمان ملل که پایهگذار این روز بود، روز اجراییشدن کنوانسیون تنوع زیستی- 29 دسامبر- را به عنوان روز جهانی تنوع زیستی معرفی کرد. در دسامبر 2000، مجمع عمومی سازمان ملل روز 22 می را به عنوان روز جهانی تنوع زیستی (IDB) برگزید.
22 می 1992 روز تصویب متن کنوانسیون در پیماننامه نهایی نایروبی در کنفرانسی است که به منظور تصویب متن تأییدشده کنوانسیون تنوع زیستی برگزار شد. از دیگر علل این تغییر تاریخ آن بود که به دلیل تعطیلات سال نو، بیشتر کشورها در برنامهریزی برای گرامیداشت این روز بینالمللی در تاریخ 29 دسامبر با مشکل روبهرو بودند.
پی نوشت :
سازمان ملل روز ۲۲ می برابر اول خرداد را روز جهانی تنوع زیستی نامگذاری کرده است. به گزارش خبرگزاری محیط زیست ایران، بنا بر اعلام سازمان ملل دهه جاری دهه ” تنوع زیستی ” نام دارد و همه ساله در چنین روزی ، روز تنوع زیستی گرامی داشته می شود.
هدف از این اقدام افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفظ تنوع زیستی است، تنوع زیستی انواع حالتهای حیات بر روی کره زمین را دربر می گیرد؛ به عبارت دیگر این مفهوم در برگیرنده انواع حیوانات،میکروارگانیسم ها، گیاهان و اکوسیستمهای در برگیرنده این موجودات است. تنوع زیستی در سه لایه مختلف اکوسیستم، گونه و ژن وجود دارد.
ایران از سال ۱۳۷۵ به کنوانسیون تنوع زیستی سازمان ملل پیوست و متعهد شد در حفاظت از آن تلاش کند.
روز جهانی تنوع زیستی در حالی در ایران گرامی داشته می شود که تالابها وضعیت مناسبی ندارند ، دریاچه ارومیه خشک شده است ، دشت ها و بیابانهای ایران به محلی برای احداث چاه نفت تبدیل می شوند و احیای گونه های جانوری در ایران با چالش های فراوانی رو به رو است.
اوضاع در دنیا هم مساعد نیست.اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت هشدار داده که بیش از یک سوم گونه های جانوری و گیاهی در تمام دنیا در معرض خطر انقراض قرار دارند.
طبق گزارش این اتحادیه در مجموع ۴۷ هزار و ۶۷۷ گونه گیاهی و جانوری وارد لیست قرمز این اتحادیه شده اند.
از این تعداد ۱۷ هزار و ۲۹۱ گونه برابر با ۳۶ درصد، با تهدید جدی مواجهند. این درحالی است که دوزیستان با بیشترین میزان خطر انقراض روبه هستند همچنین خطر انقراض، ۷۰ درصد از گونه های گیاهی را به شدت تهدید می کند.
تازه ترین لیست قرمز گونه های جانوری و گیاهی نشان می دهد که تمام گونه ها از پستانداران تا خزندگان، دوزیستان، ماهیان و گیاهان در معرض خطر نابودی قرار دارند و هم اکنون ۸۷۵ گونه برابر با ۲ درصد از مجموع، منقرض شده و یا در حال انقراض هستند.
۲۱ درصد از پستانداران، ۳۰ درصد از دوزیستان، ۱۲ درصد از پرندگان، ۲۸ درصد از خزندگان، ۳۷ درصد از ماهیان آبهای شیرین، ۷۰ درصد از گیاهان و ۳۵ درصد از بی مهرگان نیز تهدید شده اند.
عوامل کاهش دهنده تنوع عبارتند از:
1- تنش های زیست محیطی
2- محیط های سخت و شدید (شرایط نزدیک به حد طاقت حیات)
3- کمبود شدید منابع اساسی
4-آشفتگی های شدید و فراوان
5- ورود گونه های بیگانه
6 - انزوای جغرافیایی (واقع شدن در یک جزیره واقعی یا یک جزیره بوم شناختی)
تنوع زیستی به مجموعه ای از ذخایر ژنی گونه ای و اکوسیستمی اطلاق می شود . ذخایر زیستی کنونی کره زمین حاصل صدها میلیون سال تاریخ تکامل است. در طی ادوار فرهنگهای انسانی زیادی ظاهر شده اند و با شرایط محیطی سازگاری یافته اند و منابع زیستی متعددی را کشف و مدیریت و بهره برداری کرده اند. تنوع فرهنگی انسان نیز بخشی از تنوع زیستی است . همانند تنوع ژنی و گونه ای .
بعضی از جنبه های فرهنگی انسان راه حلهایی را برای حل مشکلات زیستی در مناطق خاصی تامین کرده است و بدین وسیله تنوع فرهنگی در سازگاری انسان با شرایط محیط در حال تغییر خود کمک کرده است. تنوع فرهنگی در تنوع زبان ، مذهب ، اعتقادات و سنت ها و بهره برداری از زمین ، هنر ، موسیقی ، ساختار اجتماعی ، نوع غذا و ... پدیدار است . تنوع فرهنگی باعث حفظ تنوع واریته های گیاهی و نژادهای دامی و زیستگاه ها می شود .
همانطور که ذکر شد تنوع زیستی به مجموعه ای از تنوع ژنی و گونه ای و اکوسیستم گفته می شود. تنوع زیستی ژنی به تنوع ژنها در داخل گونه ها اطلاق می شود و جمعیت های مشخصی از یک گونه را در بر می گیرد. تنوع گونه ای به غنای گونه ای یا تنوع گونه ها در یک منطقه اطلاق می شوند و در این مورد هرچه تعداد گونه ها بیشتر باشد غنای گونه ای بیشتر است. باید توجه داشت که هرچه درجه خویشاوندی گونه ها بیشتر باشد تنوع کمتر است . برای مثال گرچه گونه های زیادتری در خشکی های سطح زمین نسبت به آبها وجود دارد ولی چون گونه های خشکی ها به هم نزدیک ترند تنوع در اکوسیستم های آبی بیشتر است. تنوع اکوسیستمی به تنوع اکوسیستم های یک منطقه اطلاق می شود و چون تشخیص دقیق مرز اجتماعات و جوامع مشکل است اندازه گیری تنوع اکوسیستمی مشکل تر است.
ادامه ....در ادامه مطلب
ادامه مطلب ...کاهش تنوع زیستی در جهان
بر اساس اطلاعات منتشر شده در نشریه کنوانسیون تنوع زیستی با عنوان "وضعیت تنوع زیستی جهان" در سال 2010 :
5 عامل اساسی در کاهش تنوع زیستی زمین نقش دارند:
1- تخریب زیستگاه های طبیعی
2- تغییرات آب وهوایی
3- رشد افسار گسیخته موجودات زنده دست ورزی شده واشکال مختلف آلودگی ها
4- بهره برداری بیش از حد و ناپایدار
5- گونه های مهاجم بیگانه
افول و تخریب زیستگاه ها کماکان یکی از مهمترین دلایل کاهش تنوع زیستی در جهان می باشد. در اکوسیستمهای زمین، غالبا اینگونه تخریب ها در نتیجه تغییر کاربری اراضی طبیعی به اراضی کشاورزی صورت می گیرد. امروزه 30 درصد از سطح اراضی طبیعی را کشاورزی و فعالیت های انسانی به خود اختصاص داده است. آمارهای لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نشانگر آن است که کاهش زیستگاه ها بدنبال فعالیت های صنعتی و عدم مدیریت پایدار پوشش های جنگلی نیز از دلایل اصلی افزایش خطر و انقراض گونه ها به شمار می رود.
نتیجه اینکه برخی از گونه های پرنده (به مانند آنچه در آسیای جنوب شرقی شاهدیم؛ در این مناطق افزایش درخواست ها مبنی بر تامین سوخت های روغنی کشاورزی موجب کاهش سطح اراضی طبیعی شده است) زیستگاه های خود را از دست داده اند و شدیدا در خطر انقراض قرار دارند. مطالعات نشان داده است،که فعالیت های انسانی، آلودگی های صنعتی وشیوه نادرست مصرف باعث در خطر قرار گرفتن گونه ها، تغییرات آب و هوایی وبه طور کل کاهش منابع طبیعی شده است. چیزی که سبب گردیده شاهد افزایش نرخ فقر در جهان باشیم.
امروز همگی ما می دانیم که تخریب زیستگاه های طبیعی و اکوسیستم های زمین بدلیل استفاده ناپایدار از منابع طبیعی صورت گرفته است. ما اکوسیستم های زمین را تخریب نموده ایم تا بتوانیم محصولات خود را کشت نموده و پروژه های خود را اجرا نماییم. به ععنوان مثال فعالیت های پرورشی آبی و اجرای پروژه هایی چون پرورش میگو کاهش زیستگاه ها و مناطق ساحلی را سبب شده تا به حدی که در بسیاری از موارد جایگزین مانگروهای مناطق ساحلی گشته است.
باید افزود که تغییرات آب وهوایی نیز از اساسی ترین تهدیدات تنوع زیستی بشمار می رود. ذوب شدن و کاهش یخ های دریای قطب تهدیداتی فراتر از حد انتظار برای تنوع زیستی دارد. به علاوه افزایش دمای هوا، حوادث آب و هوایی مداوم و برهم خوردگی سیستم طبیعی باراندگی و نواحی در معرض خشکسالی از بزرگترین خطرات وتهدیدات تنوع زیستی به شمار می آیند.
نیز
گونه مهاجم بیگانه از عواملی هستند که اکوسیستم ها و بقای دیگر گونه ها را
با خطر روبرو ساخته اند. امروزه 542 گونه مهاجم بیگانه، از جمله گونه های
گیاهی، ماهیان دریایی، پستانداران، برخی از پرندگان و دوزیستان، محیط زیست و
سطح تنوع زیستی 57 کشور را با چنان خطراتی مواجه ساخته اند که هنوز آثار
واقعی آن مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است.
از
نتایج چنین تهدیداتی بر سطح تنوع زیستی زمین، کاهش یک سوم (31%)جمعیت گونه
های وحشی جهان بین سال های 1970 الی 2006، افول و تخریب 59% سطح اکوسیستم
های استوایی و کاهش 41% اکوسیستمهای منابع آب شیرین بوده است.
اینگونه شواهد نشان می دهد که مهمترین منابع زندگی در زمین، تنوع زیستی، کاملا در خطر قرار دارند.
متاسفانه سطح تنوع زیستی ایران به ویژه در قرن اخیر با تهدید های متفاوت روبرو و در برخی موارد به طرز چشمگیری کاهش یافته است. چه گونه های ارزشمندی که بدلیل جاه طلبی های انسان منقرض شده و دیگر وجود ندارند، چه تالابهایی که رو به خاموشی نهاده و چه پوشش های گیاهی که دیگر به بیابان تبدیل شده اند!
سطح پوشش جنگل های ایران روز به روز کاسته و امروزه در معرض تخریب جدی قرار دارند. از 10 سال گذشته تاکنون، بیش از 14 هزار حریق، 150 هزار هکتار از عرصه های جنگلی و مرتعی کشور را در بر گرفته است. فقط در شش ماه نخست سال 1389، 2428 فقره آتش سوزی، باعث تخریب 30 هزار هکتار از جنگل ها و مراتع کشور شد. میزان فرسایش سالانه خاک از مرز 5/1 میلیارد تن گذشته، بیش از 70 درصد مناطق حفاظت شده و بیش از 50 درصد پناه گاه های حیات وحش در اثر بهره برداری بی رویه از پوشش های گیاهی، برای احیا نیازمند مدت زمانی طولانی هستند. علاوه بر آتش سوزی، به طور کل عواملی مانند انواع آلودگی ها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، تبدیل اراضی به مناطق مسکونی، تجاوز به جنگل های طبیعی، تجارت حیوانات و گیاهان وحشی، بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی و... از مهم ترین عوامل تهدید کننده تنوع زیستی محسوب می شوند. البته ورود گونه های غیربومی مانند راکون، نوتریا و... شکار و صید غیرقانونی، ازدیاد حیواناتی چون شغال و گراز و وجود شکارچیان و قاچاقچیان هم نقش عمده ای در کاهش تنوع زیستی ایران داشته است.
تهدیداتی مثل محدودیت شدید منابع آب، رقابت تالابها با دیگر کاربریهای مختلف برای بهرهبرداری از منابع آبی، تغییرات کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز، حاشیه و درون تالابها، تخلیه فاضلابهای شهری، صنعتی و کشاورزی بدون تصفیه مناسب، بالا بودن میزان رسوبات جریانات آبهای سطحی، خشکسالیهای پیاپی و عدم برنامهریزی و مدیریت مناسب تالابها، این اکوسیستمها را در سطوح ملی و بینالمللی با تهدیدات جدی مواجه ساخته است. از میان تالاب های ثبت شده در لیست کنوانسیون رامسر، تالاب های مهمی چون ارومیه، انزلی، شادگان در وضعیت بسیار بدی قرار دارند و هم اکنون قسمت اعظم دریاچه ارومیه خشک شده است. این در حالی است که تالاب های مذکور از تنوع بالای جانوری برخوردارند و وضعیت بد اکوسیستم یک تالات شرایط ادامه حیات را برای گونه های جانوری و گیاهی آن سخت تر می کند. به عنوان مثال، به دلیل رشد بیش از حد علف های هرز تالاب امیر کلاته لاهیجان، نسل ماهی کپور تینکا-تینکا در حال انقراض است.
نتیجه اینکه در دهه اخیر جمعیت پستانداران حتی در مناطق حفاظت شده کاهش چشم گیری داشته است. بر اساس اطلاعات اتحادیه جهانی حفاظت از حیات وحش و منابع طبیعی از میان گونههای مهرهدار در ایران، از رده پستانداران، یوزپلنگ آسیایی، شیر آسیایی، خرس سیاه، گورخر ایرانی، دوپای فیروز، حفار ایرانی، از رده پرندگان، گیلانشاه خالدار، درنای سیبری، کرکس پشت سفید، خروس کولی دشتی، از رده خزندگان، لاک پشت عقابی، لاک پشت چرمی و از رده دوزیستان سمندر غارزی شدیدا در خطر انقراض قرار دارند. همچنین از رده پستانداران، پلنگ، گوزن زرد ایرانی، حشره خور شوش، جرد زارودتی، ول کرمانی، سنجابک دم موشی ایرانی، نهنگ آبی و نهنگ خاکستری از رده پرندگان، اردک سرسفید، بالابان، از رده خزندگان، لاک پشت سبز، لاک پشت فراتی، افعی خالدار، لاک پشت سرخ، لاک پشت زیتونی، از رده ماهیها، ماهی چالباش، ماهی شیپ دریای خزر، ماهی قره برون، ماهی اوزن برون، فیل ماهی یابلوگا و از رده دوزیستان نیز سمندر کوهستانی لرستان در خطر انقراض هستند. بر اساس اطلاعات اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، حدود 12 گونه پستاندار، 12 گونه پرنده، 14 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست در دسته گونههای آسیبپذیر قرار دارند. همچنین حدود 34 گونه پستاندار، 16 گونه پرنده، 17 گونه خزنده و 3 گونه دوزیست، در شرف تهدید هستند. نیز در مورد گونه های گیاهی ایران که در معرض انقراض هستند، گیاهانی از تیره گاوزبان، گل استکانی، میخک کاسنی، آلاله، شب بو، زردکوهی بیشتر با خطر انقراض مواجه اند.