محیط سبز

( وبلاگ محیط سبز )


مطالب کاربردی علم محیط زیست

بانک مقالات زیست محیطی

جدیدترین اخبار و وقایع محیط زیست ایران و جهان


برای ورود به وبلاگ اینجا کلیک کنید


www.mohitesabs.blogsky.com


برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

بررسی اثرات زیست محیطی توسعه صنعتی در شهرستان شهریار

بررسی اثرات زیست محیطی توسعه صنعتی در شهرستان شهریار


مسعود منوری 1
سعید ملماسی 2
رضا ارجمندی 1
زهرا صمدی طاری 3 (مسئول مکاتبات)


چکیده


شهرستان شهریار در غرب استان تهران واقع شده است . این شهرستان با 1329 کیلومترمربع وسعت، حدود 7% مساحت استان و 9% جمعیت آ ن را به خود اختصاص داده است که به دلیل نیاز روزافزون جهت استقرار واحدهای صنعتی، در فرایند توسعه بدون برنامه ریزی قرار گرفته و این مسأله می تواند در روند توسعه آتی، خسارات زیست محیطی غیر قابل جبرانی را ایجاد نماید.


در حال حاضر 1223 واحد صنعتی در سطح شهرستان وجود دارد که در 8 گروه صنعتی مشغول به فعالیت می باشد .بررسی صورت گرفت . UNEP آلودگی های حاصل از صنایع موجود، مانند آلود گی آب و فاضلاب، هوا، صدا و مواد زاید جامد بر اساس راهنمای 4 بر این اساس بخش عمده پساب های واحدهای صنعتی از نوع خنثی درگروه فاضلاب های معدنی و تجزیه کند درگروه فاضلاب های آلی می باشد . بیشترین فرایند تولید کننده آلودگی هوا در صنایع، پس ازفرایندگرمایش، به فرایند ترکیب مواد اختصاص داشته و آلاینده های هوا به حالت دود و ذرات معلق بیشتر ین موارد را در بر می گیرد. بخش عمده مواد زاید جامد صنایع از نوع قابل تجزیه بیولوژیک( مواد زاید شبه خانگی ) بوده و فرایند فراورش و تبدیل مواد، بیشترین فرایند تولید کنن ده مواد زاید می باشد . در زمینه آلودگی صوتی نیز بر اساس راهنمای مذکور مشخص گردید که تنها 181 مورد آلودگی صوتی در سطح زیاد وجود دارد.


نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها بیانگر آن است که تعداد کارخانه های مجهز به سیستم مناسب تصفیه فاضلاب بسیار محدود بوده و می توان گفت صنایع عمدتا فاضلاب خود را بدون تصفیه و یا با تصفیه ای ناقص تخلیه می نمایند . دفع غیر اصولی پسماندهای صنعتی از جمله مشکلات دیگر به شمار می رود جایگاه های فعلی دفع زباله در سطح شهرستان نیز به دلیل عدم دفع اصولی، یکی از مراکز عمده آلاینده می باشد. عمده ترین سوخت مورد استفاده واحدهای صنعتی، گازوئیل و مازوت با پتانسیل قابل توجه آلایندگی هوا می باشد . در زمینه آلودگی صوتی نیزمشخص گردید که صنایع فلزی وصنایع تولید ماشین آلات از عمده ترین منابع ایجادکننده آلودگی صوتی در مقایسه با سایر گروه های صنعتی می باشد.



1 استادیار، دانشکده محیط زیست و انرژی، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی
-2 استادیار، دانشکده علوم و فنون دریایی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی
-3 کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

منبع : مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دوره دهم، شماره دو، تابستان

دانلود فایل PDF ( متن کامل مقاله) در ادامه مطلب

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

بررسي كمي و كيفي زباله شهر آباده و ارزيابي آن بر محيط زيست

بررسي كمي و كيفي زباله شهر آباده و ارزيابي آن بر محيط زيست
جايگاه دفن زباله شهر آباده

محمدتقي صفائي ، مجيد حسيني  ، قدرت اله منصوري

(كارشناس بهداشت محيط مركز بهداشت شهرستان آباده)

چكيده

معضلات تلنبار نمودن زباله در جايگاه دفن زباله شهر آباده و عدم بضاعت مالي در دفن بهداشتي و يا ايجاد طراحي جايگاه دفن به روش بهداشتي، ابتدا حجم، وزن، تركيب فيزيكي زباله توليدي در يك روز در سه قصل زمستان ( 1384 ) و بهار ( 1385 ) و تابستان( 1385) شناسايي گرديد. همچنين جهت ارزيابي اثرات جايگاه بر محيط زيست منطقه وضعيت موجود منطقه مورد بررسي قرار گرفت.

نتايج حاصل از بررسي كمي و كيفي زباله نشان داد كه متوسط زباله توليدي در فصل بهار حدود 42.5 تن ، تابستان 49.1 و زمستان 35.7 تن بود. چگالي زباله فوق در بهار 361 ، تابستان 342 و زمستان 395 كيلوگرم در مترمكعب مي باشد. متوسط ساليانه سرانه توليد زباله توسط هر نفر 0.488 كيلوگرم در روز مي باشد. تفكيك فيزيكي زباله كل شهرستان نشان مي دهد كه مواد فسادپذير 0.65 درصد ، كاغذ و كارتن 5 درصد منسوجات 4 درصد، شيشه 6 درصد، فلزات 0.5 درصد ، استخوان 1.5 درصد، پلاستیک 6.5 درصد و سایر مواد 9 درصد می باشد .

نتايج حاصل از ارزيابي اثرات نشان داد كه جمعيت شهر آباده در سال 1385 ، 71068 نفر و در پايان دوره طرح (سال 1400 ) با ضريب رشد جمعيت 1.2 درصد 95000 نفر خواهد بود . حداكثر دماي شهر 42.5 درجه و حداقل 22 درجه سانتي گراد زير صفر مي باشد . متوسط بارندگي ساليانه 120mm مي باشد. گلباد شهر در بيشتر روزها از شرق به غرب است، در 62 روز سال به طور متوسط يخبندان داريم.

بررسي ارزيابي اثرات جايگاه بر منطقه نشان داد كه اين جايگاه اثرات زيست محيطي وارد مي كند و نمي تواند جايگاه فوق مورد استفاده قرار گيرد.

دانلود فایل PDF مقاله (متن کامل مقاله) در ادامه مطلب

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

توالی و تحول اکوسیستم

منظور از اکوسیستم مجموعه جانداران یک محیط به همراه کلیه عوامل و تشکیل دهنده‌های آن محیط است. بنابراین بطور خلاصه اکوسیستم را می‌توان با عبارت محیط و موجودات زنده آن تعریف کرد. و این واژه از دو کلمه Endogical و System تشکیل یافته است که به معنای مجموعه موجودات زنده و محیط زندگی آنها می‌باشد. مراد از پدیده توالی ، جایگزین شدن جامعه‌های زنده و به تعبیر دقیق‌تر ، انواع اکوسیستمها در یک منطقه بدنبال یکدیگر است. بطور کلی تحول و تکامل اکوسیستم را توالی گویند.

مقدمه

ماهیت تحول و بلوغ ، جایگزین شدن منظم و جهت‌دار جامعه‌های زنده ، یکی پس از دیگری است. توالی ، با استقرار کم‌نیاز‌ترین جامعه‌ها آغاز می‌شود و هر جامعه‌ای شرایط محیط را برای استقرار جامعه‌ای دیگر ، جامعه‌ای پرنیاز تر ازخود ، آماده می‌سازد. به تعبیری دیگر علت توالی ، نوسان توان رقابت جانداران به دنبال تحول در شرایط محیط است. به عنوان مثال در محیط متشکل از یک لایه چند سانتیمتری خاک ، بوته‌ها بهتر از درختچه‌ها رشد می‌کنند. اما وقتی ضخامت خاک افزایش یافت ، توان رقابت درختچه‌ها در برابر بوته‌ها بالا می‌رود و جایگزین شدن درختچه‌ها در محل استقرار قبلی بوته‌ها را ممکن می‌سازد.

جهات تغییرات در ضمن توالی


همزمان با وقوع توالی ، بسیاری از مشخصات اکوسیستم هر کدام در مسیر معینی تغییر می‌یابند و یا به بیان دقیق‌تر وقوع توالی معلول تغییر در عده‌ای از ویژگیهای اکوسیستم است. برای آسانی بیان جهات تغییر در طی توالی می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی کرد.
  • از لحاظ توده زنده و انرژی.
  • از لحاظ چرخه‌های مواد.
  • از لحاظ ساختار اکوسیستم و جامعه زیستی.
  • از لحاظ ثبات اکوسیستم.
  • از لحاظ استراتژی کلی اکوسیستم.

تقسیمات توالی



توالی اولیه



نوعی از توالی که برای نخستین بار در یک منطقه رخ می‌دهد.

توالی ثانویه


در مناطقی که توالی اولیه به صورت کامل یا نزدیک کامل رخ داد و جامعه زیستی متعادل با شرایط محیط استقرار یافته ، به دلیل اثر عوامل بیرونی ، خواه مستقل از دخالت انسان و خواه ناشی از دخالت انسان.

توالی درون‌زا


مراد از توالی درون زا یا منبعث از درون یا ایجاد شده بوسیله خود، نوعی از توالی است که بدون دخالت عوامل بیرون از خود اکوسیستم نظیر تغییر در شرایط اقلیمی یا حریق و سیل رخ می‌دهد.

توالی برون‌زا


شکلی از توالی است که از تاثیر یک عامل بیرونی یعنی عاملی غیر از تحول درونی اکوسیستم نشات می‌گیرد. مثلا جایگزین شدن پوششهای گیاهی پس از دروه‌های یخبندان و افزایش تدریجی دما و تبدیل منظم اقلیم رخ می‌دهد.

توالی اتوتروفیک


این نوع توالی به لحاظ تعداد و سطح وقوع توالی بیشترین شکل توالی را تشکیل می‌دهد. وجه مشخصه اصلی در این نوع توالی برتری تولید بر مصرف در طی مراحل توالی است.

توالی هتروتروفیک


به لحاظ تعداد و سطح وقوع این شکل از توالی محدودتر از نوع قبلی است. در این نوع توالی طی مراحل اولیه توالی ، نقش هتروتروف‌ها یا مصرف کننده‌ها بر نقش اوتوتروف‌ها یا تولید کننده‌ها برتری دارد.

کلیماکس


آخرین نوع اکوسیستم است که در پایان توالی در یک منطقه استقرار می‌یابد. تعریف رایج‌تر کلیماکس ، اکوسیستم متعادل یعنی در حال تعادل پایدار با محیط است.

تصویر

زنجیر غذایی و شبکه غذایی در اکوسیستم

در دانش اکولوژی هر یک از از سطوح انباشتگی مواد آلی یا انرژی را یک پله غذایی یا یک سطح غذایی (trophilevel) می‌نامند و تولید کننده‌ها بالطبع سطح اول و هر یک از ردیفهای مصرف کننده ، یک سطح دیگر تلقی می‌شوند. این زنجیره‌های غذایی مستقل از هم نیستند و بین اکثر زنجیره‌های غذایی حلقه‌های مشترک وجود دارد.

برای مثال در یک اکوسیستم مرتعی ، یک زنجیره غذایی با سه حلقه گیاه ، خرگوش و گرگ استقرار می‌یابند و زنجیر دیگری نیز با سه حلقه گیاه ، گوسفند و گرگ تشکیل می‌شود. حلقه سوم بین دو زنجیر مشترک است. پس گرگ این دو زنجیر را بهم پیوند می‌دهد. مجموعه زنجیره‌های غذایی را که باهم حلقه‌های مشترک دارند در اصطلاح رشته یا شبکه غذایی (tood Web) می‌نامند.

هرمهای اکوسیستم



هر چقدر از پله پایین‌تر اکوسیستم به طرف پله‌های بالاتر پیش رویم، تعداد موجودات زنده پله‌ها کمتر می‌شود، در واقع می‌توان گفت مقدار انرژی انباشته در پله‌های اکوسیستم از پایین به بالا به تدریج کاهش می‌یابد. توجه به این مطلب ، انگیزه اصلی طرح مبحثی تحت عنوان هرمهای اکوسیستم است. اگر در یک اکوسیستم ، موجودات زنده پله اول را یک جا جمع کنیم و بعد موجودات زنده پله‌های دیگر را به همان توالی طبیعی به ترتیب پله‌ها روی هم قرار دهیم، شکل عمومی آنها ، به صورت یک هرم خواهد بود.

اگر گیاهان و حیوانات موجود در اکوسیستم از نظر مدت زمان رشد ، حجم و وزن بدن با همدیگر هماهنگ باشند می‌توان از هرم تعداد ، به عنوان هرم وزن استفاده نمود به این نوع هرم ، هرم وزن زنده یا توده زنده نیز گفته می‌شود. اما شرط اصلی این هرم این است که همه موجودات زنده همه پله‌های آن یکساله باشد اگر بیشتر از این باشد هرم وزن زنده گویایی خود را از دست می‌دهد.

چرا که در اینحالت ، وزن زنده جانداران مختلف در این هرم ، در طول یکسال یکسان نخواهد بود. مثلا وزن زنده مصرف کنندگانی مانند فیل و زرافه ، در یکسال تفاوت فاحشی خواهد داشت. به خاطر همین ، هرم انرژی مطرح گردید که منظور از آن ، محاسبه مقدار انرژی‌ای است که در مدت معینی در هر کدام از پله‌های اکوسیستم ذخیره می‌شود در اینحالت مقدار انرژی انباشته شده در مدت معین مثلا یکسال ، ملاک رسم هرم قرار می‌گیرد.

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

آلودگي نوري تهران در وضعيت قرمز

به گفته نوروزي آلودگي نوري موجب افزايش بيماريهاي قلبي، افسردگي و انواع سرطان ها در افراد مي شود که اين اثرات نيز در اکثر کشورها به اثبات رسيده است.
شهرهاي بزرگي مانند تهران مدت‌ها است به دليل استفاده غلط از نورهاي مصنوعي، از مرز هشدار آلودگي‌هاي نوري گذشته‌اند و در وضعيت قرمز به سر مي‌برند.

به گزارش ايسنا، پايتخت و پايتخت نشينان در حالي هر روز از آلاينده‌هاي مختلف هوا، صوت، خاک و آب به شدت در تهديد هستند و سلامتشان در خطر است، اين بار مسوولين محيط زيست شهري نسبت به افزايش آلودگي نوري در شهر تهران هشدار دادند و اعلام کردند وضعيت آلودگي نوري در پايتخت بسيار نامطلوب است.

کارشناسان محيط زيست شهري معتقدند: اصناف بيشترين آلودگي نوري را توليد مي‌کنند و مناطق تجاري نيز آلوده ترين نقاط از لحاظ آلودگي نوري در کلانشهر تهران هستند چرا که در کشور ما دانش نور پردازي وجود ندارد و هر يک از اصناف بصورت نادرست از نور استفاده ميکنند. آلودگي نوري روشن شدن بيش از حد يک محيط بر اثر نورهاي مصنوعي است که به تمام اکوسيستم آسيب ميرساند.

ميرزاخليل، پژوهشگر آلودگي نوري گفت: گياهان نورپسند در طول روز نيازمند چهار هزار و 200 لوکس نور و گياهان سايه پسند نيز به دليل جذب ميزان بالاي کلروپلاست، نيازمند 72 لوکس نور براي ادامه زندگي شان هستند. طبق «قانون بردباري»، رساندن نور بيش از اندازه به گياه در شب رشد آن را دچار اختلال کرده و فصل از دست دادن برگ و جوانه زني آن را به مخاطره مي کشاند.

بر اساس بررسي‌هاي به عمل آمده، زندگي شبانه در زير نور مصنوعي باعث ايجاد رفتارهاي نامنظم و بروز بيماري‌هايي از مانند سرطان مي شود ، طبق آمارهاي اطلس آلودگي نوري 3/2 درصد مردم دنيا از آلودگي نوري رنج مي برند و همچنين 40 درصد جمعيت امريکا و 6/1 درصد اروپائيان و 1/10 درصد مردم ساير نقاط دنيا هرگز تاريکي کامل در شب را نيز ندارند.

نور با کيفيت نامطلوب محيط زيست و آسمان شب را آزار دهنده مي سازد يکي از حساس ترين و مهم ترين اثرات آلودگي نوري بر انسان شامل آسيبهاي چشمي، بروز استرس، خيرگي چشم يا چشم زدگي است که اين مورد زماني رخ مي دهد که اشعه مستقيم نور با شدت زياد در محور ديد عابرين يا رانندگان قرار بگيرد اين در حاليست که ديگر موجودات زنده نيزبه واسطه آلودگي نوري اسيب مي بينند.

بر اساس قانوني که در زيست شناسي به قانون بردباري معروف شده است، افزايش يك عامل محيطي مي تواند عاملي محدود كننده در رشد باشد و در اينجا نيز با افزايش غيرطبيعي نور به عنوان يک عامل محيطي، گياه نيز با مشکل روبرو خواهد شد، گياهان چهار فصل به طور طبيعي بايد در ابتداي پاييز رفته رفته تغييري در رنگ برگ هاي خود داده و برگ هاي خود را از دست بدهند. اما نور مصنوعي، ريتم زندگي آنها را در شهرهاي بزرگ تغيير داده و حيات گياه را به مخاطره مي کشاند. به طوري که منجر به مرگ گياه مي شود.

ميرزاخليل معتقد است: با وجود چنين نورهايي، درختان ديرتر خزان مي کنند و برگ هاي خود را از دست مي دهند. پس در هنگام بارش برف، وجود برگ هاي پهن بر شاخه درختان سطحي را براي ماندگاري برف روي درخت به وجود مي آورد و انباشته شدن برف موجب شکستن درخت مي شود. در صورتي که اگر درخت به موقع خزان کرده بود، ديگر برگي بر شاخه نداشت و برف نيز محلي براي انباشته شدن روي درخت نداشت.

اين پژوهشگر افزود: بررسي ها نشان داده که برخلاف نرم طبيعي، بسياري از درختان تهران خصوصا گونه چنار تا ميانه هاي زمستان هنوز بر شاخه هاي خود برگ دارند و اين برگ ها مي توانند عاملي باشند تا در هنگام بارش برف، به دليل سنگين شدن تاج درخت، باعث شکستن شاخه ها شوند و يا حتي در درختان ضعيف تر، ريشه کن شدن درخت را به دنبال داشته باشند.

اثرات مخرب نور بر انسان

اثرات مخرب آلودگي نوري بر انسان و محيط زيست به مراتب جدي تر از حد انتظار ماست زماني را تصور کنيد که هنوز انسانها در غارها زندگي مي کردند آنان مجبور بودند امورات زندگي شان رابا طلوع و غروب خورشيد تنظيم کنند ، انسانها در طول تاريخ سعي کردند از عوامل طبيعي مانند جمع آوري کرمهاي شب تاب ساخت شمع استفاده از روغن هاي حيواني و سوزاندن چوب براي روشن ساختن اطرافشان بهره مند شوند.

اين روال تا اختراع برق توسط اديسون ادامه داشت و همانطور که پس از اختراع وسيله ايي فرهنگش نيز بوجود مي آيد، رفته رفته استفاده از لامپ و برق در تمام خانه ها ادارات خيابانها و بزرگراه ها شيوع پيدا کرده و پا از حيطه خود فراتر نهاد و به وسيله اي جهت سرگرمي و بوجود آوردند زيبايي ها و رنگهاي خيره کننده در آبنماها ساختمانها و برجها و ... انجاميد.

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

سلامت محیط زیست در گرو حفظ جنگلها

نابودی جنگل ها که پوشش های ارزشمند محیط زیست هستند و اکثراً ناشی از تجارت غیرقانونی چوب، افزایش استفاده از ساخت و سازهای بی رویه ساختمانی و جاده ای است باعث تشدید بحران گرم شدن زمین، انقراض گونه های مختلف گیاهی و جانوری شده است.



قطع بی رویه درختان در آسیا از ۶سال قبل تاکنون باعث از بین رفتن ۲۰درصد از جنگل های دنیا شد که در مقایسه با دامداری که زمانی اولین عامل نابودی جنگل ها بود رشد چشمگیری داشته است. دامداری هم اکنون باعث از بین رفتن ۵درصد از جنگل های دنیا می شود.


ادامه مقاله در ادامه مطلب ....



برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

توسعه پایدار، شهرهای ناپایدار

اگر روزگاری توسعه صرفاً به معنای تولیدگرایی و رشد اقتصادی بوده امروز این مفهوم دچار تغییر ماهوی شده است. به طوری که گفته می شود توسعه یک امر فراگیر و چند بعدی است که نه تنها در حوزه اقتصاد کاربرد دارد، بلکه به گسترش کیفی زندگی انسان ها، محیط زیست و تغییر بینش فرهنگی مردم نیز توجه دارد.

توسعه در قرن ،۲۱ در صورتی به نتایج مطلوب می رسد که از سطح کمی فراتر رفته و تغییرات عمیقی در سازمان های اجتماعی و بینش فکری مردم ایجاد کند. اگر این تغییرات نهادینه شود در آن صورت بسیاری از جنبه های مشارکت مردم در نظام برنامه ریزی ها تضمین می شود.

● عواقب برهم خوردن رابطه طبیعت با انسان

در رابطه جدید، انسان بدون پیش بینی عواقب آینده به بهره گیری و یا به عبارت بهتر به بهره کشی از طبیعت پرداخت. چنین امری موجب تخریب طبیعت شد. تخریب طبیعت، آینده توسعه بشریت را مورد تهدید قرار داد. آلودگی آب، خاک، هوا، مصرف روزافزون منابع و کاهش توان های طبیعی از مهمترین معضلاتی بود که نشان می داد چنین توسعه ای نمی تواند پویا و ماندگار باشد و آینده حیات بشریت در هاله ای از ابهام است. تمام این موارد موجب شد که مفهوم توسعه پایدار در اندیشه جوامع شکل بگیرد ، توسعه ای که نیاز های نسل فعلی را به گونه ای برآورده سازد که از توان نسل های آینده برای توسعه کاسته نشود، زیرا در غیر این صورت سیستم های اجتماعی و محیطی دچار بی تعادلی می شوند. از سوی دیگر انقلاب صنعتی موجب افزایش جمعیت شد که این افزایش بیشتر متوجه مراکز شهری بود که به صورت کانون های فناوری و تولید درآمده بودند. برهم خوردن تعادل های اجتماعی و محیطی بیشتر از هر جای دیگر در شهرها نمود پیدا می کند. در سال ۱۸۰۰ فقط دو درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند، در سال ۱۹۵۰ این رقم به ۳۰ درصد رسید. در سال ۲۰۰۰ ، ۴۷ درصد جمعیت جهان در مناطق شهری به سر می برند و پیش بینی می شود این رقم تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۶۰ درصد برسد. روزانه حدود ۱۸۰ هزار نفر به جمعیت شهرنشینی جهان افزوده می شود. حدود یک میلیارد نفر نیازمند در دنیا زندگی می کنند که از این تعداد بیش از ۷۵۰ میلیون نفر بدون بهره مندی از سرپناه و خدمات اولیه در مناطق شهری زندگی می کنند.

در مورد ایران نیز پیش بینی می شود که ۷۰ درصد جمعیت تا سال ،۱۴۰۰ در شهرها ساکن شوند. چنین روندی موجب شکل گیری شهرهایی شده است که بشدت ناپایدارند و محیط زیست را بشدت تخریب می کنند. این شهرها با مشکلاتی نظیر: آلودگی هوا، آلودگی آب، دفع فاضلاب، آلودگی صوتی، مصرف فزاینده انرژی، تخریب اراضی و جنگل ها، کمبود فضاهای باز و فضاهای سبز، مشکلات حمل و نقل و ترافیک، تهدید حیات جانوری ، تولید پسماند و... مواجه اند.

● تعاریف توسعه پایدار

در نگاه اول به نظر می رسد وقتی که ما توسعه پایدار را به کار می بریم حتماً باید فرآیندی به نام توسعه نیز وجود داشته باشد که توسعه پایدار در مقابل آن مطرح شده است. برای توسعه مفاهیم و تعاریف زیادی ارائه شده است. اصطلاح توسعه بطور فراگیر پس از جنگ جهانی دوم مطرح شد. واژه توسعه در لغت به معنای خروج از «لفاف» بیان شده است. در قالب نظریه نوسازی، «لفاف» همان جامعه سنتی و فرهنگ و ارزش های مربوط به آن است که جوامع برای متجدد شدن باید از آن مرحله سنتی خارج شوند.

«مایل تو دارو» توسعه را جریانی چند بعدی تعریف کرده است که هدف آن بهبود زندگی اجتماعی همراه با تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر است.

«برنشتاین» نیز هدف توسعه را غلبه به سوءتغذیه، فقر و بیماری می داند. تمام این مفاهیم درجای خود مفاهیمی ارزشمند هستند که بشریت در تمام زمان ها به دنبال رسیدن به آنها بوده است. روند دستیابی به توسعه پس از جنگ جهانی دوم به لطف پیشرفت های تکنولوژیک و ارتباطات به نحو فزاینده ای افزایش یافت. در این راه بهره گیری از منابع طبیعی امری گریز ناپذیر بود. زیرا هرگونه توسعه ای از طریق تلفیق بهره گیری از زمین و نیروی انسانی حاصل می شود.

از سوی دیگر پیشرفت های تکنولوژی، ارتباطات و بهبود وضعیت بهداشتی باعث افزایش جمعیت جهان شد به گونه ای که جمعیت جهان از دو میلیارد نفر در سال ۱۹۳۰ به چهار میلیارد نفر در سال ۱۹۷۵ افزایش یافت و در سال ۲۰۰۰ از مرز شش میلیارد نفر گذشت و پیش بینی می شود جمعیت جهانی در ۲۰۱۵ به بیش از هشت میلیارد نفر افزایش یابد. دو پدیده رشد جمعیت و انقلاب صنعتی که هر دو با بهره برداری بیشتر از طبیعت همراه بود موجب فشار به اکوسیستم های طبیعی و نابودی بسیاری از منابع زمین شد. ورود آلاینده های صنعتی و آلودگی های محیط زیست، قطع جنگل ها، افزایش فرسایش خاک، تخریب لایه ازن، فاجعه های هسته ای نظیر نشت از مرکز هسته ای چرنوبیل، مصرف فزاینده انرژی، بخصوص منابع تجدید ناپذیر، آلودگی آب و آلودگی هوا و ... از مسائلی بودند که نشان می داد اگر چه بشر به توسعه دست یافته و توانسته است به بسیاری از اهداف توسعه دست یابد و زندگی اجتماعی خود را بهبود بخشد، اما این توسعه به علت نابودی بسیاری از منابع طبیعی و تخریب محیط زیست حاصل شده است و در این میان اگر چه بشریت با دستیابی به توسعه توانسته بود از «لفاف» خارج شود اما جهان را در لفافی از آلودگی و تخریب قرار داده بود که چشم انداز توسعه در آینده را تاریک و مبهم جلوه می داد و در این میان نه تنها طبیعت بلکه این بشریت است که در حال نابودی است، ناگفته پیداست که چنین توسعه نمی تواند پایدار و مانا باشد زیرا با نابودی زمین، حفظ توسعه و افزایش گستره آن برای نسل آینده ناممکن خواهد بود. توجه به چنین مواردی موجب شکل گیری اندیشه توسعه پایدار شد.

براساس گزارش «برانت لند» توسعه پایدار، توسعه ای است که نیازهای کنونی نسل حاضر بدون آن که توانایی های نسل آتی را در برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند، برآورده شود.

● تجدید نظر در استفاده از منابع استوار

همان طور که از این تعریف پیدا است، تأکید توسعه پایدار بر تجدید نظر در استفاده از منابع استوار است و بر دگرگونی در سیستم های مدیریتی و تکنولوژیکی تأکید دارد. و به دنبال ایجاد یک موازنه بین عوامل محیطی و منابع طبیعی با عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جوامع است تا شرایط بهتری برای زندگی تمام مردم جهان در محدوده ظرفیت های بالقوه محیط زیست فراهم کند. چنین مکانیسمی از دو طریق می تواند به وجود آید: کاستن از فشارها و افزودن بر ظرفیت های موجود. البته اکولوژیست ها و محیط گرایان بر عامل اول و اقتصاد دانان بر راه حل دوم تأکید دارند.

مفهوم جدید توسعه پایدار کلی نگر است و همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی ، فرهنگی و دیگر نیازهای بشری را در بر می گیرد و این ویژگی که از آن با عنوان جامع نگری توسعه پایدار تعبیر می شود به مهم ترین جاذبه توسعه پایدار تبدیل شده است.

● منشأ توجه به توسعه پایدار

نگرشی تاریخی به شکل گیری توسعه پایدار، نشان می دهد که این مفهوم از اواسط دهه ۱۹۷۰ مطرح شد و در سال ۱۹۷۱ کنفرانس سازمان ملل که درباره محیط زیست انسانی با حضور کارشناسان در فونکس (سوئیس) تشکیل شد و دستور کاری را با هدف ایجاد ارتباط بین توسعه و محیط زیست گزارش داد.

این گزارش استدلال می کرد که مسائل زیست محیطی ریشه در فقر و روند صنعتی شدن دارد. به این ترتیب محیط زیست دیگر یک مانع در برابر توسعه تلقی نمی شد. برگزاری اجلاس زمین در ریو نقطه عطفی در زمینه توسعه پایدار بود پس از برگزاری کنفرانس ریو موضوع توسعه پایدار به عنوان موضوعی جهانی، تمام عرصه های زندگی همچون فقر، نابرابری آموزش و بهداشت، حقوق زنان و کودکان، آزادی ملت ها، سیاست و اقتصاد و همکاری های بین المللی را تحت تأثیر قرار داد و به عنوان روشی برای پاسخ گویی به مسائل خطیری که چرخه حیات و طبیعت و نوع بشر را به مخاطره افکنده است مطرح شد.

در توسعه پایدار، انسان مرکز توجه است و انسان ها، هماهنگ با طبیعت سزاوار حیاتی توأم با سلامت و سازندگی هستند و توسعه حقی است که باید به صورت مساوی، نسل های کنونی و آینده را زیر پوشش قرار دهد. بنابراین حفاظت از محیط زیست بخش جدا نشدنی از توسعه است و نمی تواند به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد و کشورها در یک حرکت جمعی، باید از سلامت و یکپارچگی نظام طبیعی کره زمین حراست کنند و با توجه به سهم متفاوت در آلودگی محیط زیست، کشورها، مسئولیت مشترک ولی متفاوتی در این زمینه دارند. با توجه به تمام عوامل توسعه پایدار و برای ایجاد دستور کار جهانی برای رسیدن به توسعه پایدار در سال ۱۹۹۲ دستور کاری در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید که به دستور کار ۲۱ معروف شد.

در دستور کار ۲۱ بر مواردی چون تغییر الگوی مصرف، تأمین نیازهای اساسی ملل فقیر، کاستن از مواد زائد و استفاده بهینه از مواد، بر لزوم حفاظت از محیط زیست کوه ها، دریاها، جنگل ها و جزایر تأکید شد. براین اساس توسعه پایدار به راه میانبری از میان تخصص ها و مشاغل نیاز دارد و از آنجا که به برقراری عدالت در بین نسل کنونی و نسل آینده معتقد است یک اصل اخلاقی نیز می باشد.

● ارکان توسعه پایدار

توسعه پایدار دارای سه اصل پایداری محیط زیست، پایداری اقتصادی و پایداری اجتماعی است.

اساس پایداری محیط زیست بر این اصل استوار است که استفاده از زمین باید به گونه ای صورت بگیرد که استفاده از آن برای نسل های آینده نیز میسر باشد و فعالیت های انسانی، از نظر پایداری محیطی تنها هنگامی پایدار است که بتواند بدون تقلیل منابع یا تنزل محیط طبیعی اجرا شود. برای این منظور لازم است استفاده از منابع طبیعی با توجه به ظرفیت تجدیدپذیری آنها (ظرفیت برد) باشد. توسعه پایدار محیط زیستی بر کاهش استفاده از منابع طبیعی و انرژی های تجدیدناپذیر، جلوگیری از اتلاف منابع انرژی، کاهش تولید پسماندها و تأکید بر استفاده مجدد و بازیافت پسماندها، استفاده از مواد قابل بازگشت به طبیعت و کاهش تولید آلودگی ها در صنایع و کشاورزی تأکید می کند.

پایداری اقتصادی به معنای حفظ و ارتقای وضعیت فعلی اقتصادی است بدون آن که منابع طبیعی دچار تخریب شود که در این راستا فعالیت های اقتصادی باید موجب رشد جامعه شوند و با عدالت و کارآیی همراه باشند. انسان و جوامع انسانی محور اصلی توسعه پایدار هستند همان گونه که گفته شد، هدف توسعه پایدار، توسعه همه جانبه است و توسعه همه جانبه بدون توسعه اجتماعی ممکن نخواهد بود. در توسعه اجتماعی بر اهدافی نظیر هویت فرهنگی، همبستگی اجتماعی، توسعه تشکیلاتی، مشارکت شهروندان، توانمندسازی انسان ها و امکان جابه جایی اجتماعی تأکید می شود. پس به طور کلی می توان گفت که هدف توسعه پایدار دستیابی به جامعه ای پویا و ماندگار است که این امر جز با حفظ محیط زیست ممکن نخواهد شد.

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

زیست پالایی

از ديگاه جهاني ، پس از آب و هوا، پوسته خاك ، سومين جزء عمده محيط زيست انسان تلقي مي شود . خاك علاوه بر اينكه پايگاه موجودات خشكي زي، بويژه جوامع انساني ست، محيط منحصر به فردي براي زندگي انواع حيات، مخصوصًا گياهان به شمار مي رود .

بر خلاف آب و هوا ، آلودگي خاك از نظر تركيب شيميايي به آساني قابل اندازه گيري نيست و يك خاك پاك يا خالص تعريف پذير نمي باشد . بنابراين ناگزيريم مسائل بالقوه آلودگي خاك را در چارچوب پيش بيني خطرات و صدمات ا حتمالي در كاركرد خاك مطالعه كنيم .

 آلودگي هاي نفتي يك پي آمد اجتناب ناپذير از افزايش سريع جمعيت و فرايند صنعتي شدن مي باشد. آلودگي خاك توسط مواد هيدروكربنه نفتي به شكل وسيع در اطراف تأسيسات اكتشاف و پالايش و به شكل موضعي در مسيرهاي انتقال اين مواد در سطح استان خوزستان به خوبي قابل مشاهده است . علاوه بر انتشار مستقيم اين آلاينده ها ، غبارات حاصل از سوخت گازهاي همراه نفت طي ساليان متمادي توانسته مواد سمي و مضري را به خاك هاي منط قه اضافه كند . وجود اين آلاينده ها در محيط زيست علاوه بر ت أثير گسترده بر اكوسيستم منطقه ، با گذشت زمان و ورود به چرخه غذايي ، به جوامع انساني نيز راه مي يابند و به اين ترتيب سلامت انسانها را تهديد مي كنند

در حال حاضر نياز به جلوگيري از گسترش اين آلودگي ها و همينطور پاكسازي مناطق آلوده شده به شدت احساس مي شود. براي اين منظور مي توان از روش هاي مختلفي بهره گرفت؛ يكي از اين روش ها گياه پالايي مي باشد كه از گياهان و ميكروارگانيسم هاي همراه آنه ا جهت پاكسازي محيط هاي آلوده (خاك، آب ) بهره مي گيرد . در حقيقت گياه پالايي با استفاده از دخالت هاي انساني از جمله تكنو لوژي هاي كشاورزي (شخم زدن ، كود دادن و …) باعث ايجاد شرايط مناسب براي رشد و استقرار گياه و افزايش فعال يت هاي طبيعي پاكسازي مي شود.

 بزرگترين مزيت اين روش نسبت به ساير روش ها :

ارزان بودن و سادگي آن است . در اين روش انتخاب گياه مناسب از اهميت ويژه اي برخوردار است كه به شرايط اقليمي منطقه، نوع و ميزان آلودگي خاك بستگي دارد . اين تحقيق با هدف بررسي حذف آلودگي ناشي از گازوئيل توسط گياه يونجه و جو در قالب يك آزمايش گلخانه اي طراحي و اجرا شد.

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

زیست پالایی (Bioremediation)

زیستپالایی (Bioremediation) :

یک گزینهی مناسب برای تخریب آلایندههای زیانآور گوناگون با استفاده از فعالیت زیستشناختی طبیعی است. این روش نسبت به سایر روش‌ها ارزانتر است، به فناوری پایینی نیاز دارد و پذیرش عمومی آن نیز بالاتر است.

از آنجا که به نظر میرسد زیستپالایی یک گزینهی خوب نسبت به فناوریهای پاکسازی متداول است، پژوهش در این زمینه به سرعت در حال افزایش است.

تعریف زیستپالایی: فرایندی است که طی آن زائدات آلی به صورت زیستشناختی و در شرایط کنترل شده تجزیه شده و به حالت غیر زیانآور میرسد، یا اینکه غلظت آنها به حد کمتر از مقدار مجاز سازمان‌های قانونگذار میرسد.

طبق تعریف، زیستپالایی عبارت است از استفاده از موجودات زنده، عمدتا میکروارگانیسمها، جهت تجزیهی آلایندههای محیطی و تبدیل آنها به شکلهای با سمیت کمتر.

میکروارگانیسمها ممکن است بومی منطقهی آلوده باشند، یا اینکه از جای دیگری جداسازی شده و به محل آلوده آورده شده باشند. تجزیهی زیستی یک ترکیب غالبا نتیجهی عمل چندین موجود زنده است. وقتی که به منظور افزایش میزان تجزیه، میکروارگانیسمها را به محل آلوده وارد میکنیم، به آن تقویت زیستی میگوییم.



برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته

کليات جمعيت و توسعه پايدار



تعاريف

براساس نظر برانت‌لند (Brundtland) توسعه پايدار عبارت است از توسعه‌اى که نيازهاى کنونى جهان را تأمين مى‌کند، بدون آن که توانائى نسل‌هاى آينده را براى برآوردن نيازهاى خود به مخاطره افکند. پس توسعه پايدار «رابطه‌ متقابل انسان‌ها و طبيعت در سراسر جهان است».

کميسيون جهانى محيط‌ زيست و توسعه (World Commission on Environment and Development (WCED) نيز آن را اين گونه تعريف مى‌کند:

«توسعه پايدار فرآيندى است که نحوه استفاده از منابع، هدايت سرمايه‌گذارى‌ها، سمت‌گيرى تکنولوژى و توسعه آن را با نيازهاى حال و آينده سازگار مى‌سازد لذا توسعه پايدار عبارت از دگرگونى اساسى در کيفيت زندگى (Quality of life)، تفکر، توليد و مصرف مى‌باشد».

مفهوم


از توسعه پايدار تعاريف و توصيف‌هاى گوناگونى صورت گرفته است. بنابراين توسعه پايدار مفهومى شکل يافته نيست، بلکه بيشتر، فرآيند دگرگونى رابطه‌ سيستم‌هاى اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى را بيان مى‌کند.

پايدارى در عمل معادله‌اى است بين ضرورت‌هاى زيست ‌محيطى و نيازهاى توسعه. مفهوم جديد توسعه پايدار کلى‌نگر است و همه ابعاد اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى و ديگر نيازهاى بشرى را در برمى‌گيرد. به اعتبارى مهم‌ترين جاذبه توسعه پايدار در جامع‌نگرى آن است. توسعه پايدار برآوردنده نيازها و آرمان‌هاى انسان، نه فقط در کشور و يک منطقه، بلکه تمامى مردم را در سراسر جهان در حال و آينده در برمى‌گيرد.

در اين مفهوم، انسان در مرکز توجه قرار گرفته است و همه پديده‌هاى جهانى در چارچوب قوام و دوام حيات شر، در حال و آينده به همراهى و هماهنگى دعوت مى‌شوند. بر اين مبنا، توسعه پايدار مفهوم گسترده‌اى مى‌يابد که همه جوانب زندگى انسان‌ها را در برمى‌گيرد و در فرآيند آن سياست‌ها در زمينه اقتصاد، بازرگانى، تکنولوژى، منابع طبيعى، آموزش، بهداشت، صنعت، سياست، امنيت، فرهنگ، اخلاق و نظاير آنها به گونه‌اى طراحى مى‌شوند که توسعه اقتصادى، اجتماعى، زيست‌ محيطى را تداوم بخشد.

ولفگانگ زاکس گفته است از اين پس

«توسعه بدون پايدارى و پايدارى بدون توسعه مفهومى نخواهد داشت».

براساس اعلاميه ريو (Rio): 


۱. در توسعه پايدار، انسان مرکز توجه است و انسان‌ها، هماهنگ با طبيعت، سزاوار حياتى توأم با سلامت و سازندگى هستند.

۲. توسعه حقى است که بايد به‌صورت مساوى، نسل‌هاى کنونى و آينده را زير پوشش قرار دهد.

۳. حفاظت از محيط‌زيست بخشى جدا نشدنى از توسعه است و نمى‌تواند به‌صورت جداگانه مورد بررسى قرار گيرد.

۴. کشورها در يک حرکت جمعى، بايد از سلامت و يکپارچگى نظام طبيعى کره زمين حراست کنند.

۵. با توجه به سهم متفاوت کشورها در آلودگى محيط‌زيست، آنها مسئوليت مشترک ولى متفاوتى در اين زمينه دارند.

مؤلفه‌هاى توسعه پايدار 


از اجلاس ريو به بعد، به‌ويژه بر توسعه پايدار به‌عنوان اساسى‌ترين، حياتى‌ترين و محورى‌ترين مناظره در قرن بيست و يکم تأکيد بسيار مى‌شود. در مسير تبيين اين موضوع برخى از مؤلفه‌هاى توسعه پايدار عبارت است از:

- انسان
- کودکان و نوجوانان
- زنان
- محيط‌زيست
- فرهنگ
- آموزش
- امنيت
- مشارکت
- عاملان توسعه پايدار
عاملان توسعه پايدار عبارت است از:
- دولت‌ها
- سازمان‌هاى بين‌المللى
- سازمان‌هاى غيردولتى (NGO)(Non Governmental Organization)

انرژى محيط ‌زيست و توسعه پايدار

انرژى به منزلهٔ موتور توسعه اقتصادي، اجتماعى و بهبود کيفيت زندگى انسان تلقى مى‌شود. از سوى ديگر، ضعف در کارآئى جريان توليد، انتقال، توزيع، مصرف و عدم وابستگى لازم به انرژى‌هاى مطمئن و سالم که لازمهٔ يک سياست توسعه پايدار است. نيز وجود دارد. به‌عبارت ديگر توسعه پايدار و حفاظت از محيط زيست در گرو استفاده درست و بهينه از منابع انرژى به‌خصوص انرژى‌هاى تجديد شونده ميسر است. بدين ترتيب، استفاده از انرژى‌هاى قابل احياء، اهتمام در کارآیى مصرف انرژى و استفاده بهينه از آن اعمال ملاحظات اقتصادى و مالى مناسب، حفاظت از منابع انرژى و جلوگيرى از ايجاد آلودگى‌هاى زيست‌محيطى بايد در صد سياست انرژى در مقياس کلان در نظر گرفته شود.

شوراء بين‌المللى انرژى (World Energy council)، بر اين باور است که تا سال ۲۰۲۰، هيچ‌گونه کمبود جدي، منابع انرژى را تهديد نمى‌کند. بلکه به عوض، نگرانى‌هاى زيست‌محيطى جايگزين مقولانى از قبيل امنيت انرژى و کارآیى و صرفه‌جویى در مصرف شده است.

نحوه ی توليد و استفاده از انرژى به منزله ی يکى از اصلى‌ترين عوامل مؤثر در ايجاد آلودگى محيط زيست در مقياس‌هاى ملي، ناحيه‌اي، و بين‌المللى تلقى مى‌شود. پيامدهاى زيست‌محيطى انرژى را مى‌توان به‌شرح زير داشت:

- ايجاد باران‌هاى اسيدى از طريق توليد گازهاى سولفور و نيتروژن
- تغييرات آب و هوائى و گرم شدن کره ی زمين به جهت افزايش بيرويه در مصرف انرژى غيرتجارى چوب
- آلودگى‌هاى اتمى در اثر ضايعات و پس‌ماندهاى راديواکتيو
- خطرات ناشى از حوادث مربوطه به نشت، انفجار و نفوذ مواد انرژى‌زا
- ايجاد درگيرى‌هاى ناحيه‌اى و بين‌المللي

کاهش اثرات مخرب و منفى انرژى در جو از طريق ارتقای سياست‌ها و برنامه‌هاى مناسب به‌منظور بالا بردن سطح مشارکت‌هاى همگانى در جهت دستيابى به محيط زيستى مطمئن و سالم و تجديد نظر پيرامون سيستم توليد، انتقال، توزيع و بهره‌گيرى از انرژى‌هاى تجديد شونده کارا و با آلودگى کمتر ممکن مى‌شود. به ‌منظور تحقق اين هدف، اقدامات زير جايز به‌نظر مى‌رسد.

- انجام طرح‌هاى انرژى‌زا در ابعاد منطقه‌اى و درون منطقه‌‌اى و بررسى شرايط امکان پذيرى استفاده از انواع انرژى‌هاى تجديد شونده.

- افزايش ظرفيت و توان مديريت در امر برنامه‌ريزى انرژى به‌ منظور نيل به حداکثر کارآیى در ارتباط با انرژى‌هاى قابل تجديد.

- ارایه توصيه‌هاى مناسب در خصوص کارآئى مصرف انرژى و هم چنين نشر گازهاى آلوده در سطح ملي.

- برگزارى برنامه‌هاى آموزشى در سطوح محلي، منطقه‌اى و درون منطقه‌اى به‌منظور افزايش آگاهى درباره ی کارآیى توليد و مصرف انرژى و هم چنين آلودگى ‌هاى زيست ‌محيطي.

- افزايش زمينه ‌هاى تحقيق و توسعه (Reseach & Devellopment - R & T)

ايجاد پايگاه‌هاى علم و فن‌آورى (Science & Technology Bases) و تحقيق و توسعه به‌منظور کاربرد انرژى‌هاى تجديدشونده و استفاده درست از آنها، اتکاء بيشتر به فن‌آورى داخلى و انتقال بهينه فن‌آورى وارداتى توصيه مى‌شود.

به‌طور خلاصه، فقدان سياست و خط ‌مشى لازم و کافى در خصوص استفاده درست و منطقى از انرژي، ضعف انگيزه‌ها و مشوق‌هاى دولتي، و عدم مشارکت مؤثر بخش خصوصى در ارتباط با فعاليت‌هاى تجارى انرژى به چشم مى‌خورد.

عملکرد بخش خصوصى در مورد کاربرد و گسترش انرژى‌هاى تجديد شونده و استفاده درست و بهينه از منابع انرژى بسيار ضعيف است. فقدان انگيزه‌ها، معافيت‌ها و آگاهى کامل در زمينهٔ قابليت اطمينان از ديگر انواع انرژي، از دلايل اين امر محسوب مى‌شود.

بدين ترتيب، لزوم اعمال ترکيب بهينه کوشش‌هاى فن‌آورانه با توجه به نقش بازار در خصوص استفاده درست از انرژى و افزايش نقش انرژى‌هاى تجديد شونده، وجود دارد. چنين کوششى منجر به حرکت درآوردن موتور توسعه ی اقتصادى در چارچوب توسعه پايدار و ملازم با حفاظت از محيط ‌زيست مى‌گردد.

توسعه و محيط‌ زيست 


هزینه‌ها
تعیین اولویت‌ها (Trad offs)
توسعه و محيط‌ زيست


نيازهاى انسانى به بهای ايجاد تغييرات زيست‌محيطى تأمين مى‌شوند. انسان از بدو آفرينش تلاش کرده است که طبيعت را به‌منظور تأمين نيازهاى خود، به خدمت درآورد. هر زمان که مردم محصولات را درو مى‌کنند، مسير رودها را منحرف مى‌کنند، ساختمان مى‌سازند، جاده‌هاى جديد احداث مى‌کنند، و يا به هر حال، يک طرح توسعه را اجرای مى‌کنند، اين فعاليت‌ ها به‌ نوعى بر محيط‌ زيست اثر مى‌گذارد. بحث حول اين محور است که آيا چنين فعاليت‌هایى مضر هستند يا نه؟ آيا محيط ‌زيست آسيب‌ ديده و آيا روند توسعه ادامه خواهد يافت؟

توسعه به تنهایى نمى‌تواند به معناى ارتقای وضعيت اجتماعى باشد. رشد ممکن است موجب غنى‌تر شدن مردم شود، اما لزوماً باعث بهبود وضعيت رفاهى همه نمى‌شود. در مبحث جهانگردى و اقتصاد گفتيم که توسعه ی اقتصادى بايد آثارى گسترده و به هم وابسته داشته باشد تا به بهبود سطح زندگى منجر شود. آيا رفاه مردم فقط در وضعيت اقتصادى آنها خلاصه مى‌شود؟ يا اين که آيا رفاه به معناى دستيابى به فرصت‌هاى آموزشى و بهداشتي، مسکن مناسب، انتخاب‌هاى تفريحي، تسهيلات سرگرمى و غيره نيز هست؟

در گذشته، پيشرفت اصولاً به‌ وسيله ی درآمد سرانه اندازه‌گيرى مى‌شد؛ اما اين معيار اندازه‌گيري، توزيع ثروت يا کيفيت زندگى را منعکس نمى‌کند. در تلاش براى به‌دست آوردن ديدگاهى صحيح‌تر و مناسب‌تر، در برنامه ی توسعه سازمان ملل (UNDP)، شاخص توسعه ی انسانى معرفى شده است. اين شاخص نه فقط درآمد ناخالص ملى سرانه، بلکه ميزان اميد به زندگى (Life expectancy) مردم و نرخ باسوادى را نيز موردتوجه قرار مى‌دهد. اين روش ديدگاهى کامل‌تر از رفاه افراد ارایه مى‌کند.

توسعه بايد دنيا را براى نسل‌هاى بعدى حفظ و حراست کند. خطر استفاده ی تمام و کمال منابع به‌علت انجام فرايندهاى ويرانگر و رها نمودن و تبديل کردن دنيا به مکانى فقيرتر همواره وجود دارد. اين نوع توسعه قابل‌تحمل نيست.

هزينه‌ها 


اهداف زيست‌ محيطى اغلب، يا به معناى هزينه‌هاى بالاتر، و يا به‌عنوان کاهش‌ هاى کوتاه‌مدت در درآمدها تلقى مى‌شوند. در پاسخ به اين مهم، شرکت‌ها توجه خود را به انجام تعهدات خويش در قبال سهامداران شرکت مبذول و معطوف مى‌دارند. آنها معتقد هستند که البته اقداماتى در اين مورد ضرورى است ولى موضوع تهديدات زيست‌محيطى را پيش از حد بزرگ کرده‌اند. آنها سعى مى‌کنند اين موضوع را به تأخير اندازند. بايد هزينه‌هاى زيست‌محيطى تعديل شود. به تعويق انداختن اقدامات مربوط، موجب افزايش هزينه‌ها خواهد شد. همان‌گونه که در نمودار زير نمايش داده شده است، هزينه‌ها سه نوع هستند:

ـ هزينه‌هاى بازدارنده ـ براى جلوگيرى از وقوع عواقب ويژه، قابل پيش‌بينى و منفي، مبالغى خرج مى‌شود. اين هزينه‌ها را بايد بخشى از يک سرمايه‌گذارى خاص قلمداد کرد.

ـ هزينه‌هاى چاره‌جويانه ـ در نهايت بايد مخارجى براى درمان و ترميم آسيب ايجادشده توسط شخص يا گروهى پرداخت شود. اين آسيب‌ها نتيجه ی صرف نکردن هزينه‌هاى بازدارنده است. آنهایى را که به محيط‌زيست آسيب مى‌زنند، بايد جريمه کرد و مجبور نمود تا خسارت‌ها را پرداخت کنند.

ـ هزينه ‌هاى مسبب محروميت ‌هاى پايدار اين هزينه‌ها را به سختى مى‌توان در قالب اعداد و ارقام بيان نمود، اما اين هزينه‌ها موجب فقر و محروميتى پايدار در کيفيت و تنوع زندگى مى‌شوند. اين هزينه ‌ها اغلب غيرقابل محاسبه هستند.

ديدگاه مسئولانه و واقع ‌بينانه همه ی اين هزينه‌ها را مى‌پذيرد. طى بيست سال جنگ داخلى در کامبوج، نيروهاى متعارض حدود ۸ تا ۱۰ ميليون عدد مين در سراسر اين کشور کار گذاشته‌اند. برآورده شده است که هزينه ی کاشت يک مين ۱۵ دلار آمريکا است، اما هزينه ی خنثى‌سازى و برداشتن همين مين ۱۰۰۰ دلار آمريکا است. اين مورد نمونه‌اى از آسيب شديد وارده بر محيط ‌زيست با هزينه‌اى اندک است. هزينه ی تعمير اين آسيب بسيار بالا است، نه فقط از نظر مادي، بلکه از نظر صدمات و جراحات وارده (نقص عضوها) و مرگ و ميرهاى ناشى از انفجار اين مين‌ها.

تعيين اولويت‌ها (Trad offs) 


هر زمان که مردم فعاليتى‌ مى‌کنند، عموماً به آن معنا است که چيزى به‌دست مى‌آيد و چيزى از دست مى‌رود. مسائل زيست ‌محيطى عمدتاً تعيين اولويت‌ها را ضرورى مى‌سازند؛ به‌عنوان مثال، توسعه انجام مى‌شود، اما در مقابل، منابع نيز مصرف مى‌شوند. جاده‌ها و خيابان‌ها اصلاح مى‌شوند، اما مناظر طبيعى نابود، يا درختان قطع مى‌شوند. کارخانه‌هاى جديد ساخته مى‌شوند اما هوا آلوده مى‌شود.

اولويت‌هاى تعيين‌شده و روش تعيين اولويت‌ها ممکن است معقول به‌نظر برسند. اما برخى ديگر ممکن است قابل پذيرش نباشند. نبايد به‌منظور توجيه آسيب‌هاى زيست ‌محيطى پايدار، از منافع اقتصادى کوتاه‌مدت آنى استفاده کرد.

در جهانگردي، از بين بردن منابع به‌منظور جذب جهانگردان، مثل خراب کردن يک خليج مرجاني، براى به‌دست آوردن منافع اقتصادى زودگذر، منطقى به‌نظر نمى‌رسد.

مسایل زيست‌محيطى جهانى بسيارى وجود دارند؛ به‌عنوان مثال، مى‌توان به گرم شدن جهان (اثر گلخانه‌اي)، تخريب لايه ی اُزن و مصرف کلروفلوئورها و کربن‌ها، مصرف آفت‌کش‌ها، کويرى شدن (Desertification)، و مشکلات شهرنشيني، هوا، آب، آلودگى صدا، دفع مواد زايد، تخريب بوم و آشيانه ی حيوانات، تخريب و تقليل خاک کشاورزي، نمونه‌هاى در حال انقراض، باران‌هاى اسيدي، جنگل‌هاى انبوه و متراکم، اقيانوس‌ها، زمين‌هاى مرطوب، خليج‌هاى مرجاني، رودخانه‌ها و مدخل رودها اشاره کرد. تمام اين امور، نيازمند مطالعات و بررسى‌هاى عميق و جدى هستند.

برای مشاهده مقالات بیشتر به این وبلاګ مراجعه کنید.

ادامه نوشته