..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..
..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

منابع طبیعی-بیابان زدایی-محیط زیست

تالاب‌ از ارزش های کمتر شناخته شده طبیعت

تالاب‌ها 

  • تالاب ها به عنوان محیط زیست گروه بزرگی از گیاهان و جانوران از ارزش زیادی برخوردارند. گوناگونی کشور پهناور ایران موجب تشکیل و شناسایی بیش از ۱۵۲ تالاب شده است. این تالاب ها محل زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان مهاجر است و ما درباره حفاظت از ۱۵ تا از این تالاب ها به جامعه جهانی متعهد هستیم.
  • محیط‌هایی هستند که مشخصاتشان چیزی میان خشکی و آب است. تالاب‌ها ممکن است همواره دارای آب باشند یا اینکه گاه خشک و گاه آب‌دار باشند. برخی تالاب‌های نزدیک دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند.

مشخصه اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آنها است. آب تالاب‌ها ممکن است شور باشد یا شیرین.


انواع تالاب های ایران
  • باتلاق زمینهای آبدار یا خیس پر از گیاه و درخت.
  • مانداب یا هور با آبی راکد و باز و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی.
  • خلاش آبگیری است که رستنی‌های آن پوسیده باشد.
  • خلنگزار تالاب‌هایی به شکل خارستان.
  • لشاب تالابی نیزاری است که آب آن از گیاه آکنده شده و هوای کمی می‌گیرد.
  • تالاب‌های مصنوعی که برای سیلگیری رودخانه‌ها و دریاها درست می‌شود، مانند پروژه‌های چاه‌نیمه در سیستان.
  • آب‌بندان گونه‌ای از تالاب‌های مصنوعی ساخته دست بشر برای پرورش ماهی و ذخیره آب.

کنوانسیون رامسر معاهده‌ای بین‌المللی است که در ۱۹۷۱ امضا شده‌است به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها می‌باشد. در این کنوانسیون فهرستی از تالاب‌های مهم جهان نیز تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد. در این فهرست بریتانیا با ۱۶۴ تالاب از لحاظ تعداد و کانادا با ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع تالاب، از لحاظ وسعت رکورددار است. مقر دائمی کنوانسیون در گلند، سوئیس است.


وضعیت تالاب ها

وضعیت آلودگی تالاب ها در ایران همواره مورد نقد بسیاری از دوستداران محیط زیست در این کشور است. عدم مدیریت پسماندها و فاضلاب‌ها در محیط تالابی، قطعه قطعه کردن تالاب، آتش زدن حوضچه‌های نفتی در تالاب از ابتدای حضور تا کنون و تخلیه پسماندهای نفتی در محدوه تالابی که از تخلفات میدان نفتی آزادگان در هورالعظیم است، عدم ارائه برنامه‌های احیایی و... از بحث های این فعالان محیط زیست است. محمد درویش، مژگان جمشیدی، نادره وائلی زاده و... از جمله فعالانی در این حوزه هستند که بارها به این مسائل پرداخته‌اند.


به این مطلب به زودی افزوده خواهد شد.

مشاهده چند عکس در ادامه مطلب.

ادامه مطلب ...

پوشش جانوری تالاب هامون


پوشش جانوری تالاب هامون
دکتر غلامرضا نوری

نام انگلیسی :  hamoon wetland    

نام فارسی :  تالاب هامون



لیست ماهیان تالاب هامون در جدول  ذکر گردیده است. متأسفانه به جهت حوادث طبیعی و انسانی مثل خشکسالی های پیاپی و معرفی بدون مطالعه گونه های جدید، برخی از گونه های بومی و اقتصادی منطقه از جمله ماهی Schizothorax zarudnyi  در معرض تهدید قرار گرفته اند؛ در زبان فارسی آن را هامون ماهی یا انجک می نامند و افراد محلی به آن ماهی سفید هامون، سفیدک و یا وطنی می گویند. این گونه در جهان فقط مختص حوضه سیستان است  . تا پیش از دهه 1360 مهمترین منبع تأمین کننده پروتئین سفید مردم و درآمد صیادان منطقه محسوب می شده است  و طبق اظهارات صیادان قدیمی وزن آن در گذشته به 10 کیلوگرم می رسیده است  و سالیانه حدود 250 تن از این گونه از دریاچه استحصال می شده است.

 

تغییر ترکیب گونه ای دریاچه باعث گردید که جمعیت گونه وارداتی کپور معمولی Cyprinus carpio  به علت شرایط آسان تکثیر و تولید مثل به شدت افزایش یابد حال آنکه هامون ماهی نتوانست به سرعت کپور معمولی زاد و ولد نماید. تحقیقات نشان داده که کپور معمولی رقیب سرسخت غذایی هامون ماهی است. با کاهش سفره غذایی هامون ماهی، جمعیت و وزن این گونه در مخاطره افتاد بطوری که طبق مطالعات سال های 1378، 1380 و 1381 تعداد آن بسیار کاهش یافته و میانگین وزن آن به کمتر از 700 گرم رسیده است  و بر اساس طبقه بندی کتاب سرخ IUCN در رده گونه های آسیب پذیر قرار گرفته است ؛ به همین دلیل تلاش برای بقای نسل آن اهمیت جهانی یافته است. در سال های اخیر مدیریت شیلات سیستان اهتمام جدی به تکثیر و تولید مثل این گونه از خود نشان داده است و تکثیر مصنوعی آن تاکنون دو مرحله در سال 1380 توسط کارشناسان داخلی و 1382 توسط کارشناسان خارجی ( تصویر5-4) و حمایت UNDP در راستای طرح توسعه آبزی پروری استان سیستان و بلوچستان صورت گرفته است که در نهایت موفق به تکثیر ماهی شیزوتراکس و آموزش آن به کارشناسان بومی گردیدند .
جدول فهرست ماهی های تالاب هامون

 

فیتو پلانکتون ها
با وجودی که پلانکتون ها ارگانیزم های بسیار ریزی هستند ولی در حیات آب ها نقش مهمی را ایفا می نمایند و کلیه حیات جانوری در یک دریاچه را تحت الشعاع خود قرار می دهند. زیرا بصورت زنده و مرده مورد تغذیه سایر آبزیان قرار می گیرند و عامل مهمی برای تشکیل پلانکتون های جانوری هستند که خود توسط حیوانات بزرگتر و در نهایت انسان به عنوان غذا مورد مصرف قرار خواهند گرفت. جنس های متنوعی از فیتوپلانکتون در دریاچه هامون زیست می کنند از جمله Ankistrudesmus, Synedra, Secendesmus , Binuclaeria , Chlorophyta , Nitzchia, Oscillatoria , Oocystis , Cyclotella , Microcystis ,Perisinium  که در قسمت های مختلف دریاچه با توجه به خصوصیات فیزوکوشیمیایی آب ، انواع آن ها متفاوت است. مثلا در مکان های ورودی آب در حوزه رودخانه هیرمند و کانال های آبرسانی که جریان آب تند است بیشتر انواعی از فیتوپلانکتون های باریک و سوزنی شکل نظیر Nitzchia و Synedra, مشاهده می گردد که مقاومت کمتری در مسیر جریان آب ایجاد می نمایند. درمکان های آرام که حرکات زیادی وجود ندارد و دریاچه دارای آب تازه و صاف است، که در بیشتر قسمتهای دریاچه این شرایط برقرار است، فیتوپلانکتون های سبز و طلائی درشت جثه نظیر Secendesmus زیست می کنند. در نواحی جنوبی تر دریاچه، بعلت بدی شرایط، عدم تعویض آب و امکانات نامساعد زیست محیطی منحصرا جلبک های آبی مقاوم مانند Oscillatoria قادر به رشد و نمو و حیات می باشند .


زئوپلانکتون ها
امروزه اهمیت وجودی زئوپلانکتون ها در ساختار اکوسیستم های آبی و همچنین ارزیابی توان تولید در هر نوع آبی شناخته شده می باشد و در این راستا تاکنون مطالعات و پژوهش های بسیار زیادی انجام پذیرفته و در آتیه نیز باید انجام پذیرد. موجودات فوق به عنوان دومین عامل در زنجیره تولید اکوسیستم های آبی نقش تعیین کننده ای دارند و شناخت آن ها می تواند به سیستم و میزان برداشت تولیدات، خط تازه ای بدهد. راسته های مختلفی از جمله (Asplanchoa , Rotifera, (Ciliophora , Naplius) Copepoda ,(Zoothamnium, Tintinnidium) Ciliophora ,(Polyarthera ,Bosmina) Cladocera Syncheata) , (Arecella) Rhizopoda , Rotatoria در دریاچه شناسایی شده است . اما تنوع گونه ای در مناطق مختلف دریاچه شدیدا تحت تأثیر شرایط و خصوصیات آبی محل زیست آن هاست و پراکندگی و فراوانی هر گونه را تحت الشعاع خود قرار می دهد. کدورت و گل آلودگی توأم با جابجائی های شدید توده آب که بر اثر بادهای موسمی ایجاد می شود عامل مهمی در تنزل تنوع گونه ای (به علت تغییراتی در خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب ، شرایط نوری، تغذیه ای و غیره) می باشد. سیلابی و گل آلود بودن آب توأم با حرکات و تلاطم های بسیار شدید عامل مهمی در متلاشی شدن و نابودی جامعه زئوپلانکتونی است مثلا محل های ورودی آب از جمله نقاط با تنوع بسیار کم گونه ای بوده و زئوپلانکتون های مشاهده شده در اغلب موارد به دلیل جریان تند آب سالم و سرزنده نستند ؛ گونه های شناسایی شده در این نواحی همگی متعلق به راسته Copepoda می باشند. محل های آرام و شفاف بیشترین فراوانی و تنوع گونه ای را دارا بوده و تنوع زئوپلانکتونی من جمله Cladocera ، در آن مناطق بالاست. اما در ایستگاه های جنوبی تر دریاچه بدلیل عمق کم و سطح تبخیر بالا، غلظت نمک ها افزایش یافته  و شرایط سخت تری برای جامعه پلانکتون های جانوری ایجاد می شود. در این گونه مناطق مجددا راسته سیکلوپس Copepoda غلبه داشته و بیشترین تنوع گونه ای را دارا می باشد. باتوجه به فقر جامعه زئوپلانکتونی دریاچه، باید در برنامه تولید آبزیان از گونه هایی که از این گروه تغذیه می نمایند درحد امکان اجتناب نمود.


پرندگان تالاب هامون
منطقه حفاظت شده هامون بدلیل قرار گرفتن در مرکز مناطق کویری و نیمه کویری کشورهای ایران و افغانستان ، تنها مأمن زیست پرندگان مهاجر در این خطه محسوب می شود و به همین دلیل از بعد ملی و بین المللی قابل توجه بوده و توسط سازمان بین المللی حفاظت و حمایت از پرندگان به عنوان زیستگاه با اهمیت پرندگان ( IBA ) معرفی شده است . اکوسیستم هامون در زمان پرآبی منحصر به فرد است، آب شیرین ، زمین های باتلاقی، پخش آب حاصل از طغیان رودخانه ها، نیزارها، و تنوع زیستی بالا از جلبک ها گرفته تا حشرات و ماهیان باعث شده تا این منطقه مأوای صدها هزار پرنده بخصوص پرندگان آبزی و کنارآبزی باشد؛ اما جمعیت آن ها رابطه مستقیمی با میزان آب و پوشش گیاهی موجود در دریاچه دارد. به طور مثال جمعیت شمارش شده در سال 1356 معادل 780000 قطعه بوده است در صورتی که در سال های خشکسالی هیچ پرنده ای در مسیر مهاجرت خود، در این منطقه توقف نداشته است. بر اساس مطالعات پرنده شناسی در زمان پرآبی 225 گونه از 49 تیره ( خانواده) یعنی حدود نیمی از گونه های پرندگان شناسایی شده ایران در تالاب هامون و اطراف آن زیست می کنند؛ نزدیک به 80% آنها مهاجرند و 99 گونه در منطقه زادآوری دارند. ازمیان آنها گیلانشاه خالدار و درنای طناز شدیدا در معرض خطر انقراض؛ اردک سرسفید در معرض خطر انقراض؛ اردک مرمری (خوتکا مرمری) ، شاه باز و عقاب خالدار بزرگ( عقاب تالابی) آسیب پذیر بوده و 70 گونه نیاز به حفاظت جدی دارند که در صورت عدم حفاظت به زودی در لیست گون های در تهدید قرار می گیرند .

مناطق پرنده گیر دریاچه هامون از سه قسمت تشکیل می شود:
1. مناطق اطراف ده لطف الله تا کوه خواجه و زیستگاه های اطراف آن تا نواحی شمال غربی دریاچه (چاه خرما).
2. مناطق مرکزی دریاچه از قریه ادیمی شروع، نواحی اطراف دکه گز، پشت هامونک، ریگ علی الصوفی، بش دلبر تا غرب بخش مرکزی آن به نام برینگ.
3. مناطق شمالی دریاچه بنام تخت عدالت از حدود قریه قرقری تا نیزارهای چونگ سرخ ، چونگ یکدست، چونگ خرگوشی، موش کوشی و نیزارهای هامون پوزک.

 

در همین زمینه :

تالاب هامون

تالاب هامون

نام انگلیسی :  hamoon wetland    

نام فارسی :  تالاب هامون





موقعیت

مختصات سیستم (Rt) :

عرض جغرافیایی :
00 " ' 20 31º  
طول جغرافیایی :
00 " ' 20 º 61  


مساحت : 500
طول مهمترین رود : 0
ارتفاع:
حداقل: 470 متر حداکثر: 475 متر



توصیف کلی تالاب

توضیحات:
سطح این هامون به طور متوسط 1560 کیلومتر مربع برآورد گردیده است که حدود 35 درصد در خاک ایران و بقیه متعلق به کشور افغانستان می باشد در داخل این هامون چند برکه کوچک وجود دارد که از عمق بیشتری برخوردار بوده و در مواقع کم آبی و خشکسالی دریاچه دارای آب با کیفیت نامناسب بوده و مورد استفاده دامداران و بومیان محلی قرار می گیرند آنها عبارتند از: چونگ دراز، چونگ یکدست و چونگ ریگ.
مهمترین منابع تامین کننده آب این هامون شعبات رودخانه هیرمند شامل پریان داخلی، رودخانه ملکی، رودخانه نیاتک و سایر شاخه های شمال رودخانه هیرمند می باشد که علاوه بر آنها رود فراه واقع در خاک افغانستان به آن ریخته و یا آب سرریز شده از هامون پوزک در مواقع پرآبی در یک سطح همگن به هامون صابوری ملحق می شود. با توجه به نوسانات آب دریاچه این هامون دیرتر از هامون هیرمند خشک می گردد و از کمیت آبی بیشتری نسبت به آن برخوردار می باشد ولی آنچه که مسلم است تحت تاثیر نوسانات آب رودخانه هیرمند و رودخانه های فصلی، مصارف آب شرب و کشاورزی در بالادست و همچنین شرایط اقلیمی نامناسب در مواقع کم آبی فقط برخی برکه های آن آبگیری می شوند. کیفیت آب نیز فقط در زمان پر آبی مناسب بوده و در زمان کم آبی بدلیل افت دبی آب قابل استفاده شرب و حتی دام و کشاورزی نمی باشد.
دسته بندی: درون کشوری
شوری: شیرین
نوع آب: موقتی / متناوب
پوشش غالب منطقه: نی

شرایط تالاب


موقعیت فعلی تالاب : تغییرات زیاد درزیستگاه های اصلی (کم تر از 10% بدون تغییر)
مساحت : 5700

موقعیت حفاظتی


مالکیت منطقه


توضیحات :  مالکیت اراضی محدوده تالاب به صورت ملی و تحت نظر دولت می باشد و هیچ گونه مستثنیاتی بجزء قسمتی از جاده زابل- نهبندان در این محدوده واقع نگردیده است

مالکیت دولتی : 100 درصد


سازمان های مدیریت


نام مسئولین مدیریت : سازمان حفاظت محیط زیست


موقعیت اداری


نزدیکترین شهر یا منطقه مسکونی : شهرستان زابل


                             .....................................................................

پی نوشت :


تالاب بین المللی هامون یکی از تالاب های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می شود که با مساحتی حدود 5700 کیلومتر مربع و دامنه عمقی 1 تا 5 متر در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور، در منطقه سیستان و در محدوده E6039 تا E613535  و N3115 تا N3132  واقع گردیده است.


در همین زمینه :                                       

پوشش جانوری تالاب هامون

پیگیری تامین حق‌آبه با سازمان حفاظت محیط زیست است

معاون رئیس جمهور با اشاره به تصویب طرح یک فوریت حل مشکل تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور در مجلس شورای اسلامی گفت: پیگیر تامین حق‌آبه تالاب‌ها هستیم.


"محمدجواد محمدی زاده" اظهار داشت: تالاب‌ها و دریاچه‌های داخل کشور به نوعی به لحاظ حق‌آبه دارای محدودیت‌هایی هستند و متاسفانه در معرض آسیب قرار گرفته‌اند.

به گفته معاون رئیس جمهور باید دولت در یک زمان محدودی مطالعاتش را ارائه کند که ما خوشبختانه مطالعات را تمام کرده‌ایم و با ارائه آن‌ها و ظرف یک برنامه 3 ساله تالاب‌ها و دریاچه‌های داخل کشور را از محدودیت خارج خواهیم کرد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در حقیقت دستگاه‌های ذیربط مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و سایر دستگاه‌های متولی طرح‌هایی را اجرا می‌کنند که تالاب‌ها از آسیب و چالش خارج شوند.

محمدی‌زاده بیان کرد: در تالاب‌های بختگان، پریشان، انزلی و ... اولویت‌هایی وجود دارد که در قالب این طرح پیگیری خواهیم کرد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره تامین حق‌آبه توسط سازمان حفاظت محیط زیست نیز گفت: متولی تامین حق‌آبه مربوط به تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست است که باید آن را پیگیری کنیم و حق‌آبه آن را بگیریم.

وی افزود: در این ارتباط تکلیفی داریم اما آنچه مهم است معمولا آب شرب است که در اولویت قرار دارد اما در تامین آب کشاورزی متاسفانه بهره‌وری مان پایین است و باید اصلاحاتی در این زمینه انجام شود.

محمدی‌زاده ادامه داد: اگر چیزی از آب‌های شرب و صنعت در آخر باقی ماند به محیط زیست می‌رسد. اما در این طرح حق‌آبه‌ها تثبیت می‌شود به این معنی که اگر آب کم شود، برای همه بخش‌ها کم خواهد شد و اگر آب زیاد باشد مربوط به همه بخش‌ها می‌شود.

معاون رئیس جمهور افزود: پیگیری تامین حق‌آبه با سازمان حفاظت محیط زیست است اما تامین و اختصاص آن به تالاب‌ها به وزارت نیرو مربوط می‌شود.


منبع : روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )

آشنایی با تالاب

تالاب‌ها محیط‌هایی هستند که مشخصاتشان چیزی میان خشکی و دریا است. تالاب ممکن است همواره دارای آب باشد و یا اینکه گاهی خشک و گاهی آبدار باشد


با وجود اینکه بیش از 50 تعریف مختلف برای تالاب مورد استفاده قرار گرفته اما اولین تعریف علمی تالاب توسط کنوانسیون بین‌المللی رامسر ارائه شده است:


«تالاب به مناطق مردابی، آب مانند؛ نم زارهای سیاه و باتلاقی، برکه‌های مصنوعی یا طبیعی که به طور دایم و یا موقت دارای آب ساکن یا روان، شیرین، شور یا نیمه شور هستند و یا مناطقی از سواحل دریا که در هنگام جذر ارتفاع آب در آنها بیش از 6 متر نباشد، گفته می‌شود.»

کنوانسیون رامسر معاهده‌ای بین‌المللی است که در سال ۱۹۷۱ به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها امضا شده‌است.


اما کمیسیون تالاب‌های کشور در سال 1362 تعریف دیگری را به شرح ذیل از تالاب‌ها عنوان کرد: «تالاب ناحیه‌ای از مظاهر طبیعی و خدادی است که در روند پیدایش، خاک آن توسط آب‌های سطحی زیرزمینی به صورت اشباع شده درآمده و در طی یک دوره کافی و شرایط عادی محیطی تشکیل شده است و دارای توالی زیستی می‌باشد. این مجموعه دارای جوامعی از گیاهان، جمعیت‌هایی از جانوران ویژه است که امکان سازگاری در چنین نقاطی را دارند.»


مشخصه اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آنها است. آب تالاب‌ها ممکن است شور باشد یا شیرین و همچنین برخی از تالاب‌های نزدیک دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند. در کنوانسیون رامسر فهرستی از تالاب‌های مهم جهان نیز تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد.


بیش از 1220 تالاب از سوی کنوانسیون رامسر، شناسایی شده که 22 مورد آن، مربوط به ایران است. همچنین در این فهرست کشورهای بریتانیا با ۱۶۴ تالاب از لحاظ تعداد و کانادا با ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع تالاب، از لحاظ وسعت رکورددار هستند.


در ادامه برخی از تالاب‌های معروف ایران را معرفی کرده‌ایم:


در همین زمینه :


تالاب انزلی

شعار تالاب ها در سال 2012

موضوع روز جهانی تالاب ها در سال 2012 عبارتست از تالاب ها و گردشگری که
در رابطه با موضوع نشست آینده کنفرانس اعضا ، یعنی تالاب ها ، گردشگری و
تفرج است که در ماه جولای 2012 در بخارست رمانی برگزار خواهد شد.



کنوانسیون رامسر

تعداد و وسعت  سایت های ثبت شده درپیمان نامه  رامسر  تا 20 ژانویه 2012



 *- شمار کشور های عضو کنوانسیون (پیمان نامه ) رامسر: 160 کشور


*- شمار سایت های ثبت شده در فهرست رامسر:  1976 سایت


*- مساحت کل سایت های ثبت شده :  190 میلیون و789 هزار و 320 هکتار


*-تاریخ ثبت نخستین سایت ایران :  21/12/1975


*- شمار سایت های ثبت شده ایران : 24 سایت



*- مساحت سایت های ثبت شده ایران : یک میلیون و 486 هزار و 438 هکتار




توزیع جغرافیایی تالاب های سایت رامسر در ایران 

ماخذ : سایت رامسر ماه 8  سال 2011



شعار روز جهانی تالاب ها از سال 2004 تا سال  2011



  فوریه2011 - جنگل ها برای آب و تالاب


فوریه2010 - مراقبت از تالاب ها ، پاسخی برای تغییرات  آب و هوا


فوریه 2009- مدیریت یک پارچه حوزه رودخانه ها و منابع آبی یک رویکرد مهم و مشترک در چالش های مدیریتی تالاب ها


فوریه  2008 - تالاب های سالم  مردم سالم 


فوریه2007 - ماهی برای فردا فوریه 2006 - تهدید معاش -تالابها ، خطوط زندگی بر چهره فقر


فوریه 2005 - تالابها ، گنجینه  تنوع زیستی ، آن را از دست ندهیم

فوریه 2004 - از کوهستان  تا دریا – تالاب ها در خدمت ما



شعار تالاب ها در سال 2012 در بالا



فهرست سایت های تخریب شده ایران و نام 7 تالاب در این فهرست

متخصصان محیط زیست ارزش اکولوژیک تالابها را 10 برابر جنگلها و دویست برابر زمینهای زراعی برآورد می کنند این در حالی است که از 33 تالاب ثبت شده ایران در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر هفت سایت به دلیل تنشهای شدید اکولوژیک سر از لیست مونترو درآورده اند.



به گزارش خبرنگار مهر، تالاب‌ها و دریاچه‌های ایران مانند ارومیه، انزلی، گاوخونی، پریشان، هامون، چغاخور، شادگان، طشک، گندمان، هورالعظیم و... یا خشک شده اند و یا با بحران کم آبی مواجه‌اند. در واقع وضعیت تالاب‌های ایران در حالی موجب نگرانی بسیاری از حامیان محیط‌زیست کشور شده که در آستانه برگزاری چهلمین سال شکل گیری کنوانسیون رامسر در همین شهر، تعدادی از تالابهای ایران در حال خارج شدن از لیست کنوانسیون و تعدادی در حال ورود به این لیست هستند.

33 تالاب در لیست کنوانسیون رامسرکارشناس امور تالابهای معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: 33 تالاب در لیست کنوانسیون رامسر با 22 عنوان ثبت شده اند به طوری که گاهی سه تالاب با یک عنوان ثبت شده که می توان به تالابهای اقماری یادگارلو، درگه سنگی و حسنلو در حاشیه دریاچه ارومیه اشاره کرد.
ایران به عنوان بنیانگذار کنوانسیون رامسر از میان 158 کشورهای عضو، کشور نوزدهم به سبب ثبت تعداد سایتها است که در این فهرست بیشترین تالابهای ثبت شده به ترتیب متعلق به انگلیس، مکزیک و استرالیا است. از سوی دیگر اما ایران بعد از یونان بیشترین تالاب در معرض تغیرات شدید اکولوژیک را برای خروج از لیست کنوانسیون دارد.

وضعیت تالاب‌های ایران قرمز است

اصغر محمدی فاضل، معاون سازمان محیط زیست ایران امروز (یک شنبه ۱۶ بهمن‌ماه) اعلام کرد که ورود حجم بالای رسوبات به تالاب انزلی، باعث کاهش عمق این تالاب بین‌المللی شده است.

این مساله در حالی اعلام شده که سه روز پیش، روز جهانی تالاب در ایران برگزار شده و به اعتقاد کارشناسان وضعیت تمامی ۲۵۲ تالاب ایران نامناسب است.



تالاب انزلی، از نخستین تالابهای ثبت شده در کنوانسیون رامسر است





تالاب انزلی در سال ۱۹۷۱ به لیست تالاب های بین المللی کنوانسیون رامسر اضافه شد. این کنوانسیون به منظور حفاظت از تالاب ها و پرندگان مهاجر شکل گرفته و بر مبنای آن، کشورهای عضو موظف هستند تا از تالاب‌ها حفاظت کنند.


آقای فاضل در بخشی از سخنانش در خصوص وضعیت تالاب انزلی اعلام کرد که میانگین عمق تالاب انزلی هیچگاه بیش از شش متر نبوده است.


اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه اصطلاح "میانگین" در خصوص تالاب‌ها را تاکنون نشنیده و چنین اصطلاحی باعث تعجب او شده است، به بی بی سی فارسی گفت: "در بحث کارشناسی صحبت از کمینه و بیشینه آب است، در خصوص تالاب انزلی نیز زمانی که این تالاب به فهرست رامسر اضافه شد وسعتی حدود ۲۱ هزار هکتار داشت، اما در حال حاضر حدود ۱۲ هکتار وسعت دارد. اما شرایط این تالاب به دلیل کاهش آب و آلودگی‌های موجود در آن نامناسب است."


آقای کهرم با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت تالاب‌ها در ایران گفت: "ما آن طور که باید و شاید به تالاب‌ها توجه نمی‌کنیم و طبق نظر کارشناسان تمامی تالاب‌های ایران زیر خط قرمز هستند."

این کارشناس محیط زیست، ساخت و ساز سدها در اطراف تالاب‌ها و بر روی رودخانه‌ها که شریان اصلی تالاب‌ها هستند را از دلایل بحرانی شدن وضعیت تالاب‌ها عنوان کرد و افزود: "نمونه چنین اقدامی احداث ۳۶ سد بر روی رودخانه‌هایی است که ۵ میلیارد متر مکعب از آب دریاچه ارومیه را تهیه می‌کردند."


ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرا گرفته و میانگین بارش در این کشور (۲۵۰ میلیمتر)، کمتر از یک سوم میانگین جهانی است که به ۸۵۰ میلیمتر می رسد.


استفاده از آب تالاب‌ها برای مصارف کشاورزی و همچنین ورود فاضلاب‌های شهری و کارخانه‌ها به این آب‌ها، از دلایل آلودگی آنها عنوان شده است.


آقای کهرم با تاکید بر اینکه تالاب‌ها در ایران اهمیت حیاتی دارند اما مورد توجه قرار نمی‌گیرند، تاکید کرد: "این بحرا‌ها تاحدودی به دلیل کاهش نزولات آسمانی و ورود به چرخه خشکسالی است، اما قسمت عمده آن به دست خود ما با تاسیس و تحمیلاتی است که بر روی تالاب‌ها اعمال می‌کنیم."


گروهی از کارشناسان معتقدند که تالاب‌های ایران به دلیل نبود نگاه کارشناسی دچار مرگ تدریجی شده اند. آقای کهرم نیز با اشاره به اینکه بسیاری از تصمیم‌ها در داخل اتاق‌های بسته انجام می‌شود که کارشناسان به آن هیچ راهی ندارند، گفت:" نمونه آن دریاچه ارومیه است، که برخی راهکارها چنان غیر عملی، جاه طلبانه و غیر علمی است که به هیچ وجع رفع مشکلی از دریاچه نکرده است. "


این کارشناس محیط زیست اضافه کرد: "در چنین شرایطی است که مشخص می‌شود کار کارشناسی صورت نگرفته و نظر کارشناسان و آب شناسان لحاظ نشده است. این تصمیمات نه چندان سیاسی بلکه اقتصادی لحاظ شده است و نتیجه آن غیر از زیان چیزی نخواهد بود."

فعالیت‌های نفتی، تالاب هورالعظیم را به مرداب تبدیل می‌کند


فعالیت‌های نفتی، تالاب هورالعظیم را به مرداب تبدیل می‌کند


هورالعظیم یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های ایران است



رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرده است که به دنبال تخریب تالاب هورالعظیم بر اثر فعالیت‌های صنعت نفت، ضرب‌الاجلی ۱۵ روزه برای شرکت نفت فعال در این منطقه تعیین شده است.



محمدجواد محمدی‌زاده روز یکشنبه، دوم مهر، به خبرگزاری فارس گفت که به دنبال فعالیت‌های صنعت نفت در منطقه، ارتباط آبی بین بخش‌های مختلف تالاب هورالعظیم برقرار نیست و به همین دلیل این تالاب در برخی قسمت‌ها به حالت مرداب درآمده است.


او که برای بازدید از هورالعظیم به خوزستان رفته بود، در ارزیابی عملکرد زیرمجموعه‌های شرکت ملی نفت ایران در این منطقه گفت که جاده‌سازی غیرضروری، عدم رعایت عرض مورد توافق درباره جاده‌ها، دفع پسماندهای حاصل از حفاری چاه‌ها و پساب‌های تخلیه‌شده در تالاب، از موارد تخلف وزارت نفت در این منطقه بوده است.


او گفت که قرار شده است سازمان حفاظت محیط زیست و مسئولان پروژه نفتی آزادگان در مدت ۱۵ روز مذاکره کنند و برنامه‌ای برای ساماندهی این موارد ارائه شود.


تالاب هورالعظیم در منطقه مرزی دشت آزادگان در غرب استان خوزستان قرار دارد و یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های ایران به شمار می‌رود که تنوع زیستی منحصر به فرد و قابل توجهی دارد.

پیش از آغاز فعالیت‌های صنعت نفت در این منطقه، فعالان محیط زیست نسبت به آثار سوء این فعالیت‌ها هشدار داده بودند.


گفته می‌شد که فعالیت‌های صنعت نفت برای حفر چاه و جاده‌سازی برای اتصال این چاه‌ها به یکدیگر باعث تکه‌تکه شدن تالاب و قطع ارتباط بخش‌های مختلف آن می‌شود و نابودی محیط زیست و تخریب اکوسیستم منطقه را به دنبال خواهد داشت.


تعجیل به بهای تخریب


صنعت نفت ایران افزون بر فعالیت‌های اکتشافی در این منطقه در تلاش بوده است تا طرح توسعه میدان نفتی آزادگان را اجرا کند.


میدان آزادگان در حدود ۸۰ کیلومتری اهواز قرار دارد و برآورد می‌شود که با داشتن نزدیک به ۴۲ میلیارد بشکه نفت خام درجا، یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی جهان باشد.


مخزن آزادگان بین ایران و عراق مشترک است و در بخش عراقی، مجنون خوانده می‌شود.


"ارتباط آبی بین بخش‌های مختلف تالاب هورالعظیم برقرار نیست و به همین دلیل این تالاب در برخی قسمت‌ها به حالت مرداب درآمده است"

محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران


گفته می‌شود که سرعت گرفتن فعالیت‌های توسعه‌ای در بخش عراقی این میدان باعث شده است که برنامه‌ریزان صنعت نفت به دنبال اجرای سریع‌تر طرح توسعه آن باشند و بیم آن می‌رود که این تعجیل، زمینه‌ساز نادیده گرفته شدن نیازها و استانداردهای زیست‌محیطی در این منطقه استراتژیک شده باشد.


گزارش‌ها از آثار سوء فعالیت‌های نفتی در منطقه آزادگان در شرایطی منتشر شده که صنعت نفت ایران در رسیدن به اهداف تعیین‌شده‌اش در این منطقه پیشرفت چندانی نداشته است.


عملیات توسعه میدان آزادگان ابتدا در سال ۱۳۸۲ به شرکت اینپکس ژاپن واگذار شد، ولی پس از انصراف این شرکت، اجرای طرح توسعه بخشی از آن که تحت عنوان آزادگان جنوبی شناخته می‌شود، به شرکت چینی سی‌ان‌پی‌سی واگذار شد.


گفته شده است که تکمیل طرح توسعه ارائه شده از سوی چینی‌ها برای توسعه آزادگان نزدیک به ۵ سال زمان می‌برد.


در عین حال، خبرگزاری فارس اردیبهشت امسال گزارش داد که فعالیت‌های مربوط به توسعه بخش مرزی مخزن آزادگان در اختیار شرکت پیمانکار چینی نیست، بلکه شرکت ملی نفت ایران توسعه قسمت شمالی این بخش را تحت عنوان میدان یاران شمالی به شرکت نفت پرشیا سپرده است.

شرکت نفت پرشیا تحت مدیریت غلامحسین نوذری، وزیر سابق نفت ایران، توسعه یاران شمالی را در آذر سال گذشته به عهده گرفت.


همچنین گزارش شده است که شرکت ملی نفت ایران عملیات توسعه بخشی را که یاران جنوبی خوانده می‌شود، از محل منابع داخلی آغاز کرده است.


براساس گزارش‌ها، نفت خام میدان آزادگان که از نوع نیمه سنگین و سنگین است، در اعماق زیاد زمین قرار دارد و شرکت‌هایی که در مراحل مختلف به عنوان پیمانکار توسعه بخش‌هایی از این میدان انتخاب شده‌اند، تجربه کافی برای توسعه چنین میدانی را نداشته‌اند، به همین دلیل عملیات توسعه آن به کندی پیش می‌رود.


شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) که بازوی اجرایی شرکت ملی نفت ایران در توسعه بخش عمده‌ای از میدان‌های نفتی ایران به شمار می‌رود، اعلام کرده است که از اسفند سال ۱۳۸۸ تاکنون به طور میانگین روزانه ۵۰ هزار بشکه نفت خام در چارچوب تولید زودهنگام از آزادگان تولید می‌شود.


این در حالی است که طبق نخستین برنامه ارائه شده برای توسعه این میدان، قرار بود پس از آغاز تولید زودهنگام، میزان برداشت روزانه از آن در مدت سه سال به بیش از ۱۵۰ هزار بشکه در روز برسد، ولی این هدف تاکنون محقق نشده است.

7 تالاب در فهرست سایتهای تخریب شده ایران

متخصصان محیط زیست ارزش اکولوژیک تالابها را 10 برابر جنگلها و دویست برابر زمینهای زراعی برآورد می کنند این در حالی است که از 33 تالاب ثبت شده ایران در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر هفت سایت به دلیل تنشهای شدید اکولوژیک سر از لیست مونترو درآورده اند.


تالاب‌ها و دریاچه‌های ایران مانند ارومیه، انزلی، گاوخونی، پریشان، هامون، چغاخور، شادگان، طشک، گندمان، هورالعظیم و... یا خشک شده اند و یا با بحران کم آبی مواجه‌اند. در واقع وضعیت تالاب‌های ایران در حالی موجب نگرانی بسیاری از حامیان محیط‌زیست کشور شده که در آستانه برگزاری چهلمین سال شکل گیری کنوانسیون رامسر در همین شهر، تعدادی از تالابهای ایران در حال خارج شدن از لیست کنوانسیون و تعدادی در حال ورود به این لیست هستند.33 تالاب در لیست کنوانسیون رامسرکارشناس امور تالابهای معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: 33 تالاب در لیست کنوانسیون رامسر با 22 عنوان ثبت شده اند به طوری که گاهی سه تالاب با یک عنوان ثبت شده که می توان به تالابهای اقماری یادگارلو، درگه سنگی و حسنلو در حاشیه دریاچه ارومیه اشاره کرد.ایران به عنوان بنیانگذار کنوانسیون رامسر از میان 158 کشورهای عضو، کشور نوزدهم به سبب ثبت تعداد سایتها است که در این فهرست بیشترین تالابهای ثبت شده به ترتیب متعلق به انگلیس، مکزیک و استرالیا است. از سوی دیگر اما ایران بعد از یونان بیشترین تالاب در معرض تغیرات شدید اکولوژیک را برای خروج از لیست کنوانسیون دارد.


منبع : پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی

اهمیت تالاب

تالاب ها به عنوان یکی از بارزترین زیبایی های خلقت، مفیدترین و در عین حال  بد بیارترین اکوسیستم های طبیعت به شمار می روند، این زیستگاه های حیاتی و متنوع از جمله نظام های حیات بخشی هستند که مطلقا جایگزین ندارند؛ اما هیچ یک از اکوسیستم های جهان به اندازه تالاب ها صدمات ناشی از برخوردهای سطحی و کوته فکری بشر و تمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند و متأسفانه هنوز روند تخریب این بوم سازگان طبیعی که د ه ها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است.


در طول تاریخ زندگی انسان ها، تالاب ها به عنوان اراضی نامناسب، بی فایده، مضر و بستری برای زندگی وحوش و مأمنی برای حشرات ناقل بیماری ها شناخته می شدند و یا باتلاقی تصور می شد که هر کسی در آن پای بگذارد در کام مرگ فرو می رود. مجموعه این صفات، انگیزه ای جز ستیز دائمی انسان علیه آن بوجود نمی آورد ؛ به همین دلیل رابطه انسان با تالاب ها همیشه خصمانه و در جهت تخریب آن بوده است. بطوری که مهار تالاب ها و تبدیل آنها به گستره های قابل کشت و کار یا حتی تبدیل آن به اراضی بایر و رها شده از جمله موفقیت های جامعه انسانی تلقی می شد. اما تبدیل تالاب ها به سایر کاربری ها نظیر کشاورزی، آبزی پروری ، زهکشی و خشکاندن آن ها برای توسعه اراضی زراعی یا تحصیل زمین برای توسعه صنعت زمانی موجه است که دستاوردی بیش از فواید چند جانبة تالاب ها داشته باشد.


باید توجه داشت که بدون ارزیابی و مقابله کاربری ها با یکدیگر ، زهکشی و خشکاندن تالاب ها در نهایت چیزی جز تخریب و یکنواخت سازی پیچیدگی های طبیعت و افزایش خطر ریسک پذیری و آسیب دیدگی انسان نیست. مداخله انسان عصر حاضر در طبیعت، تباهی منابع، به خطر افتادن حیات و ناپدید شدن گونه های مختلف جانوری و گیاهی ارزشمند را بدنبال داشته و توازن معقولانه حیات موجودات را در کره زمین بر هم زده است. نابودی تالاب ها مختص کشورهای در حال رشد نیست بلکه در کشورهای صنعتی نیز گسترش کشاورزی با اتکاء به نابودی تالاب ها صورت گرفته است و از این نظر هر دو گروه از کشورهای در حال توسعه و صنعتی جهان دارای ویژگی مشتریکی هستند . 


تالاب ها و اکوسیستم های آبی کشور به منزله سرمایه های باارزشند که تنظیم آب های زیرزمینی در محیط پیرامون، تعدیل میکروکلیما، شکار، صید پرندگان آبزی و ماهیان، تأمین منابع تعلیف دام و همچنین حصیر بافی و غیره ، در گرو حفاظت منطقی از آنهاست. حفظ این سیستم های پیچیده اکولوژیک و سود جستن از منابع بی شمار اقتصادی، تفرجگاهی، ژنتیکی و غیره ، تنها منوط به مطاله و شناخت دقیق هر تالاب می باشد.


بدیهی است که بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی انسان ها در چارچوب هر گونه هدف بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود و لزوم شناخت اکوسیستم ها به عنوان حساس ترین منابع جهانی که همواره با مشکلات متعدد زیست محیطی رو به رو می باشند، می تواند بنیانی ترین گام در رفع این معضلات به شمار آید. کشور ما بدلیل ویژگی های جغرافیایی و تأثیر عوامل اقلیمی که سبب گشته تا جزء مناطق خشک جهان محسوب شود، دارای چنان رشد سریعی در روند تخریب و انهدام منابع طبیعی بوده که سیاست ها و برنامه ریزی های دورنگر را نیز تحت الشعاع قرار داده است. در این میان تلاب هامون یکی از حساس ترین اکوسیستم های موجود در جنوب شرق کشور، علی رغم دارا بودن اهمیت بین المللی، به علت رخ دادن خشکسالی های مکرر بخصوص در سالهای اخیر (1385- 1376 ) ، دخالت انسان و چرای منوط دستخوش تغییرات گردیده و متأسفانه ضررهای غیر قابل جبرانی را متحمل شده است.

کنوانسیون رامسر و تالاب ها

تالاب‌ها به‌عنوان محل رشد نباتات بومی، زیستگاه گونه‌های خاص حیوانات از جمله پرندگان آبزی همچنین دارابودن پتانسیل‌های اقتصادی، فرهنگی، علمی و تفریحی منابع پرانرژی هستند که حفاظت و حراست آنها اهمیت ویژه‌ای دارد. ایران دارای بیش از 40 تالاب با ارزش است که 13 بهمن سال 1349 شمسی (2 فوریه 1971 میلادی) گروهی از کارشناسان و متخصصان دور هم جمع شدند تا درباره نحوه نگهداری این تالاب‌ها با هم گفت‌وگو کنند. این همایش، طرح بین‌المللی را پی‌ریزی کرد که به نام محل برگزاری آن یعنی شهر رامسر «کنوانسیون رامسر» نامیده شد.
کنوانسیون رامسر مشتمل بر یک مقدمه و دوازده ماده است که از تاریخ 21 تیرماه 1351 شمسی (12 ژانویه1972 میلادی) برای امضای دول مفتوح بوده و در تاریخ 4 شهریور 1351 (26 اوت 1972) از طرف نماینده ایران در پاریس به امضا رسیده است و تصویب و اجازه تسلیم اسناد به آن داده می‌شود.

قانون فوق مشتمل بر یک ماده و متن کنوانسیون ضمیمه پس از تصویب مجلس سنا در تاریخ دوشنبه 18/1/1352 در جلسه روز سه‌شنبه 28 اسفندماه 1352 شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل اصلاحی کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین المللی به‌ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی (کنوانسیون رامسر) که در جلسه سه‌شنبه 14 خردادماه 1364 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25/3/64 به تأیید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره 2334 را مورخ 28/3/64 ریاست جمهوری به نخست‌وزیری واصل گردیده است که جهت اجرا به پیوست ابلاغ می‌شود.

از لحاظ کنوانسیون حاضر، تالاب‌ها شامل مرداب‌ها، باتلاق‌ها، لجن‌زارها، آب‌های طبیعی یا مصنوعی اعم از دائمی یا موقت است که آب‌های شیرین، تلخ یا شور در آن به صورت راکد یا جاری یافت می‌شود.

اما طرف‌های معاهده در این کنوانسیون موظفند:

تالاب‌های حائز اهمیت سرزمین خود را تعیین نمایند، نقشه‌های اصلاحی تالاب‌ها را به نحوی تنظیم و اجرا کنند که حفظ و حراست و بهره‌برداری صحیح از آنها را در سرزمین خود تسهیل نمایند، با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزی در تالاب‌های مربوطه را افزایش دهند، تسهیلات لازم برای حفاظت تالاب‌ها و پرندگان آبزی در منطقه تالاب‌ها فراهم کنند و ... .

نماینده و سازمان مرجع کنوانسیون رامسر در ایران، سازمان محیط‌زیست است که مسؤولیت نظارت و اجرای آن را برعهده دارد. سازمان محیط زیست نیز برای پیشرفت کار، کمیته‌ای با نام کمیته ملی کنوانسیون رامسر باحضور نماینده‌های وزارت علوم، وزارت نفت، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد کشاورزی، ... و دو نماینده از NGOهای زیست محیطی، تشکیل داده است که برترین گروه‌های تصمیم‌گیر در این رابطه هستند.


نماینده وزیر علوم در کمیته ملی کنوانسیون رامسر با تأکید بر حفاظت تالاب‌ها به‌عنوان مهمترین و حاصلخیزترین اکوسیستم‌های طبیعی در کره زمین، می‌گوید: «مقایسه‌ای ساده بین یک هکتار زمین کشاورزی و یک هکتار تالاب نشان می‌دهد که یک هکتار از حاصلخیزترین زمین‌های کشاورزی در حدود 200 دلار در حالی که همین مساحت زمین از هر تالاب 1400 دلار بازده اقتصادی خواهد داشت که توجه هرچه بیشتر به این مناطق را گوشزد می‌کند.»

متأسفانه کمیته ملی کنوانسیون رامسر به‌دلیل نداشتن بودجه، قدرت اجرایی ندارد. تنها عملکرد این کمیته ارجاع نتایج تئوری جلسات به معاونت محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست است، بدون آنکه عکس‌العمل آنها نسبت به نظریه‌های ارائه شده برگشت داده شوند.
شاید به همین دلیل است که متأسفانه شاهدیم بسیاری از تالاب‌های کشورمان با آنکه در کنوانسیون بین‌المللی رامسر ثبت شده‌اند اما با وام بهره‌برداری‌های کلان اقتصادی در معرض خطر انقراض هستند.

با انجام مراحل تشریفاتی خاص تالاب‌ها در کنوانسیون رامسر ثبت می‌شوند که در حال حاضر بیست‌وسومین تالاب ایران در شرف ثبت است. حدود 80 تالاب دیگر نیز به تدریج و با فراهم شدن شرایط مطلوب به ثبت خواهند رسید و ایران تالاب‌های بسیاری را توانسته در این کنوانسیون وارد کند.

اما پس از به ثبت رسیدن تالابی در کنوانسیون رامسر، باید برای حفظ، احیا و توسعه آن برنامه‌ریزی کرد.

 به نظر می‌رسد که ما از قوانین موجود در کنوانسیون رامسر فقط به ثبت تالاب‌های کشورمان در این کنوانسیون متعهدیم. چرا که از بزرگترین افتخاراتمان ثبت بیست‌وسومین تالاب در این کنوانسیون است. گویا فراموش کرده‌ایم هدف از ثبت تالاب‌ها و مناطق حفاظت شده زیست‌محیطی در معاهده بین‌المللی رامسر، حفاظت، نگهداری و بهره برداری صحیح از مناطقی است که نه تنها برای ایران بلکه کل دنیا دارای ارزش‌های ویژه هستند.

تالاب چیست؟

بر خلاف رشد وآگاهی مردم وکشورها نسبت به اهمیت محیط های طبیعی به ویژه تالابها هنوز درک واقعی ازاهمیت، کارکرد واهمیت این زیستگاههای حیاتی و متنوع بسیارپایین است. تالابها را می توان شاهکارخلقت به شمارآورد.



اصطلاح تالاب برای مردم مختلف،معانی متفاوتی دارد.درحقیقت نزدیک به ۵۰ تعریف از تالاب امروزه مورد استفاده قرارمی گیرد.این تعارف را می توان دردو گروه اصلی قرار داد:


۱) گروه اول تعایف باز و گسترده

۲) گروه دوم تعاریف بسته و محدود


در تعاریف باز اینطور آمده است:


تالاب به مناطق مردابی، آبگیر، آبی به صورت طبیعی یا مصنوعی، دایـم یا موقت با آب ساکن یا جاری شیرین، لب شوریا شورمشتمل برآن دسته از آبهای دریایی که عمق آب درکشند پایین تراز۶مترتجاوزنکند.این تعریف کفه های صخره ای، بسترهای علفی دریایی درمناطق ساحلی،کفه های گلی رودخانه ها،آبهای شیرین،باتلاقهای جنگلی،دریاچه ها،مردابها ودریاچه های شوررا دربرمی گیرد.


اما درتعریف بسته ومحدود تالابها بعنوان اکوتون تلقی می شوند. اکوتون ها مناطق گذرگاهی بین دو یا چند جامعه متمایزیا محیط زیست آبی و خشکی به شمارمی آیند که غرقابی شدن خاک باعث بوجود آمدن پوشش گیاهی ویژه ای می شود.


● تالابها؛ زیستگاههایی پیچیده و حیاتی


بر خلاف رشد وآگاهی مردم وکشورها نسبت به اهمیت محیط های طبیعی به ویژه تالابها هنوز درک واقعی ازاهمیت، کارکرد واهمیت این زیستگاههای حیاتی و متنوع بسیارپایین است. تالابها را می توان شاهکارخلقت به شمارآورد.


به جرأت می توان گفت درمجموعه چهره های محیط طبیعی زمین کمترزیستگاهی می توان تا بدین پایه با اهمیت پیدا کرد که تا بدین حد در مورد آنها غفلت شده باشد. در واقع می توان تالابها را ازجمله نظام های حیات بخشی به حساب آورد که مطلقا جایگزین ندارند. تالابها مفید ترین ودرعین حال بدبیارترین اکو سیستم های طبیعیت بشمارآورد.


هیچیک ازاکوسیستمهای جهان به اندازه تالابها صدمات ناشی از کوته اندیشی بشروتمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند. درواقع بشربا نابودی تالابها سطح پایین معرفت ودانش خود را درابعاد علمی،اقتصادی و اجتماعی ، فرهنگی نشان داده است و متأسفانه هنوزروند تخریب این سیستمهای طبیعی بی همتا که دهها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است. تا دسامبر ۱۹۹۰ تعداد تالابهای ثبت شده با اهمیت بین المللی به ۷۷۰ تالاب رسیده است و تعداد اعضای کنوانسیون رامسر به ۹۱ کشور ارتقاء یافته است. این روند روبه رشد اگرچه امیدوارکننده است ولی همزمان و به موازات آشکارشدن اهمیت این زیستگاهها موج تخریب آنها درچهارگوشه جهان هنوز آنطور که لازم است فرو ننشسته است.


در ششمین کنفرانس کنوانسیون رامسردر بریسبن کشور استرالیا برگزار شد تعداد تالابهای ثبت شده به ۸۰۰ نونه و گستره ای به وسعت ۳ میلیون هکتار رسید. این تالابها معرف بهترین نمونه های تالابی جهان و باز نمای تالابهای شاخص کشورهای عضو بشمارمی روند. کشوراسترالیا نخستین میزبان کشورهای متعاهد کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۴ بوده است.


نخستین همایش کشورها برای امضای معاهده حفظ و حمایت از تالابهای با اهمیت جهانی درسال ۱۹۷۲ در شهررامسرایران برگزارگردید و بدین ترتیب کنوانسیون رامسرپا به عرصه وجود نهاد. کشورایران بعنوان زادگاه این معاهده آنچنان که شایسته است در حفظ و حمایت ازاین پدیده های شکننده تلاشی درخوربدعت گذارانجام نداده است. به نظرمی رسد همه کشورها از نظرپیشینه فرهنگی دارای ضعفهای کم و بیش یکسانی هستند.


درتمام طول تاریخ انسان، تالابها بعنوان نامناسب، بد،بی فایده،مضر و بستری برای زندگی وحوش و مأمنی برای حشرات ناقل بیماریها شناخته می شدند؛ اراضی غیر قابل مهاری که همیشه تصویرآن با نماد کروکدیل آراسته گردد یا تصویری از باتلاق که هر کس در آن پا بگذرد در کام مرگ فرو می رود. انگیزه ای جزستیزدایمی انسان برعلیه آن به وجود نمی آورد.

به همین دلیل رابطه انسان با تالابها همیشه خصمانه ودرجهت تخریب آن بوده است. به طوری که مهار تالابها و تبدیل آنها به گستره های قابل کشت و کاریا حتی تبدیل آن به اراضی بایرورها شده ازموفقیتهای جامعه انسانی تلقی می شد.


درهمه این سالها بدون استثنا در تمام کشورها هرگونه کاربری زمین تالابی برای استفاه های ممکن نظیر کشاورزی، آبزی پروری، زهکشی و خشکاندن تالابها برای توسعه اراضی زراعی یا تحصیل زمین برای توسعه صنعت نه تنها مجار تلقی می شد. بلکه بعنوان اصلاح و بهبود به حساب می آمد. باید اعتراف کرد که این فنون تنها زمانی می توانند قابل دفاع باشند که کاربردی بجا،منطقی وحساب شده داشته باشند. تبدیل تالابها به سایر کاربریها زمانی موجه است که دستاوردی بیش ازفواید چند جانبه موجودیت تالابها را دربرداشته باشد.


درحالی که بدون ارزیابی ومقابله کاریها با یکدیگر ازجنبه های مختلف نظیرمقابله سود و هزینه،پیش بینی پیامدهای احتمالی وهزینه های جبران اثرات وفرصتهای ازدست رفته،زهکشی و خشکاندن تالابها درنهایت چیزی جزتخریب، ساده سازی و یکنواخت سازی پیچیدگی های طبیعت نیست.

تالابها بعنوان اکوسیستمهای حاصلخیزوغنی ومنحصربه فردمی توانند دربرنامه های راهبردی اقتصادی،اجتماعی نقش تعیین کننده داشته باشد. این مفهوم در تقابل و تضاد با تصور سنتی و مرسوم از آنها قرار دارد.


تصور رایج از تالابها هنوز هم آنها را اراضی خیس یا آبی با حاشیه های لجنی و دور از دسترس و کانونی برای نشو و نمای حشرات و شیوع بیماری هایی نظیر مالاریا می داند که اغلب با واژه های مرداب و یا باتلاق تعریف می شود. بدیهی است آگاهی های علمی ازتالابها ازنظرمکانیسم های درونی کارکردهای غیرملموس یا آشکارفقط درسطح بوروکراتیک ارتقاء یافته و درسطوح عام و خاص یعنی مردم و تصمیم گیران هنوزهم تصمیم سنتی چیره است.


که به همین دلیل رهایی ازدست این اراضی ازطریق زهکشی و تبدیل آنها به اراضی زراعی نه تنها نخسین هدف جوامع روستایی و نهادهای دولتی است بلکه درالگوهای رایج توسعه اقتصادی و تصمیم گیران سیاسی بعنوان نوعی توسعه تلقی می شود. روندی که تا به امروز ادامه داشته و تأثیرات مفاهیم جدید حفاظت نظیرتنوع زیستی و توسعه پایدارکمتر توانسته اند رویکردهای سنتی را تغییر دهند. نابودی تالابها مختص کشورهای درحال توسعه نیست و درکشورهای صنعتی نیز گسترش کشاورزی با اتکا به نابودی تالابها صورت پذیرفته است.


از این نظر هر دو گروه ازکشورهای توسعه یافته ودرحال توسعه جهان دارای ویژگی مشترکی هستند. آمریکا با ۸۷ میلیون هکتارازتالابهای خود را اززمان استعمارتاکنون از دست داده است و بقیه تالابهای باقیمانده نیزبه شدت درمعرض پیامدهای توسعه صنعتی قراردارند. در حالی که قانون آب پاک آمریکا امروزه ناظر برلایروبی، خاکریزی و پرکردن تالابها است و ضرورت سازماندهی آنها را مد نظرقرارداده است. ولی به نظرمیرسد برای جبران فرصت های از دست رفته کمی دیرشده است.


درابتکارات جدید تدوین قوانین در بخشی از اصل امنیت غذایی، سال ۱۹۸۵ زهکشی تالابها محدود شده و مورد حمایت دولتها قرارندارند.هرگونه مساعدت دولتی برای تبدیل تالابها برخلاف سالهای گذشته محدود شده است.


فعالیت های سازمان هایی نظیر WWF، IUCN، IWRB و بویژه سازمانهای NGO در ارتقای سطح آگاهی مردم و کشورها برای اقدامات هماهنگ جهانی برای حفاظت و مدیریت آخرین بازمانده تالابها در سالهای اخیر بسیار مؤثر بوده است.


منبع : آفتاب


هفت تالاب در معرض خطر در ایران

روز جهانی تالاب‌ها که مصادف با سالروز انعقاد کنوانسیون رامسر یا کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های جهان است فرا رسید. ایران در شرایطی این روز را جشن می‌گیرد که ۷ تالاب بین‌المللی آن در معرض خطر قرار دارند.

دوم فوریه‌ روز جهانی تالاب‌هاست. هر ساله در این روز در سراسر جهان مراسمی بر پا می‌شود. هدف از برگزاری این مراسم بالا بردن آگاهی عمومی، بازگویی اهمیت تالاب‌ها و تأثیر آن بر حیات و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی انسان است.


روز جهانی تالاب‌ها مصادف با سالگرد انعقاد کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های جهان است. این کنوانسیون که به کنوانسیون رامسر معروف است در سال۱۹۷۱ (۱۳ بهمن ۱۳۴۹) در شهر رامسر به امضا رسید. کنوانسیون رامسر ۴ سال پس از انعقاد آن یعنی در سال ۱۹۷۵ به اجرا درآمد.


هدف از این کنوانسیون که تا کنون ۱۵۸ کشور جهان به آن ملحق شده‌اند، حفاظت هر چه بیشتر از تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی بود. یکی از شروط ثبت نام تالاب در این کنوانسیون، پذیرا بودن دست کم ۲۰ هزار پرنده مهاجر در سال است.


ایران، ۳۹ سال پس از کنوانسیون رامسر


دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه در ایران و متخصص محیط زیست
ایران، میزبان کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های جهان، ۳۹ سال پس از عقد این کنوانسیون بیشترین تالاب‌های در معرض خطر را در فهرست قرمز (فهرست مونترو) دارا است.


۲۲ تالاب از مجموع بیش از ۸۴ تالاب بین‌المللی کشور در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده، اما از این تعداد ۷ تالاب در فهرست تالاب‌های در معرض خطر این کنوانسیون قرار دارند.


این در حالی‌ست که عمده دلایل از بین رفتن تالاب‌ها عملکرد انسان است. ورود آلاینده‌های مختلف، عدم رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در پروژه‌های عمرانی، سدسازی، حفر چاه‌های غیر مجاز، شکار و صید غیر مجاز و بی‌رویه، بهره‌برداری‌های نامناسب از منابع آب‌های زیرزمینی در اطراف تالاب‌ها، واگذاری اراضی اطراف و تغییر کاربری اراضی از مهم‌ترین دلایلی است که تالاب‌های ایران را تهدید می‌کند.


تالاب چیست؟


تالاب‌های محیط‌هایی با ویژگی‌هایی بین خشکی و دریا هستند. تالاب‌ها ممکن است همواره دارای آب یا گاهی دارای آب و گاهی نیز خشک باشند. برخی از تالاب‌ها فصلی و برخی دائمی هستند.


تالاب‌ها نزدیک به ۶ درصد از کره‌ی زمین را در برمی‌گیرند و با قابلیت زادآوری نقش مهمی در بقای گونه‌های پرشماری از گیاهان وجانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند. تالاب‌ها ذخیره‌گاه ارزنده‌ای برای انبوه پرندگان، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی‌مهره‌ها محسوب می‌شوند.


دکتر اسماعیل کهرم، متخصص رشته‌ی محیط زیست و استاد دانشگاه در ایران، اهمیت ویژه‌ای برای تالاب‌های ایران قائل است: «تالاب‌های ما اهمیت بسیار بیشتری از تالاب‌های اروپایی دارند به خاطر اینکه کشور ما در منطقه‌ی خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته که میزان تبخیر آب به مراتب بیش از میزان آبی است که ما دریافت می‌کنیم. درسال ما حدود ۲۵۰ میلی‌متر باران به طور متوسط دریافت می‌کنیم، در حالی که جهان حدود ۸۵۰ میلی‌متر دریافت می‌کند. تازه این در فصل‌ها و سال‌هایی است که ایران پرآب است و آب مناسب و کافی دارد. در حالی که در بسیاری از سال‌ها مانند سال‌های اخیر میزان آب به یک‌دوم کاهش پیدا کرده است».


دکتر کهرم می‌گوید، به غیر از عوامل طبیعی مانند خشکسالی که تالاب را از بین می‌برد عواملی مانند «جاده‌سازی، استخراج بیش از حد آب و سد زدن بر روی رودخانه‌ها بدون لحاظ کردن حق‌آبه‌ها» نیز موجب شده که تالاب‌های ایران با وضعیت اسف‌بار کنونی مواجه گردد.


کهرم ابراز امیدواری می‌کند که روز جهانی تالاب‌ها موجب شود که «بیش از مردم، مقامات به اهمیت تالاب‌ها واقف شوند». وی می‌گوید: « بنده سال گذشته از تالاب پریشان بازدید کردم. در تالاب پریشان که در ۱۲ متری کازرون در استان فارس هست دیدم ۸۵۰ حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق دارد برای مزارع کشاورزی آب می‌کشد. اینها چاه‌های رسمی بودند که جواز داشتند در حالیکه در کنار اینها ۵۵۰ حلقه ‌هم چاه غیر مجاز بود. وقتی ما اعتراض و پیش‌بینی کردیم که به زودی این تالاب‌ها خشک خواهد شد مسئله‌ی معیشت پیش آمد و قرار بر این گذاشتند که کماکان اجازه دهند که کشاورزها آب را استخراج کنند. اسفندماه تالاب‌های ما خشک شد.»


کهرم با اشاره به وضعیت دیگر تالاب‌های ایران خاطرنشان می‌سازد: «تالاب انزلی به خاطر احداث راه در حال احتضار هست. به تالاب ارومیه بر اثر اینکه ما در ارتفاعات رودخانه‌های مشروب‌کننده‌ی آن مثل رودخانه‌های بار‌اندوز چای،‌تلخه‌رود، شهرچای، سیمینه‌رود و زرینه‌رود، سد ساختیم ‌آب مشروب‌کننده نمی‌رسد. ما ۵ و نیم میلیارد متر مکعب در سال از طریق این رودخانه‌ها به تالاب ارومیه آب داشتیم که الان این میزان زیر یک میلیارد متر مکعب قرار گرفته. در نتیجه‌ی این اقدامات و نیز احداث جاده‌ی شهید کلانتری عمق آب از ۱۳ متر به ۶ متر تنزل پیدا کرده است».


تالاب‌های ایران و اهمیت آنها


اسماعیل کهرم شمار تالاب‌های ایران را ۲۵۲ تالاب عنوان کرده و می‌گوید‌، این تالاب‌ها از نظر ساختاری به تالاب‌های آب شیرین، آب شور، آب لب‌شور و همچنین تالاب‌هایی که در داخل خشکی هستند مانند تالاب پریشان و دشت ارژن یا تالاب‌هایی که به دریا راه دارند مانند تالاب میانکاله و تالاب انزلی تقسیم می‌شوند. ایران همچنین تالاب‌هایی دارد که در ارتفاعات به دور از هر گونه تأسیساتی مانند کارخانه‌ها و پتروشیمی قرار گرفته‌اند مانند نئور و گهر.


دکتر کهرم در توضیح اهمیت تالاب‌ها می‌گوید: «تالاب دریاچه‌‌ی ارومیه در کشورهای ایران، عراق و ترکیه ایجاد آب و هوا می‌کند. هر حبه‌ی انگور و هر دانه‌ی سیب که در این ۳ کشور در جوار نعمت دریاچه‌ی ارومیه سبز می‌شود و می‌روید مرهون و مدیون این هست. ما وقتی تالاب هامون را که در سیستان واقع است از دست دادیم آب و هوای منطقه عوض شد. شهر زابل که شهر پرآبی است دریافت‌کنند‌ه شن و ریگ و سنگ شد. تمام زمین‌های کشاورزی را ماسه‌های بادی فرا گرفت. تمام چاه‌های آب خشک شد و کسانی که مرتع‌داری یا کشاورزی یا دامداری می‌کردند، دام‌هایشان را فروختند و آن گاوهای سیستانی که از فرزندان گاوهای برهمای هندی است همه از بین رفتند و ۲۴۰ هزار نفر در اطراف تالاب هامون جابجا شدند».


دکتر کهرم ابراز امیدواری می‌کند که «روز جهانی تالاب‌ها زنگ خطر را به صدا در آورد» و هشدار می‌دهد: «اگر تالاب دریاچه‌ی ارومیه خشک شود و تمام قشر میلیون‌ها سال نمک را باد پراکنده کند یک باغ در استان آذربایجان غربی باقی نخواهد ماند، یک درخت باقی نخواهد ماند. تغییر آب و هوا، افزودن به سفره‌ی آب زیرزمینی، فراهم نمودن یک ایستگاه برای جانوران و گیاهان تالابی، انواع پرنده‌ها و ماهی‌ها که باعث افزودن به نعمت سفره‌های حاشیه‌نشینان می‌شود و نیز جلوگیری از سیلاب‌ها از فواید وجود تالاب‌ها است. سیلاب که در زمین جاری می‌شود و با سرعت می‌آید وقتی به تالاب‌ها می‌رسد یک مرتبه متوقف می‌شود. همه‌ی این فواید و بسیار از فواید که برای ما هنوز مکشوف نیست، از نعماتی است که تالاب‌ها در اختیار ما می‌گذارد و در صورت از بین رفتن آن ما دچار انواع بلیه خواهیم شد».


برای شنیدن این گزارش می‌توانید به فایل صوتی مراجعه کنید.


منبع : http://www.dw-world.de