آب مجازی و ردپای آب چیست؟+تقسیم بندی آب مجازی

تعریف آب مجازی:

• مجموع آب مصرف شده برای تولید مقدار معینی از محصول (اعم از کاال، فرآورده های کشاورزی یا حتی خدمات) (Tony Allen, 1998)

• جمع کـل آب مـورد نیـاز بـرای تولیـد مقـدار معینـی از محصول (کالا)، با توجـه بـه شـرایط اقلیمـی، مکـانی، زمـان تولیـد و راندمان، (2003, Hoekstra Arjen)

ردپای آب:

مجموع میزان مصرف آب مجازی و واقعی در مرزهای سازمانی، جغرافیایی و سیاسی یا برای فعالیت های مشخص ,Hoekstra Arjen(2003))

ردپای آب یک کشور شامل دو مؤلفه است. آن مقدار از منابع آب داخلی یک کشور که برای تولید کاالها و خدمات، بعالوه مصرف عمومی به کار گرفته میشود را ردپای داخلی میگویند و آن حجم از منابع آب سایر کشورهای جهان که برای مصارف داخلی کشوری به کار گرفته شده است یا به عبارت دیگر، کشور مورد نظر برای مصارف داخلی، وابسته به آب مجازی خارجی است را ردپای خارجی می نامند.

در زبان فارسی عبارت »آبرانه« برای بیان »سرانه« رد پای آب، یا مقدار سالانه مصارف مستقیم و غیر مستقیم آب هر ایرانی، وضـع شـده است.

جریان آب مجازی : 

جریان آب مجازی بین دو کشور، عبارت از حجم آب مجازی انتقالی از طریق کالـاها، محصـولات و خـدمات از یـک کشور به کشور دیگر، به صورت مبادلات تجارتی است. وقتی کالاها به بازارهای جهانی وارد می شوند تجارت آب مجازی اتفاق می افتد.

تراز آب مجازی: 

معادل تفاضل واردات و صادرات ناخالص آب مجازی طی یک مدت مشخص را «تراز آب مجازی» می نامند. مفهـو تـراز مثبت آب مجازی، در حقیقت بدین معناست که ورود آب مجازی آن کشور از کشورهای دیگر، بیشتر از مقـدار صـادارات آب مجـازی بـه دیگر کشورها باشد. برعکس آن به معنی تراز منفی آب مجازی خواهد بود.

آب مجازی در محصوالت زراعی و دامی: 

در میان محصوالت کشاورزی، تولید برنج در مجموع آب بیشتری را به خود اختصاص میدهد. البته این بدان معنا نیسـت کـه آب مجـازی برنج از سایر محصوالت کشاورزی، نظیر پنبه بیشتر است. بلکه با توجه به وسعت اراضی زیرکشت، آب بیشتری به اراضی برنج در مقایسه با سایر محصوالت زراعی اختصاص مییابد. به طورکلی آب مجازی تولیدات دامی به مراتب بیشتر از محصوالات زراعی است. این بدان خـاطر است که در پرورش یک حیوان زنده، مقدار زیادی از محصوالت کشـاورزی (علوفـه و غـالت)، آب بـرای آشـامیدن و هم نـی ن آب بـرای نگهداری محیط اطراف حیوان (مانند دامداری و غیره) مصرف می شود. برای تولید یک کیلوگر گند به طور متوسط بیش از 1300 لیتـر آب، و برای تولید یک کیلوگر گوشت گاو به 15000 لیتر آب نیاز است.میزان آب مجازی گیاهان با توجه بـه شـرایط اقلیمـی، موقعیـت جغرافیایی، مسائل فنی، روش کاشت، شرایط فرهنگی و غیره، در کشورهای مختلف جهان، متفاوت است.

تقسیم بندی آب مجازی: 

1 -مقدار آب سبزی که گیاه برای رشد و نمو مصرف نموده و در بافت گیاه ذخیره یا طی فرایند تعرق از دست میدهد، بـه عنـوان آب سبز مجازی شناخته میشود. 

2 -آب آبی مجازی» عبارت است از حجم آب سطحی یا زیرزمینی که طی فرایند تولید کـاال و یـا خـدمات، بـه طـور مسـتقیم یـا غیرمستقیم مصرف میشود. 

3 -آن مقدار از آب خاکستری که در بخش کشاورزی به مصرف گیاه میرسد، و یا در بخش صنعتی به عنوان پساب دفع میشود، را آب خاکستری مجازی» می نامند.

جمع بندی: 

 کشورهای خشک و نیمه خشک میتوانند با واردات کالاهای آب بر نظیر مواد غذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است را برای استفاده در سایر بخش ها حفظ کنند. 

 انتقال آب حقیقی در حجم زیاد و در فاصله های طولانی به علت مشکلات انتقال و هزینه های بالای آن تقریبا غیر ممکن به نظر می رسد. در این حالت تجارت مواد غذایی می تواند با انتقال مجازی حجـم عظیمـی از آب بـه عنـوان همگـون سـازی توزیـع ناهمگون منابع آب به حساب آورده شود. 

کشورهای کم آب می توانند با دخالت دادن تجارت آب مجازی در سیاستهای آبی علاوه بر اینکه میزان دسترسی خود را به منابع آب جهانی افزایش مـی دهند از افزایش فشار بر منابع محدود خود نیز بکاهند 

 واردات مواد غذایی به منظور استفاده از منبع تجارت آب مجازی بخشهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیست یـک کشـور را تحت تاثیر قرار می دهد و با امنیت غذایی و فرهنگ کشور ارتباط مستقیم دارد. 

 کشورهای کم آب می توانند با توجه شرایط ظرفیت ها و نیازهای داخلی و هم چنین ملاحظات امنیت غذایی خود نقطه بهینـه ای را برای میزان واردات مواد غذایی به کشور بیابند. 

 استفاده مؤثرتر از منابع آب سبز با هدف کاهش فشار بر منابع آب آبی میتواند به عنوان یک راهکـار در امنیـت غـذایی اعمـال شود.