..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..
..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

منابع طبیعی-بیابان زدایی-محیط زیست

توسعه پایدار(توسعه و محیط زیست)

توسعه پایدار یا Sustainable Development در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است.

در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم می‌آید.


پایداری می‌تواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی.


در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.


بقیه در ادامه مطلب...

 

ادامه مطلب ...

توسعه پایدار(Sustainable development)چیست؟

اصطلاح توسعه پایدار یا پایا (Sustainable development) در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ درباره محیط و توسعه بکار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین‌المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند نام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار نمود یافت. بکار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال ۱۹۹۲ در محافل علمی فراگیر شد (ضرابی و اذانی، ۱۳۸۰: ۱۳). توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت گیری توسعه فناوری و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد. توسعه پایدار که از دهه۱۹۹۰بر آن تاکید شد جنبه‌ای از توسعه انسانی و در ارتباط با محیط زیست و نسل‌های آینده است. هدف توسعه انسانی پرورش قابلیت‌های انسانی محسوب می‌شود. توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است، اساس بهبود وضعیت و رفع کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد. توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید: تلفیق حفاظت و توسعه، تامین نیازهای اولیه زیستی انسان، دست‌یابی به عدالت اجتماعی، خودمختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی .

تعریف


یک ﺍیده ﻭ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺑﺴــﻴﺎﺭ ﮔﺴــﺘﺮﺩﻩ ﺍﺳــﺖ کــﻪ ﻣﻌﺎﻧــﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻭ ﺑﺴــﻴﺎﺭﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧــﯽ، ﻭﺍﮐﻨﺶ ﻫــﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑــﺮ ﻣﯽ ﺍﻧﮕﻴﺰﺍﻧﺪ. ﻣﻔﻬــﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ، ﻳﮏ ﻧﻮﻉ ﺗــﻼﺵ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺮﮐﻴــﺐ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺭﺷــﺪ ﺣﻮﺯﻩ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﻮﺿﻮﻋــﺎﺕ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ- ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ.


ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﻓﻬﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻭ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ﺍﻳﻦ ﻣﺴــﺄﻟﻪ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪﺍﻳﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋــﯽ ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﺷــﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺗﻀﺎﺩ ﺍﺳــﺖ. ﺩﺭ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﮔﺬﺷــﺘﻪ، ﻣﺤﻴــﻂ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﻨــﻮﺍﻥ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺸــﺮ، ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪﻩ ﺍﺳــﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳــﺘﻔﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﺜﻤﺎﺭ ﺍﻧﺴﺎﻥ، ﻣﺸــﮑﻼﺕ ﻣﺤﻠﯽ ﺍﺳﺎﺳﺎ ﻣﺤﻠﯽ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷــﺪﻧﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ، ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ، ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻏﻠﺒﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺩﺭﮎ ﻣﯽ ﺷــﺪ ﻭ ﺑﺎﻭﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﮐــﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﻓﻦ ﺁﻭﺭﯼ ﺑﺸــﺮ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻤــﺎﻡ ﻣﻮﺍﻧﻊ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻭ ﻃﺒﻴﻌــﯽ ﻓﺎﻳﻖ ﺁﻳﺪ. ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪ ﺩﺍﺭﯼ ﻭ ﺍﻧﻘــﻼﺏ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﺭﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﺑﻴﮑﻦ ﻳﮑــﯽ ﺍﺯ ﭘﺎﻳﻪ ﮔــﺬﺍﺭﺍﻥ ﻋﻠﻢ ﻣــﺪﺭﻥ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽ ﮐﻨــﺪ: ﺟﻬﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺸــﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷــﻮﺩ ﻭ ﻧﻪ ﺑﺸــﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﻬﺎﻥ .


 بقیه در ادامه مطلب

ادامه مطلب ...

ﻧﻘﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮرﯾﺴﻢ در رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮ اﯾﺬه


ﻧﻘﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮرﯾﺴﻢ در رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮ اﯾﺬه


فرشید مصباح
امیر محمدی نژاد
سکینه محمدی
(دانشګاه آزاد آبادان-ګروه مهندسی معماری)


چکیده :

ﺷﻬﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺬه در ﺷﻤﺎل ﺷﺮق اﺳﺘﺎن خوزستان ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺟﺎذﺑﻪ ﻫﺎی فراوان ﮔﺮدﺷـﮕﺮی و ﻧﯿـﺰ آﺛـﺎر ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه از زﻣﺎﻧﻬﺎی  ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺼﺪ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی ﺑﺎﺷﺪ.ﺗﻮرﯾﺴﻢ ﯾﮑﯽ از ﺻﻨﺎﯾﻊ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺟﻬﺎن ﺑﻮده و ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ. ﺗﻮﺳـﻌﻪ اﯾـﻦ ﺻـﻨﻌﺖ ﺑـﻪ وﯾﮋه در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه ای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ .ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و یکم ﺻﻨﻌﺖ جهانگردی،ﺳﻮﻣﯿﻦ ﭘﺪﯾـﺪه اﻗﺘﺼـﺎدی پویا ، ﭘﺮروﻧﻖ و رو ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺲ از ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﺧﻮدروﺳﺎزی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرﻫﺎ درآﻣﺪﻫﺎی ارزی ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد.ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دارا ﺑﻮدن اﻗﻠﯿﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻦ ﺟﺎذﺑـﻪ ﻫـﺎی ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﻓـﺮاوان ﮐﺸﻮری اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ در ﺻـﻨﻌﺖ ﺗﻮرﯾﺴـﻢ ﺑﺴـﯿﺎر ﻓﻌـﺎل ﺑﺎﺷـﺪ و ﻧﻘـﺶ ﻣـﻮﺛﺮی در ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﺟﺎذﺑـﻪ ﻫـﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ، در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ روش ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ای و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻣﯿﺪاﻧﯽ (ﻣﺸﺎﻫﺪه مستقیم ،ﺗﻬﯿﻪ ﻋﮑﺲ و ﻏﯿﺮه)ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮی در اﯾـﺬه ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﺷـﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ راﻫﮑﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻮرﯾﺴﻢ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اراﺋﻪ ﺷﻮد.

واژه های کلیدی : توریسم،ایذه،توسعه پایدار ،پتانسیل های گردشگری

منبع : اولین همایش منطقه ای معماری و معماری پایدار، شهرستان ایذه


دانلود فایل pdf متن کامل مقاله در ادامه مطلب


برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .


 

ادامه مطلب ...

سه نماد کاغذین توسعه نیافتگی

سه نماد کاغذین توسعه نیافتگی


در جنوب، کارخانه ای مثل کاغذپارس، که از یک ماده دور ریختنی یعنی ملاس نیشکر کاغذ می سازد در معرص تعطیلی و ورشکستگی بوده آن وقت آمده اند در قلب یکی از زیباترین جتگلهای ایران کارخانه ای ساخته اند که درخت می خورد و از آن طرف کاغذ بیرون می دهد. چطور فکر کرده بودند ما در ایران مزیت کاغذسازی داریم؟ چطور به این نتیجه رسیده بودند که در کشوری با کمتر از یازده درصد مساحت نواحی جنگلی توجیهی برای استقرار صنایع آلاینده در قلب جنگل وجود دارد؟ چرا فکر کرده بودند زادآوری جنگلهای ایران برای بهره برداری صنعتی کافی است؟ چطور متوجه نشده بودند واردات مواد اولیه همین کارخانه و یا اصلا واردات کاغذ از بهای واقعی درختانی که دارد به کام آن می رود برای کشور ما خیلی کمتر است؟

بعد: مسئول آموزش دانشگاه فهرستی به من داده به عنوان مدارک لازم برای تکمیل پرونده من در جهت اخذ حق التدریس. می گویم دو سوم این مدارک هیچ ربطی به دانشگاه، درسی که میدهم و کاری که دارم برای شما میکنم ندارد، و اصلا چرا از هر مدرک دوتا؟ سردرگم و بی حوصله می گوید: روال سالهاست  که همین طور بوده، یک دسته مدارک می رود برای امور مالی و یک دسته هم میماند اینجا پیش ما. به هر حال مقررات دانشگاه است که باید همه این مدارک و کپی های شان را بدهید. میگویم: چرا به نظرتان نرسیده که فایل این مدارک را بخواهید و نه کپی کاغذی آنها را؟ میگوید: فکر خوبی است، اما باید اول مصوب بشود.

سرانجام: مدیر یک سازمان ماه پیش تلفنی نظر من را در باره کاری پرسیده بود. گفتم موضوع مفصل است و اجازه بدهید مکتوب کرده و برایتان ایمیل میکنم. شماره فکسش را داد! گفتم فکس نه، ایمیل. گفت به منشی ام می گویم به شما ایمیلش را بدهد. بله، واقعا منشی اش زنگ زد و ایمیل شخصی اش را داد. تصورش را بکنید، شما می خواهید یک نامه قدری محرمانه به رئیس بدهید اما آدرس ایمیلی که در اختیار شما گذاشته اند چیزی است شبیه نایس رد اپل ات یاهو دات کام! هفته بعد به قرار حضوری رفته بودم با آن مدیر. داشت داد سخن میداد در باره طرحهای مشعشعش برای تحول مدیریت در آن سازمان. و تمام مدت من به ایمیلم که نایس رد اپل برایش پرینت گرفته و روی میزش گذاشته بود نگاه می کردم!

ناصر کرمی

منبع:iren.ir

توسعه پایدار چیست؟ ( از زبان بان کی مون )

توسعه پایدار پاسخگوی نیازهای حال حاضر بشر، بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده برای رفع نیازهای خود می باشد. به عنوان اصل توسعه بلند مدت جهانی ، توسعه پایدار، متشکل از سه رکن است:

- توسعه اقتصادی؛
- توسعه اجتماعی؛ و

- حفظ محیط زیست.



 " ما نیازمند ابداع مدلی جدید هستیم ، مدلی که ارائه دهنده رشد و مشارکت اجتماعی است ، مدلی که احترام بیشتری برای منابع محدود این سیاره قائل است. به همین علت است که من توسعه پایدار را نخستین اولویت قرار داده ام. " 


   بان کی مون- دبیر کل سازمان ملل متحد


بان کی مون


سایت رسمی کنفرانس ریو + 20



برای حمایت از ما بر روی +1 (سمت راست وبلاگ ) کلیک نمائید .

اجلاس توسعه پایدار در ریو : پیش به سوی سیاره ای سبز

ده‌ها نفر از رهبران جهان در ریودوژانیرو در برزیل گرد هم می آیند تا به تبادل نظر درباره شیوه‌های دست‌یابی به «سیاره‌ای سبزتر» بپردازند و راهکارهایی برای برون رفت میلیون‌ها نفر از ساکنان زمین از فقر ارائه کنند.


این نشست سه روزه که از روز سه‌‌شنبه (۳۰ خرداد/ ۱۹ ژوئن) با شرکت ۱۹۳ کشور جهان آغاز شده ادامه «اجلاس زمین سازمان ملل» (UNES) است که از ۲۰ سال پیش برگزار می‌شود. بیش از ۵۰ هزار نفر از کنشگران مدنی، مدیران تجاری و سیاست‌سازان جهانی نیز در این اجلاس شرکت می کنند. قرار است رهبران کشورهای شرکت‌کننده در این نشست، روز جمعه طرح کلی خود برای حل‌وفصل مشکلات پیش‌روی کره زمین را منتشر کنند.


آنچه برای اجلاس ریو پیشنهاد شده، یک پیش‌نویس ۵۰ صفحه‌ای با عنوان «آینده‌ای که می‌خواهیم» است که معضلات و چالش‌های پیش‌روی دنیا را خلاصه کرده و راهکارهایی برای مقابله با آنها در سطوح ملی و فراملی ارائه کرده است. این طرح رسمی همچنین شیوه‌هایی برای تحقق توسعه پایدار در دهه‌های آینده را تشریح می‌کند. اتحادیه اروپا می‌گوید تعهدات مصرح در این طرح چندان محکم و منسجم نیست. جمعی از متخصصان جهان، ماه‌ها روی پیش‌نویس این طرح کار کرده‌اند تا بتواند جای‌گزین «اهداف هزاره سازمان ملل» باشد که در سال ۲۰۱۵ منقضی خواهد شد.
تبلیغ، ترویج و تحقق «اقتصاد سبز» و «توسعه پاک» به‌خصوص در کشورهای فقیر، یکی از اهدافی است که در چشم‌انداز ترسیم شده در این پیش‌نویس، تاکید ویژه‌ای بر آن شده است.
نیکول بریک، وزیر محیط زیست فرانسه در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت: «اهداف توسعه پایدار می‌‌تواند بطن این مذاکرات باشد. این اهداف می‌تواند فصل جدیدی را در تاریخ سازمان ملل بگشاید. اینجا صحبت از تفکیک کشورهای فقیر و ثروتمند نیست؛ ما در اینجا بر سر مشکلات مشترک گفت‌وگو می‌کنیم؛ مشکلاتی که حل آنها نیز نیازمند همفکری و همکاری مستمر است.»
نتیجه مذاکرات تا این لحظه چندان روشن نیست. کشورهای اروپایی به کلیات طرح انتقاداتی وارد کرده‌اند. به اعتقاد آنها تعهدات مصرح در این طرح چندان محکم و منسجم نیست. کنشگران مدنی و فعالان «سبز» هم می‌گویند این طرح آن‌چنان که باید دوراندیشانه نیست.



۴۰ تن از شخصیت‌های برجسته جهان، از جمله برخی از سران کشورها و برندگان جایزه نوبل، در نامه‌ای به این اجلاس تاکید کرده‌اند که شواهد علمی نشان می‌دهد که تغییرات مخرب و فاجعه‌بار در محیط زیست «آشکار و هویدا» است.
به اعتقاد آنها «ما در آستانه رسیدن به آینده‌ای هستیم که در آن ریسک‌ها و تهدیدهای زیست‌محیطی بی‌سابقه‌ای انتظارمان را می‌کشند. تلفیقی از تاثیرات تغییرات آب‌وهوایی، کمبود منابع، کمبود تنوع زیستی آینده انسان را در معرض خطر قرار داده است.»


به نقل از سایت تنوع زیستی (Biodiversity )

گزارش یونسکو در خصوص پیشرفتهای ایران.. آموزش برای توسعه پایدار

گزارش یونسکو در خصوص پیشرفتهای ایران در زمینه آموزش برای توسعه پایدار


با توجه به مباحث مطروحه و گزارشات ارائه شده توسط نمایندگان وزارتخانه‌ها، نهادها و موسسات دست اندرکار آموزش برای توسعه پایدار و متخصصان و دانشگاهیان در کارگاه ملی پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه آموزش برای توسعه پایدار و رویکرد کشوری تا پایان 2013، که در تاریخ 15 آذر 1389 در کمیسیون ملی یونسکو برگزار شد، جمع بندی موضوع های مطرح شده در سه مقوله به شرح زیر می باشد:

الف-  مطالعات نظری در زمینه آموزش برای توسعه پایدار 
در این بخش، داده‌ها نشان می‌دهد که ادبیات علمی و ترمینولوژی‌های بین‌المللی مربوط به آموزش برای توسعه پایدار، و مولفه‌های نظری مربوط به آموزش برای توسعه پایدار هم در متون مربوط به سیاست گذاری‌های کلان کشور وارد و هم در دستورالعمل‌های اجرایی و فعالیت‌های سازمان‌ها و نهادها ادغام شده است. چالش اصلی در این بخش، پایداری داده‌های مربوط به مطالعات نظری است که باید به طور متناوب در برنامه‌ها لحاظ و با چارچوب عملیاتی و کاربردی برنامه‌ها ادغام شود.

ب- اجرای برنامه‌ها 
گزارشات ارائه شده در زمینه فعالیت‌های نهادها در زمینه آموزش برای توسعه پایدار نشان می‌دهد که از آغاز دهه تاکنون اقدامات چشمگیری در سطح ملی انجام شده است از جمله توسعه کمی آموزشی، ارتقای دسترسی به آموزش، حذف تفاوت‌های جنسیتی در آموزش، متنوع سازی روش‌ها، ساختارها و محتوای آموزشی، توسعه مهارت‌های شغلی در آموزش و ارتقای ترویج  فرهنگ زیست‌ محیطی. داده‌ها نشان می‌دهد که مفهوم توسعه پایدار از محیط زیست طبیعی به سایر زیست‌بوم‌ها از جمله زیست‌بومهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گسترش پیدا کرده است. بزرگترین چالش در این بخش، بومی‌کردن نظرات و مفاهیم مربوط به آموزش برای توسعه پایدار و ارائه الگوی ایرانی- اسلامی از مفهوم پیشرفت در زمینه آموزش برای توسعه پایدار است. بخش بسیار زیادی از عملکرد نهادها، فعالیت‌های عمومی است. در بسیاری از آنها، عملکردهای عمومی از فعالیت‌های ویژه آموزش برای توسعه پایدار تفکیک نشده است. محور کیفیت در آموزش به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است. تناسب آموزش با بافت اجتماعی، همچنین آموزش‌های اجتماعی کلیه اقشار اجتماعی که باید توسط رسانه‌ها انجام شود، عملی نشده است. با توجه به جامعیت آموزش برای توسعه پایدار، کل جامعه باید یادگیرنده باشند. ویژگی جامعه یادگیرنده این است که تمام سلول‌های اجتماعی به هم یاد بدهند و یاد بگیرند. در چنین جامعه‌ای آموزش به نسل و قشر خاصی محدود نمی‌شود، حتی سیاست‌گذاران، تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان نیز باید آموزش لازم را در زمینه آموزش برای توسعه پایدار کسب کنند تا بتوانند آن را در برنامه ریزی‌ها ملحوظ کنند.

ج- سنجش پیشرفت 
داده‌ها نشان می دهد که در این مقوله فعالیت چندانی در کشور صورت نگرفته است. شاخص‌های پایداری در کشور طراحی نشده‌اند تا از طریق آنها بتوان میزان پیشرفت را مورد سنجش و ارزیابی قرار داد. با تعیین شاخص‌های پایداری می توان روش‌های ناموفق را اصلاح کرد. فرضی که در این زمینه می توان قائل شد، ضعف پژوهش در زمینه مولفه‌های آموزش برای توسعه پایدار است. سه مفهوم مرتبط با برنامه آموزش برای توسعه پایدار، توسعه، پایداری و ارتباط بین اجزاء و عناصر میان نسلی است. در ارتباط با مفهوم اول، "توسعه"، گام‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف در کشور برداشته شده است. در خصوص مقوله دوم، "پایداری"، توجه ویژه‌ای صورت نگرفته و داده‌ها نشان می‌دهد که ارتباط بین اجزاء و عناصر میان نسلی نیز مورد غفلت قرار گرفته است. علاوه بر این، نهاد متولی سنجش پیشرفت در سطح ملی مشخص نیست.  

توصیه‌ها: 

1- آموزش: ادغام آموزش برای توسعه پایدار و موارد مرتبط با آن در کلیه سطوح آموزش رسمی و غیر رسمی در سایه رویکردی منسجم و نظام‌مند، به ویژه از طریق تدوین رویکردهای تربیتی موثر، آموزش معلمان و اساتید دانشگاه‌ها، طراحی برنامه‌های جدید درسی (بهبود روش‌ها، محتوا و اهداف آموزشی)، ایجاد رشته‌های جدید دانشگاهی، یادگیری فنی و حرفه‌ای، تقویت پیوند آموزش با جهان کار، تقویت پیوند میان آموزش رسمی و غیر رسمی، بسط آموزش برای توسعه پایدار به کلیه سطوح آموزش و کاربرد آن در دستیابی به آموزش کیفی. از نهادهای متولی آموزش کشور اعم از وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای دعوت می‌شود، محورهای فوق را در سرلوحه برنامه‌ریزی‌های خود در ارتباط با تقویت برنامه آموزش برای توسعه پایدار در سطح ملی قرار دهند.

2- پژوهش: با توجه به اینکه از آغاز دهه تاکنون، فعالیت‌های پژوهشی در خصوص مولفه‌های تشکیل‌دهنده آموزش برای توسعه پایدار به اندازه کافی صورت نگرفته است، از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی درخواست می‌شود در خصوص مولفه‌های آموزش برای توسعه پایدار، پژوهش‌های لازم را انجام دهند تا زمینه تحقق تولید دانش به روش شبکه‌سازی برای توسعه پایدار تحقق یابد و دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی بتوانند متناسب با زمینه‌های کاری خود در نقش مراکز نوآوری و مراکز تخصصی برای ایجاد و به اشتراک گذاشتن دانش در زمینه آموزش برای توسعه پایدار فعالیت کنند و با همکاری نهادها و وزارت‌خانه‌های مسئول و متولی برنامه (نظیر وزارت آموزش و پرورش، سازمان حفاظت محیط‌‌زیست، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان ملی جوانان، شهرداری و..... ) و نهادهای غیردولتی و مردمی، شاخص‌های پایداری را در حوزه‌های اولویت‌دار از قبیل کیفیت آموزشی، پایداری یادگیری، آلودگی آب و هوا، انرژی، سلامت، بهداشت و تغذیه و....  تهیه کنند تا زمینه لازم برای سنجش پیشرفت فراهم شود و فعالیت‌های اولویت‌دار تا پایان دهه (2013) تعیین شود.

 3- افزایش درک و آگاهی‌های عمومی از توسعه پایدار در سطح جامعه: آموزش برای توسعه پایدار و یادگیری مادام‌العمر به دستیابی به شیوه‌های زندگی مبتنی بر اقتصاد، عدالت اجتماعی، امنیت غذایی، انسجام اکولوژیکی، شیوه‌های پایدار امرار معاش، احترام به کلیه اشکال زندگی و ارزش‌های مهم مرتبط با انسجام اجتماعی و اقدام مشارکت محور می‌انجامد. به این منظور جلب مشارکت و ارتقای نقش رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما در افزایش درک و آگاهی‌های عمومی از مسائل مربوط به پایداری ضرورت می‌یابد. در این میان، سازمان صدا و سیما با توجه به برد و تنوع مخاطبانی که در سراسر کشور دارد، می تواند اصلی‌ترین نهاد جهت آموزش عمومی و فراگیر اجتماعی به منظور انتقال موضوعات و مفاهیم مربوط به آموزش برای توسعه پایدار محسوب شود که در نهای کشور را به ایجاد جامعه‌ای مقاوم، سالم و پایدار سوق دهد. از این رو از سازمان صدا و سیما درخواست می‌شود نقش محوری را در آموزش اجتماعی مربوط به توسعه پایدار به عهده گیرد و با همکاری کمیسیون ملی و نهادهای ذیربط برنامه‌هایی را در جهت آگاه‌سازی افکار عمومی در زمینه آموزش برای توسعه پایدار تهیه و اجرا کند.

4- تقویت مشارکت و نقش کلیدی نهادهای جامعه مدنی از جمله انجمن‌های علمی، سازمان‌های غیردولتی، سازمان‌های مردم نهاد (سمن) در طراحی، اجرا و ارزیابی فعالیت‌های مربوط به آموزش برای توسعه پایدار. زیربنای آموزش برای توسعه پایدار، اصولی است که در حمایت از زندگی پایدار، مردم سالاری و رفاه انسانی تدوین شده است. حفاظت زیست محیطی و مرمت آثار فرهنگی، حفاظت از منابع طبیعی و استفاده پایدار از آنها، یافتن راه حل برای الگوهای ناپایدار مصرف و ایجاد جوامع عدالت محور نیاز به درگیرسازی فراگیر اجتماعی دارد که در این میان نهادهای جامعه مدنی با توجه به سازوکارها و مخاطبان ویژه‌ای که دارند می توانند نقش مهمی در انتقال مفاهیم مربوط به دهه و آموزش مخاطبین ویژه خود ایفا کنند.

5- ترویج رویکرد بین بخشی: توانمندسازی اجتماعی برای رویارویی با مشکلات مربوط به پایداری نیاز به رویکردهای هماهنگ بین بخشی و بین وزارتی دارد که بخش دولتی، تجاری، جامعه مدنی، جوامع محلی و جوامع علمی را نیز شامل شود.

6- سرمایه‌گذاری در زمینه آموزش برای توسعه پایدار، سرمایه‌گذاری برای آینده و اقدامی نجات بخش است. الگوهای توسعه ناپایدار، آثار مخرب انسانی، اجتماعی و اکولوژیکی به همراه دارد که امکانات نسل‌های حال و آینده و پایداری زندگی در کشور را به چالش می‌کشد. از این رو از نهادهای متولی سیاست‌گذاری (معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی) درخواست می‌شود، تمهیدات لازم را برای بسیج منابع و تخصیص هزینه‌های کافی در زمینه آموزش برای توسعه پایدار تدارک بینند و اقدامات لازم را جهت لحاظ کردن آموزش برای توسعه پایدار در برنامه‌ریزی‌ها انجام دهد.

7- ترویج گفتگوهای ملی مبتنی بر شواهد برای سیاست‌گذاری‌های آتی در زمینه آموزش برای توسعه پایدار با تکیه بر نتایج پژوهش‌ها، بررسی‌ها و راهبردهای ارزیابی و به اشتراک گذاشتن بهترین تجارب در زمینه آموزش برای توسعه پایدار و ایجاد نشانگرهای ملی برای آموزش برای توسعه پایدار که بیانگر اجرای موثر آموزش برای توسعه پایدار و بازبینی موثر فرآیندها و نتایج آن هستند. در این ارتباط، توصیه می‌شود نشست‌های سالانه با همکاری کمیسیون ملی و نهادهای ذیربط به منظور ارزیابی و سنجش پیشرفت برنامه آموزش برای توسعه پایدار در سطح ملی برگزار شود. 

8- تعیین یک نهاد ملی جهت ایجاد هماهنگی و نظارت بر سنجش پیشبرد فعالیت‌های مربوط به آموزش برای توسعه پایدار تا پایان دهه: با توجه به ماهیت بین‌ بخشی و بین نهادی کمیسیون ملی، شرکت کنندگان در کارگاه توصیه کردند کمیسیون ملی یونسکو- ایران به عنوان نهاد هماهنگ کننده در ارتباط با اجرای برنامه در سطح ملی تعیین شود.

منبع : وبسایت کمیسون ملی یونسکو - ایران

معرفی 5 شهر نوپایدار در سال 2012

وقتی از شهرهای "سبز"، "پایدار" یا پیشرو حرف می  زنیم معمولاً همه نگاه ها به پورتلند، آمستردام یا سن فرنسیسکو یا شهرهایی که به فناوری اطلاعات اهمیت زیادی می دهد مانند "ابوظبی" جلب می شود.

 در حالی که امروزه همه شهرها توجه به محیط زیست را برای  بهبود وضعیت اقتصادی یا حتی توریسم شهرهای خود سرلوحه کارهای خود قرار داده اند اما بعضی از آنها از بقیه جلوترند. شهرداران امروز سعی می کنند که در موضوعات مربوط به مبحث پایداری از یکدیگر پیشی بگیرند. در سراسر جهان شهرهای زیادی هستند که خوشبختانه توسط دولت های محلی مسئولیت پذیر اداره می شوند .این دولت ها به چیزهایی مانند فضای سبز یا دوچرخه سواری و حتی سیستم های حمل و نقل دوستدار محیط زیست توجه می کنند


در فهرست زیر 5  شهر جدیدی معرفی می شوند که می توان مدیریت آینده نگرانه و توجه  فعالان اجتماعی آنها را به موضوع پایداری مشاهده کرد. فعالیتهایی که در این شهرها صورت گرفته می تواند الگویی برای شهرداران  و همچنین برنامه ریزان شهری دیگر نقاط جهان باشد.


آکرا،غنا


این شهر مانند دیگر همتایان آفریقایی اش به دنبال ایجاد توازن در رشد اقتصادی و توسعه پایدار است، اکرا امسال توانستند جذاب ترین شهر فعال در زمینه پایداری در میان شهرهای آفریقایی باشد. این شهر با بکار گرفتن فناوری های نوین ارتباطی و اجرای راهکارهای جدید اقتصادی حالا در قله مراکز اقتصادی آفریقا به عنوان شهری سبز است. اکرا این موفقیت خود را با کمک سازمان های مردم نهاد محلی و دفاتر منطقه ای وابسته به سازمانهای بین المللی و شرکتهای بزرگ مخابراتی کسب کرده است که توانستند بهترین مسئولیت پذیری  را در بین جامعه مردمی این شهر ایجاد کنند.


آدلاید، استرالیا


سال 2011 با سیلابها و خشکسالی هایش سال سختی برای استرالیا بود. اما آدلاید توانست در این سال تبدیل به بستر ساختمان سازی سبز و انرژی پاک شود.این شهر نزدیک به 30 سال است که برنامه ای برای بهبود کیفیت شهروندانش  دارد. آدلاید  می خواهد کنفرانس دوچرخه سواری را در اواخر ماه جاری برگزار کند تا نشان دهد که به حمل و نقل  پاک توجه خاصی خواهد داشت. همچنین آنها استراتژی طراحی یکپارچه خود را از ماه ژوئن سال جاری بهره برداری خواهند کرد.


بلگراد،صربستان


پایتخت صربستان معروف به برخورداری  از پرنشاط ترین زندگی های شبانه در میان  شهرهای اروپا است اما در حالی که صربستان برای یکپارچه شدن با اتحادیه اروپا تلاش می کند  فعالان اجتماعی این شهر به دنبال تلاش برای پیدا کردن روشهایی برای کنترل زباله ها و ملزم کردن دولت به پیگیری روشهای کشاورزی پایدار هستند. همچنین آنها تلاش می کنند تا وضع ساختمانهای این شهر را که اکثر آنها پیش از سال 1980 بنا شده اند را ساماندهی کنند.


برازیلیا، برزیل


درحالی که برزیل تلاش می کند تا به جایگاه ششمین قدرت اقتصادی دنیا دست پیدا کند برازیلیا با آن ساختمان های ناهمگون و بلند مرتبه اش در حال تبدیل شدن به جایی بهتر برای زندگی است، دیگر شهروندان مجبور نیست آخر هفته ها از ازدحام و شلوغی به ریودژانیرو پناه ببرند و با وجود سازمان هایی ماند (URBENVIRON) و پروژه های کوچک و بزرگ در سراسر شهر که ساختمان سازی سبز را الگوی فعالیت خود قرار داده اند  تبدیل به یک شهر پیشرو شده است. منتظر پیشرفت های بیشتر برازیلیا به عنوان یک مدل موفق توسعه پایدار باشید.


ناپل، ایتالیا


در حالی که رم در آتش سیاست می سوخت، ناپل با بحران زباله ها مواجه شده بود. فعالان اجتماعی این شهر ابزارهای رسانه ای جدید و سیستم های هماهنگی اجتماعی قدیمی را برای پاکسازی شهرهای خود توسط شهروندان و اشتغال زایی به کار گرفتند. اجتماعات عظیم شهروندان داوطلب برای کمک به پاکسازی شهر و ایجاد گروههایی کوچک اما تاثیر گذار که می خواهند  آبروی شهر را بازگردانند،مثال زدنی است. به پاس موفقیت این تلاشها  آنها امسال میزبان چندین برنامه بزرگ بین المللی مانند نشست شهروندی سازمان ملل هستند.


منبع : شهر نوشت (روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری تهران)

توسعه پایدار، شهرهای ناپایدار

اگر روزگاری توسعه صرفاً به معنای تولیدگرایی و رشد اقتصادی بوده امروز این مفهوم دچار تغییر ماهوی شده است. به طوری که گفته می شود توسعه یک امر فراگیر و چند بعدی است که نه تنها در حوزه اقتصاد کاربرد دارد، بلکه به گسترش کیفی زندگی انسان ها، محیط زیست و تغییر بینش فرهنگی مردم نیز توجه دارد.

توسعه در قرن ،۲۱ در صورتی به نتایج مطلوب می رسد که از سطح کمی فراتر رفته و تغییرات عمیقی در سازمان های اجتماعی و بینش فکری مردم ایجاد کند. اگر این تغییرات نهادینه شود در آن صورت بسیاری از جنبه های مشارکت مردم در نظام برنامه ریزی ها تضمین می شود.

● عواقب برهم خوردن رابطه طبیعت با انسان

در رابطه جدید، انسان بدون پیش بینی عواقب آینده به بهره گیری و یا به عبارت بهتر به بهره کشی از طبیعت پرداخت. چنین امری موجب تخریب طبیعت شد. تخریب طبیعت، آینده توسعه بشریت را مورد تهدید قرار داد. آلودگی آب، خاک، هوا، مصرف روزافزون منابع و کاهش توان های طبیعی از مهمترین معضلاتی بود که نشان می داد چنین توسعه ای نمی تواند پویا و ماندگار باشد و آینده حیات بشریت در هاله ای از ابهام است. تمام این موارد موجب شد که مفهوم توسعه پایدار در اندیشه جوامع شکل بگیرد ، توسعه ای که نیاز های نسل فعلی را به گونه ای برآورده سازد که از توان نسل های آینده برای توسعه کاسته نشود، زیرا در غیر این صورت سیستم های اجتماعی و محیطی دچار بی تعادلی می شوند. از سوی دیگر انقلاب صنعتی موجب افزایش جمعیت شد که این افزایش بیشتر متوجه مراکز شهری بود که به صورت کانون های فناوری و تولید درآمده بودند. برهم خوردن تعادل های اجتماعی و محیطی بیشتر از هر جای دیگر در شهرها نمود پیدا می کند. در سال ۱۸۰۰ فقط دو درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند، در سال ۱۹۵۰ این رقم به ۳۰ درصد رسید. در سال ۲۰۰۰ ، ۴۷ درصد جمعیت جهان در مناطق شهری به سر می برند و پیش بینی می شود این رقم تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۶۰ درصد برسد. روزانه حدود ۱۸۰ هزار نفر به جمعیت شهرنشینی جهان افزوده می شود. حدود یک میلیارد نفر نیازمند در دنیا زندگی می کنند که از این تعداد بیش از ۷۵۰ میلیون نفر بدون بهره مندی از سرپناه و خدمات اولیه در مناطق شهری زندگی می کنند.

در مورد ایران نیز پیش بینی می شود که ۷۰ درصد جمعیت تا سال ،۱۴۰۰ در شهرها ساکن شوند. چنین روندی موجب شکل گیری شهرهایی شده است که بشدت ناپایدارند و محیط زیست را بشدت تخریب می کنند. این شهرها با مشکلاتی نظیر: آلودگی هوا، آلودگی آب، دفع فاضلاب، آلودگی صوتی، مصرف فزاینده انرژی، تخریب اراضی و جنگل ها، کمبود فضاهای باز و فضاهای سبز، مشکلات حمل و نقل و ترافیک، تهدید حیات جانوری ، تولید پسماند و... مواجه اند.

● تعاریف توسعه پایدار

در نگاه اول به نظر می رسد وقتی که ما توسعه پایدار را به کار می بریم حتماً باید فرآیندی به نام توسعه نیز وجود داشته باشد که توسعه پایدار در مقابل آن مطرح شده است. برای توسعه مفاهیم و تعاریف زیادی ارائه شده است. اصطلاح توسعه بطور فراگیر پس از جنگ جهانی دوم مطرح شد. واژه توسعه در لغت به معنای خروج از «لفاف» بیان شده است. در قالب نظریه نوسازی، «لفاف» همان جامعه سنتی و فرهنگ و ارزش های مربوط به آن است که جوامع برای متجدد شدن باید از آن مرحله سنتی خارج شوند.

«مایل تو دارو» توسعه را جریانی چند بعدی تعریف کرده است که هدف آن بهبود زندگی اجتماعی همراه با تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر است.

«برنشتاین» نیز هدف توسعه را غلبه به سوءتغذیه، فقر و بیماری می داند. تمام این مفاهیم درجای خود مفاهیمی ارزشمند هستند که بشریت در تمام زمان ها به دنبال رسیدن به آنها بوده است. روند دستیابی به توسعه پس از جنگ جهانی دوم به لطف پیشرفت های تکنولوژیک و ارتباطات به نحو فزاینده ای افزایش یافت. در این راه بهره گیری از منابع طبیعی امری گریز ناپذیر بود. زیرا هرگونه توسعه ای از طریق تلفیق بهره گیری از زمین و نیروی انسانی حاصل می شود.

از سوی دیگر پیشرفت های تکنولوژی، ارتباطات و بهبود وضعیت بهداشتی باعث افزایش جمعیت جهان شد به گونه ای که جمعیت جهان از دو میلیارد نفر در سال ۱۹۳۰ به چهار میلیارد نفر در سال ۱۹۷۵ افزایش یافت و در سال ۲۰۰۰ از مرز شش میلیارد نفر گذشت و پیش بینی می شود جمعیت جهانی در ۲۰۱۵ به بیش از هشت میلیارد نفر افزایش یابد. دو پدیده رشد جمعیت و انقلاب صنعتی که هر دو با بهره برداری بیشتر از طبیعت همراه بود موجب فشار به اکوسیستم های طبیعی و نابودی بسیاری از منابع زمین شد. ورود آلاینده های صنعتی و آلودگی های محیط زیست، قطع جنگل ها، افزایش فرسایش خاک، تخریب لایه ازن، فاجعه های هسته ای نظیر نشت از مرکز هسته ای چرنوبیل، مصرف فزاینده انرژی، بخصوص منابع تجدید ناپذیر، آلودگی آب و آلودگی هوا و ... از مسائلی بودند که نشان می داد اگر چه بشر به توسعه دست یافته و توانسته است به بسیاری از اهداف توسعه دست یابد و زندگی اجتماعی خود را بهبود بخشد، اما این توسعه به علت نابودی بسیاری از منابع طبیعی و تخریب محیط زیست حاصل شده است و در این میان اگر چه بشریت با دستیابی به توسعه توانسته بود از «لفاف» خارج شود اما جهان را در لفافی از آلودگی و تخریب قرار داده بود که چشم انداز توسعه در آینده را تاریک و مبهم جلوه می داد و در این میان نه تنها طبیعت بلکه این بشریت است که در حال نابودی است، ناگفته پیداست که چنین توسعه نمی تواند پایدار و مانا باشد زیرا با نابودی زمین، حفظ توسعه و افزایش گستره آن برای نسل آینده ناممکن خواهد بود. توجه به چنین مواردی موجب شکل گیری اندیشه توسعه پایدار شد.

براساس گزارش «برانت لند» توسعه پایدار، توسعه ای است که نیازهای کنونی نسل حاضر بدون آن که توانایی های نسل آتی را در برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند، برآورده شود.

● تجدید نظر در استفاده از منابع استوار
همان طور که از این تعریف پیدا است، تأکید توسعه پایدار بر تجدید نظر در استفاده از منابع استوار است و بر دگرگونی در سیستم های مدیریتی و تکنولوژیکی تأکید دارد. و به دنبال ایجاد یک موازنه بین عوامل محیطی و منابع طبیعی با عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جوامع است تا شرایط بهتری برای زندگی تمام مردم جهان در محدوده ظرفیت های بالقوه محیط زیست فراهم کند. چنین مکانیسمی از دو طریق می تواند به وجود آید: کاستن از فشارها و افزودن بر ظرفیت های موجود. البته اکولوژیست ها و محیط گرایان بر عامل اول و اقتصاد دانان بر راه حل دوم تأکید دارند.

مفهوم جدید توسعه پایدار کلی نگر است و همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی ، فرهنگی و دیگر نیازهای بشری را در بر می گیرد و این ویژگی که از آن با عنوان جامع نگری توسعه پایدار تعبیر می شود به مهم ترین جاذبه توسعه پایدار تبدیل شده است.

● منشأ توجه به توسعه پایدار

نگرشی تاریخی به شکل گیری توسعه پایدار، نشان می دهد که این مفهوم از اواسط دهه ۱۹۷۰ مطرح شد و در سال ۱۹۷۱ کنفرانس سازمان ملل که درباره محیط زیست انسانی با حضور کارشناسان در فونکس (سوئیس) تشکیل شد و دستور کاری را با هدف ایجاد ارتباط بین توسعه و محیط زیست گزارش داد.

این گزارش استدلال می کرد که مسائل زیست محیطی ریشه در فقر و روند صنعتی شدن دارد. به این ترتیب محیط زیست دیگر یک مانع در برابر توسعه تلقی نمی شد. برگزاری اجلاس زمین در ریو نقطه عطفی در زمینه توسعه پایدار بود پس از برگزاری کنفرانس ریو موضوع توسعه پایدار به عنوان موضوعی جهانی، تمام عرصه های زندگی همچون فقر، نابرابری آموزش و بهداشت، حقوق زنان و کودکان، آزادی ملت ها، سیاست و اقتصاد و همکاری های بین المللی را تحت تأثیر قرار داد و به عنوان روشی برای پاسخ گویی به مسائل خطیری که چرخه حیات و طبیعت و نوع بشر را به مخاطره افکنده است مطرح شد.

در توسعه پایدار، انسان مرکز توجه است و انسان ها، هماهنگ با طبیعت سزاوار حیاتی توأم با سلامت و سازندگی هستند و توسعه حقی است که باید به صورت مساوی، نسل های کنونی و آینده را زیر پوشش قرار دهد. بنابراین حفاظت از محیط زیست بخش جدا نشدنی از توسعه است و نمی تواند به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد و کشورها در یک حرکت جمعی، باید از سلامت و یکپارچگی نظام طبیعی کره زمین حراست کنند و با توجه به سهم متفاوت در آلودگی محیط زیست، کشورها، مسئولیت مشترک ولی متفاوتی در این زمینه دارند. با توجه به تمام عوامل توسعه پایدار و برای ایجاد دستور کار جهانی برای رسیدن به توسعه پایدار در سال ۱۹۹۲ دستور کاری در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید که به دستور کار ۲۱ معروف شد.

در دستور کار ۲۱ بر مواردی چون تغییر الگوی مصرف، تأمین نیازهای اساسی ملل فقیر، کاستن از مواد زائد و استفاده بهینه از مواد، بر لزوم حفاظت از محیط زیست کوه ها، دریاها، جنگل ها و جزایر تأکید شد. براین اساس توسعه پایدار به راه میانبری از میان تخصص ها و مشاغل نیاز دارد و از آنجا که به برقراری عدالت در بین نسل کنونی و نسل آینده معتقد است یک اصل اخلاقی نیز می باشد.

● ارکان توسعه پایدار

توسعه پایدار دارای سه اصل پایداری محیط زیست، پایداری اقتصادی و پایداری اجتماعی است.

اساس پایداری محیط زیست بر این اصل استوار است که استفاده از زمین باید به گونه ای صورت بگیرد که استفاده از آن برای نسل های آینده نیز میسر باشد و فعالیت های انسانی، از نظر پایداری محیطی تنها هنگامی پایدار است که بتواند بدون تقلیل منابع یا تنزل محیط طبیعی اجرا شود. برای این منظور لازم است استفاده از منابع طبیعی با توجه به ظرفیت تجدیدپذیری آنها (ظرفیت برد) باشد. توسعه پایدار محیط زیستی بر کاهش استفاده از منابع طبیعی و انرژی های تجدیدناپذیر، جلوگیری از اتلاف منابع انرژی، کاهش تولید پسماندها و تأکید بر استفاده مجدد و بازیافت پسماندها، استفاده از مواد قابل بازگشت به طبیعت و کاهش تولید آلودگی ها در صنایع و کشاورزی تأکید می کند.

پایداری اقتصادی به معنای حفظ و ارتقای وضعیت فعلی اقتصادی است بدون آن که منابع طبیعی دچار تخریب شود که در این راستا فعالیت های اقتصادی باید موجب رشد جامعه شوند و با عدالت و کارآیی همراه باشند. انسان و جوامع انسانی محور اصلی توسعه پایدار هستند همان گونه که گفته شد، هدف توسعه پایدار، توسعه همه جانبه است و توسعه همه جانبه بدون توسعه اجتماعی ممکن نخواهد بود. در توسعه اجتماعی بر اهدافی نظیر هویت فرهنگی، همبستگی اجتماعی، توسعه تشکیلاتی، مشارکت شهروندان، توانمندسازی انسان ها و امکان جابه جایی اجتماعی تأکید می شود. پس به طور کلی می توان گفت که هدف توسعه پایدار دستیابی به جامعه ای پویا و ماندگار است که این امر جز با حفظ محیط زیست ممکن نخواهد شد.

توسعه پایدار چیست؟

توسعه پایدار یا Sustainable Development در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است. 

در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم می‌آید.

پایداری می‌تواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی.

در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.

یکی از مهمترین رویدادهای بین‌المللی که در زمینه توسعه پایدار وجود دارد، نشست جهانی توسعه پایدار(WSSD) است. در این نشست توافق‌هایی در زمینه توسعه پایدار میان شرکت‌کنندگان انجام شد.

کاهش تعداد افرادی که دسترسی به آب ندارد به نصف تا سال 2015 میلادی، به حداقل رساندن مواد شیمیایی که بر سلامتی انسان و طبیعت اثرات مخرب می‌گذارند تا سال 2020 میلادی، نصف کردن سرعت کاهش ذخیره‌های دریایی و رساندن منابع دریایی به سطحی پایدار تا سال 2015 میلادی، کاهش روند از بین رفتن تنوع طبیعی تا سال 2010 میلادی، افزایش پایداری در استفاده از انرژی‌های تجدیدشونده و برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه‌ای 10 ساله در مورد توسعه پایدار از اصلی‌ترین توافقات این نشست بود.

کلیات جمعیت و توسعه پایدار


تعاریف
براساس نظر برانت‌لند (Brundtland) توسعه پایدار عبارت است از توسعه‌اى که نیازهاى کنونى جهان را تأمین مى‌کند، بدون آن که توانائى نسل‌هاى آینده را براى برآوردن نیازهاى خود به مخاطره افکند. پس توسعه پایدار «رابطه‌ متقابل انسان‌ها و طبیعت در سراسر جهان است».

کمیسیون جهانى محیط‌ زیست و توسعه (World Commission on Environment and Development (WCED) نیز آن را این گونه تعریف مى‌کند:

«توسعه پایدار فرآیندى است که نحوه استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذارى‌ها، سمت‌گیرى تکنولوژى و توسعه آن را با نیازهاى حال و آینده سازگار مى‌سازد لذا توسعه پایدار عبارت از دگرگونى اساسى در کیفیت زندگى (Quality of life)، تفکر، تولید و مصرف مى‌باشد».

مفهوم


از توسعه پایدار تعاریف و توصیف‌هاى گوناگونى صورت گرفته است. بنابراین توسعه پایدار مفهومى شکل یافته نیست، بلکه بیشتر، فرآیند دگرگونى رابطه‌ سیستم‌هاى اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى را بیان مى‌کند.

پایدارى در عمل معادله‌اى است بین ضرورت‌هاى زیست ‌محیطى و نیازهاى توسعه. مفهوم جدید توسعه پایدار کلى‌نگر است و همه ابعاد اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى و دیگر نیازهاى بشرى را در برمى‌گیرد. به اعتبارى مهم‌ترین جاذبه توسعه پایدار در جامع‌نگرى آن است. توسعه پایدار برآوردنده نیازها و آرمان‌هاى انسان، نه فقط در کشور و یک منطقه، بلکه تمامى مردم را در سراسر جهان در حال و آینده در برمى‌گیرد.

در این مفهوم، انسان در مرکز توجه قرار گرفته است و همه پدیده‌هاى جهانى در چارچوب قوام و دوام حیات شر، در حال و آینده به همراهى و هماهنگى دعوت مى‌شوند. بر این مبنا، توسعه پایدار مفهوم گسترده‌اى مى‌یابد که همه جوانب زندگى انسان‌ها را در برمى‌گیرد و در فرآیند آن سیاست‌ها در زمینه اقتصاد، بازرگانى، تکنولوژى، منابع طبیعى، آموزش، بهداشت، صنعت، سیاست، امنیت، فرهنگ، اخلاق و نظایر آنها به گونه‌اى طراحى مى‌شوند که توسعه اقتصادى، اجتماعى، زیست‌ محیطى را تداوم بخشد.

ولفگانگ زاکس گفته است از این پس

«توسعه بدون پایدارى و پایدارى بدون توسعه مفهومى نخواهد داشت».

براساس اعلامیه ریو (Rio): 


۱. در توسعه پایدار، انسان مرکز توجه است و انسان‌ها، هماهنگ با طبیعت، سزاوار حیاتى توأم با سلامت و سازندگى هستند.

۲. توسعه حقى است که باید به‌صورت مساوى، نسل‌هاى کنونى و آینده را زیر پوشش قرار دهد.

۳. حفاظت از محیط‌زیست بخشى جدا نشدنى از توسعه است و نمى‌تواند به‌صورت جداگانه مورد بررسى قرار گیرد.

۴. کشورها در یک حرکت جمعى، باید از سلامت و یکپارچگى نظام طبیعى کره زمین حراست کنند.

۵. با توجه به سهم متفاوت کشورها در آلودگى محیط‌زیست، آنها مسئولیت مشترک ولى متفاوتى در این زمینه دارند.

مؤلفه‌هاى توسعه پایدار 


از اجلاس ریو به بعد، به‌ویژه بر توسعه پایدار به‌عنوان اساسى‌ترین، حیاتى‌ترین و محورى‌ترین مناظره در قرن بیست و یکم تأکید بسیار مى‌شود. در مسیر تبیین این موضوع برخى از مؤلفه‌هاى توسعه پایدار عبارت است از:

- انسان
- کودکان و نوجوانان
- زنان
- محیط‌زیست
- فرهنگ
- آموزش
- امنیت
- مشارکت
- عاملان توسعه پایدار
عاملان توسعه پایدار عبارت است از:
- دولت‌ها
- سازمان‌هاى بین‌المللى
- سازمان‌هاى غیردولتى (NGO)(Non Governmental Organization)

انرژى محیط ‌زیست و توسعه پایدار

انرژى به منزلهٔ موتور توسعه اقتصادی، اجتماعى و بهبود کیفیت زندگى انسان تلقى مى‌شود. از سوى دیگر، ضعف در کارآئى جریان تولید، انتقال، توزیع، مصرف و عدم وابستگى لازم به انرژى‌هاى مطمئن و سالم که لازمهٔ یک سیاست توسعه پایدار است. نیز وجود دارد. به‌عبارت دیگر توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست در گرو استفاده درست و بهینه از منابع انرژى به‌خصوص انرژى‌هاى تجدید شونده میسر است. بدین ترتیب، استفاده از انرژى‌هاى قابل احیاء، اهتمام در کارآیى مصرف انرژى و استفاده بهینه از آن اعمال ملاحظات اقتصادى و مالى مناسب، حفاظت از منابع انرژى و جلوگیرى از ایجاد آلودگى‌هاى زیست‌محیطى باید در صد سیاست انرژى در مقیاس کلان در نظر گرفته شود.

شوراء بین‌المللى انرژى (World Energy council)، بر این باور است که تا سال ۲۰۲۰، هیچ‌گونه کمبود جدی، منابع انرژى را تهدید نمى‌کند. بلکه به عوض، نگرانى‌هاى زیست‌محیطى جایگزین مقولانى از قبیل امنیت انرژى و کارآیى و صرفه‌جویى در مصرف شده است.

نحوه ی تولید و استفاده از انرژى به منزله ی یکى از اصلى‌ترین عوامل مؤثر در ایجاد آلودگى محیط زیست در مقیاس‌هاى ملی، ناحیه‌ای، و بین‌المللى تلقى مى‌شود. پیامدهاى زیست‌محیطى انرژى را مى‌توان به‌شرح زیر داشت:

- ایجاد باران‌هاى اسیدى از طریق تولید گازهاى سولفور و نیتروژن
- تغییرات آب و هوائى و گرم شدن کره ی زمین به جهت افزایش بیرویه در مصرف انرژى غیرتجارى چوب
- آلودگى‌هاى اتمى در اثر ضایعات و پس‌ماندهاى رادیواکتیو
- خطرات ناشى از حوادث مربوطه به نشت، انفجار و نفوذ مواد انرژى‌زا
- ایجاد درگیرى‌هاى ناحیه‌اى و بین‌المللی

کاهش اثرات مخرب و منفى انرژى در جو از طریق ارتقای سیاست‌ها و برنامه‌هاى مناسب به‌منظور بالا بردن سطح مشارکت‌هاى همگانى در جهت دستیابى به محیط زیستى مطمئن و سالم و تجدید نظر پیرامون سیستم تولید، انتقال، توزیع و بهره‌گیرى از انرژى‌هاى تجدید شونده کارا و با آلودگى کمتر ممکن مى‌شود. به ‌منظور تحقق این هدف، اقدامات زیر جایز به‌نظر مى‌رسد.

- انجام طرح‌هاى انرژى‌زا در ابعاد منطقه‌اى و درون منطقه‌‌اى و بررسى شرایط امکان پذیرى استفاده از انواع انرژى‌هاى تجدید شونده.

- افزایش ظرفیت و توان مدیریت در امر برنامه‌ریزى انرژى به‌ منظور نیل به حداکثر کارآیى در ارتباط با انرژى‌هاى قابل تجدید.

- ارایه توصیه‌هاى مناسب در خصوص کارآئى مصرف انرژى و هم چنین نشر گازهاى آلوده در سطح ملی.

- برگزارى برنامه‌هاى آموزشى در سطوح محلی، منطقه‌اى و درون منطقه‌اى به‌منظور افزایش آگاهى درباره ی کارآیى تولید و مصرف انرژى و هم چنین آلودگى ‌هاى زیست ‌محیطی.

- افزایش زمینه ‌هاى تحقیق و توسعه (Reseach & Devellopment - R & T)

ایجاد پایگاه‌هاى علم و فن‌آورى (Science & Technology Bases) و تحقیق و توسعه به‌منظور کاربرد انرژى‌هاى تجدیدشونده و استفاده درست از آنها، اتکاء بیشتر به فن‌آورى داخلى و انتقال بهینه فن‌آورى وارداتى توصیه مى‌شود.

به‌طور خلاصه، فقدان سیاست و خط ‌مشى لازم و کافى در خصوص استفاده درست و منطقى از انرژی، ضعف انگیزه‌ها و مشوق‌هاى دولتی، و عدم مشارکت مؤثر بخش خصوصى در ارتباط با فعالیت‌هاى تجارى انرژى به چشم مى‌خورد.

عملکرد بخش خصوصى در مورد کاربرد و گسترش انرژى‌هاى تجدید شونده و استفاده درست و بهینه از منابع انرژى بسیار ضعیف است. فقدان انگیزه‌ها، معافیت‌ها و آگاهى کامل در زمینهٔ قابلیت اطمینان از دیگر انواع انرژی، از دلایل این امر محسوب مى‌شود.

بدین ترتیب، لزوم اعمال ترکیب بهینه کوشش‌هاى فن‌آورانه با توجه به نقش بازار در خصوص استفاده درست از انرژى و افزایش نقش انرژى‌هاى تجدید شونده، وجود دارد. چنین کوششى منجر به حرکت درآوردن موتور توسعه ی اقتصادى در چارچوب توسعه پایدار و ملازم با حفاظت از محیط ‌زیست مى‌گردد.

توسعه و محیط‌ زیست 


هزینه‌ها
تعیین اولویت‌ها (Trad offs)
توسعه و محیط‌ زیست


نیازهاى انسانى به بهای ایجاد تغییرات زیست‌محیطى تأمین مى‌شوند. انسان از بدو آفرینش تلاش کرده است که طبیعت را به‌منظور تأمین نیازهاى خود، به خدمت درآورد. هر زمان که مردم محصولات را درو مى‌کنند، مسیر رودها را منحرف مى‌کنند، ساختمان مى‌سازند، جاده‌هاى جدید احداث مى‌کنند، و یا به هر حال، یک طرح توسعه را اجرای مى‌کنند، این فعالیت‌ ها به‌ نوعى بر محیط‌ زیست اثر مى‌گذارد. بحث حول این محور است که آیا چنین فعالیت‌هایى مضر هستند یا نه؟ آیا محیط ‌زیست آسیب‌ دیده و آیا روند توسعه ادامه خواهد یافت؟

توسعه به تنهایى نمى‌تواند به معناى ارتقای وضعیت اجتماعى باشد. رشد ممکن است موجب غنى‌تر شدن مردم شود، اما لزوماً باعث بهبود وضعیت رفاهى همه نمى‌شود. در مبحث جهانگردى و اقتصاد گفتیم که توسعه ی اقتصادى باید آثارى گسترده و به هم وابسته داشته باشد تا به بهبود سطح زندگى منجر شود. آیا رفاه مردم فقط در وضعیت اقتصادى آنها خلاصه مى‌شود؟ یا این که آیا رفاه به معناى دستیابى به فرصت‌هاى آموزشى و بهداشتی، مسکن مناسب، انتخاب‌هاى تفریحی، تسهیلات سرگرمى و غیره نیز هست؟

در گذشته، پیشرفت اصولاً به‌ وسیله ی درآمد سرانه اندازه‌گیرى مى‌شد؛ اما این معیار اندازه‌گیری، توزیع ثروت یا کیفیت زندگى را منعکس نمى‌کند. در تلاش براى به‌دست آوردن دیدگاهى صحیح‌تر و مناسب‌تر، در برنامه ی توسعه سازمان ملل (UNDP)، شاخص توسعه ی انسانى معرفى شده است. این شاخص نه فقط درآمد ناخالص ملى سرانه، بلکه میزان امید به زندگى (Life expectancy) مردم و نرخ باسوادى را نیز موردتوجه قرار مى‌دهد. این روش دیدگاهى کامل‌تر از رفاه افراد ارایه مى‌کند.

توسعه باید دنیا را براى نسل‌هاى بعدى حفظ و حراست کند. خطر استفاده ی تمام و کمال منابع به‌علت انجام فرایندهاى ویرانگر و رها نمودن و تبدیل کردن دنیا به مکانى فقیرتر همواره وجود دارد. این نوع توسعه قابل‌تحمل نیست.

هزینه‌ها 


اهداف زیست‌ محیطى اغلب، یا به معناى هزینه‌هاى بالاتر، و یا به‌عنوان کاهش‌ هاى کوتاه‌مدت در درآمدها تلقى مى‌شوند. در پاسخ به این مهم، شرکت‌ها توجه خود را به انجام تعهدات خویش در قبال سهامداران شرکت مبذول و معطوف مى‌دارند. آنها معتقد هستند که البته اقداماتى در این مورد ضرورى است ولى موضوع تهدیدات زیست‌محیطى را پیش از حد بزرگ کرده‌اند. آنها سعى مى‌کنند این موضوع را به تأخیر اندازند. باید هزینه‌هاى زیست‌محیطى تعدیل شود. به تعویق انداختن اقدامات مربوط، موجب افزایش هزینه‌ها خواهد شد. همان‌گونه که در نمودار زیر نمایش داده شده است، هزینه‌ها سه نوع هستند:

ـ هزینه‌هاى بازدارنده ـ براى جلوگیرى از وقوع عواقب ویژه، قابل پیش‌بینى و منفی، مبالغى خرج مى‌شود. این هزینه‌ها را باید بخشى از یک سرمایه‌گذارى خاص قلمداد کرد.

ـ هزینه‌هاى چاره‌جویانه ـ در نهایت باید مخارجى براى درمان و ترمیم آسیب ایجادشده توسط شخص یا گروهى پرداخت شود. این آسیب‌ها نتیجه ی صرف نکردن هزینه‌هاى بازدارنده است. آنهایى را که به محیط‌زیست آسیب مى‌زنند، باید جریمه کرد و مجبور نمود تا خسارت‌ها را پرداخت کنند.

ـ هزینه ‌هاى مسبب محرومیت ‌هاى پایدار این هزینه‌ها را به سختى مى‌توان در قالب اعداد و ارقام بیان نمود، اما این هزینه‌ها موجب فقر و محرومیتى پایدار در کیفیت و تنوع زندگى مى‌شوند. این هزینه ‌ها اغلب غیرقابل محاسبه هستند.

دیدگاه مسئولانه و واقع ‌بینانه همه ی این هزینه‌ها را مى‌پذیرد. طى بیست سال جنگ داخلى در کامبوج، نیروهاى متعارض حدود ۸ تا ۱۰ میلیون عدد مین در سراسر این کشور کار گذاشته‌اند. برآورده شده است که هزینه ی کاشت یک مین ۱۵ دلار آمریکا است، اما هزینه ی خنثى‌سازى و برداشتن همین مین ۱۰۰۰ دلار آمریکا است. این مورد نمونه‌اى از آسیب شدید وارده بر محیط ‌زیست با هزینه‌اى اندک است. هزینه ی تعمیر این آسیب بسیار بالا است، نه فقط از نظر مادی، بلکه از نظر صدمات و جراحات وارده (نقص عضوها) و مرگ و میرهاى ناشى از انفجار این مین‌ها.

تعیین اولویت‌ها (Trad offs) 


هر زمان که مردم فعالیتى‌ مى‌کنند، عموماً به آن معنا است که چیزى به‌دست مى‌آید و چیزى از دست مى‌رود. مسائل زیست ‌محیطى عمدتاً تعیین اولویت‌ها را ضرورى مى‌سازند؛ به‌عنوان مثال، توسعه انجام مى‌شود، اما در مقابل، منابع نیز مصرف مى‌شوند. جاده‌ها و خیابان‌ها اصلاح مى‌شوند، اما مناظر طبیعى نابود، یا درختان قطع مى‌شوند. کارخانه‌هاى جدید ساخته مى‌شوند اما هوا آلوده مى‌شود.

اولویت‌هاى تعیین‌شده و روش تعیین اولویت‌ها ممکن است معقول به‌نظر برسند. اما برخى دیگر ممکن است قابل پذیرش نباشند. نباید به‌منظور توجیه آسیب‌هاى زیست ‌محیطى پایدار، از منافع اقتصادى کوتاه‌مدت آنى استفاده کرد.

در جهانگردی، از بین بردن منابع به‌منظور جذب جهانگردان، مثل خراب کردن یک خلیج مرجانی، براى به‌دست آوردن منافع اقتصادى زودگذر، منطقى به‌نظر نمى‌رسد.

مسایل زیست‌محیطى جهانى بسیارى وجود دارند؛ به‌عنوان مثال، مى‌توان به گرم شدن جهان (اثر گلخانه‌ای)، تخریب لایه ی اُزن و مصرف کلروفلوئورها و کربن‌ها، مصرف آفت‌کش‌ها، کویرى شدن (Desertification)، و مشکلات شهرنشینی، هوا، آب، آلودگى صدا، دفع مواد زاید، تخریب بوم و آشیانه ی حیوانات، تخریب و تقلیل خاک کشاورزی، نمونه‌هاى در حال انقراض، باران‌هاى اسیدی، جنگل‌هاى انبوه و متراکم، اقیانوس‌ها، زمین‌هاى مرطوب، خلیج‌هاى مرجانی، رودخانه‌ها و مدخل رودها اشاره کرد. تمام این امور، نیازمند مطالعات و بررسى‌هاى عمیق و جدى هستند.

سیر تکوینی مفاهیم توسعه پایدار

چنانچه نگاهی گذرا به پیشینه تاریخی توسعه بیندازیم، ضرورت توجه به آن آشکار میشود. به طور کلی، پس از توسعه صنعتی در دهه های 1950 و 1960 در اروپا، ناهنجاریهای زیست محیطی زیادی به وجود آمد. عوارض ناشی از این توسعه علاقه مندان به محیط زیست را در وهله اول به واکنش واداشت. در همین راستا نخستین اجلاس بین المللی را در زمینه محیط زیست در سال 1951 در استکهلم تشکیل دادند و بیانیه ای در حمایت از محیط زیست منتشر کردند .


 از این زمان به بعد تفکر در زمینه حفظ محیط زیست در کنفرانس های بیوسفر یونسکو (پاریس: 1968) شکل گرفت.


قابل ذکر است پیدایش مفهوم پایداری در دهه 1970 را می توان نتیجه رشد منطقی و آگاهی تازهای نسبت به مسائل جهانی محیط زیست و توسعه دانست که به نوبه خود تحت تاثیر عواملی همچون نهضت های زیست محیطی دهه 60 و انتشار کتاب هایی نظیر محدودیت های رشد (1972) از دانلامیدوز، بهار خاموش (1962) از راشل کارسون و دایره بسته (1971) از باری کامونر، بود.


به دنبال اجلاس استکهلم، در سال 1974 کنفرانس شورای جهانی کلیساها خواستار تحقق جامعه پایدار شد و در همان سال اعلامیه کوکویوک که در آن توسعه بوم شناسانه مطرح شده بود که سرانجام عنوان توسعه پایدار به خود گرفت.


 مهمترین نسبت در این نامگذاری طرح الگویی بود که برای محیط زیست زیان آور نباشد. (حسین نصیری) با این حال اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار در اواسط دهه 1970 به خانم باربارا نسبت داده میشود. و از اجلاس مهم فونیکس نیز به عنوان بخشی از فرآیند شکلگیری تفکر توسعه پایدار یاد میشود.


 گزارش فونیکس به همراه اعلامیه 1972 استکهلم و اعلامیه کوکویوک ضمن تصدیق پیچیدگی و جدی بودن بحرانهای اجتماعی و زیست محیطی که جامعه انسانی با آنها روبرو است، موجب بروز پیامدهای نوید بخشی شد که همگی نیاز به تدوین و اجرای استراتژیهای سالم زیست­محیطی به منظور ترویج توسعه اجتماعی-اقتصادی یا توسعه زیستمحیطی متفق القول داشتند. 


در سال 1983 مجمع عمومی سازمان ملل متحد کمیسیونی را با عنوان کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه متشکل از 22 کشور به ریاست برانت لند نخست وزیر تشکیل داد تا خطمشی زیستمحیطی دراز مدت جامعه بینالمللی را روشن سازد و مهمترین مسائلی که مورد شناسایی کمیسیون برانت لند قرار گرفت، به عنوان شرایط توسعه پایدار مطرح گردید که عبارتند از: جمعیت و توسعه، امنیت غذایی، انرژی و صنعت، چالشهای شهری.


این گزارش مبنای مذاکرات کشورها برای تهیه دستور کار 21 جهت برگزاری کنفرانس ریو در سال 1992 گردید. این کنفرانس با حضور سران و نمایندگان 172 کشور و تعداد زیادی از سازمانهای غیردولتی در شهر ریودوژانیرو و برزیل تشکیل گردید و هر چند که نتایج آن خواسته­های طرفداران محیط زیست را برآورده نکرد لکن صدور بیانیه ریو حداقل توانست طرح توسعه پایدار (دستور کار 21) را برای سالهای پایانی قرن بیستم مشخص سازد (و.م. آدامز، 1375: 45). در این کنفرانس همه اختلاف نظرها حل شد و تا حدودی یک برنامه پویا به دست آمد تا در طی زمان به وسیله کشورها و مناطق، به اجرا گذاشته شود.


 یکی از فرازهای مهم دستور کار 21 تشکیل کمیسیون توسعه پایدار زیر نظر سازمان ملل بود که در دستور کار فوق هدف از تشکیل آن چنین ذکر شده است:


اطمینان موثر از پیگیری اهداف کنفرانس ریو، ارتقای همکاریهای بینالمللی و منطقی کردن ظرفیت تصمیمگیری بین دولتها و مرور اقدامات اجرایی دستور کار 21 در سطوح محلی، ملی، منطقهای و بینالمللی.


 درپی تشکیل کمیسیون فوق به منظور پیگیری اهداف آن اولین نشست این کمیسیون در سال 1993 برگزار شد و بعد از آن نیز تا کنون اجلاس کمیسیون هر ساله برگزار میشود. در کشور ما نیز توجه خاصی به دستور کار 21 شده و کمیتهای تحت عنوان کمیته توسعه پایدار جهت برنامه­ریزی و تعیین سیاستها و ارائه پیشنهادهای لازم در خصوص دستور کار فوق به وجود آمده که در ساختار آن کمیتههای فرعی مختلفی در نظر گرفته شده است. 



توسعه پایدار در یک جمله


توسعه پایدار : رفع مشکلات نسل حاضر بدون تضییع تواناییهای نسلهای آینده برای برآورده نمودن نیازهایشان

محیط زیست و توسعه پایدار شهری(شهرداری تهران ...... )

کلانشهر تهران به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی ایران حدود یک هفتم جمعیت ایران را در خود جا داده که این امر خود منجر به گسترش و شدت فشارهای وارده بر محیط زیست و در نتیجه به بروز انواع آلودگی های زیست محیطی، تخریب منابع و کاهش فضاهای طبیعی و در پی آن افزایش نیاز شهروندان تهرانی به محیط زیستی سالم و در نتیجه افزایش انتظارات آنان از مدیران و برنامه ریزان شهری در کلانشهر تهران شده است.


در این راستا ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در سال 1382 با نام ستاد محیط زیست و انرژی و با هدف ساماندهی فعالیت های مرتبط با مسائل زیست محیطی در پنج کارگروه آب و فاضلاب، انرژی، مواد زائد جامد، آلودگی هوا و سیستم های اطلاعاتی آغاز به کار کرد. در سال 1385 و با تغییر مدیریت ستاد، علاوه بر انجام پروژه های گذشته با اضافه کردن گروه های مدیریت محیط زیست و آموزش و ادغام گروه سیستم های اطلاعاتی در گروه های دیگر و تغییر نام مجموعه به ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، امور زیست محیطی با گستردگی بیشتر و دید بلندمدت در دستور کار پرسنل ستاد قرار گرفت و در جهت دستیابی به محیط زیست شهری سالم، دیدگاه و عملکرد مدیریت شهری بر پنج اصل مهم ذیل استوار شد. 

1- مدیریت مشارکتی

2- آموزش پرسنل شهرداری

3- آموزش شهروندان

4- رعایت ملاحظات محیط زیست

5- استانداردسازی فعالیت ها.


در طرح راهبردی- ساختاری توسعه و عمران (طرح جامع تهران) شهرداری تهران در بند 7 به حفاظت از محیط زیست شهر تهران اشاره شده است. این بند دارای چهار محور به عنوان اهداف تعیین شده درطرح جامع تهران است:


1- تضمین پایداری مناطق حفاظت شده و تنوع زیستی اکوسیستم ها، حفظ باغات و اراضی کشاورزی و توسعه فضاهای سبز در محدوده، حریم و مجموعه شهری تهران

2- پالایش فعالیت ها و انتقال مراکز آلاینده و پایانه های حمل بار به خارج از محدوده شهر


3- جلوگیری یا کاهش آلودگی هوا و صدا با ارائه راهکارهای ممکن از جمله تحدید حمل ونقل شخصی و تغییر در مشخصات وسایل نقلیه سنگین از نظر تولید صدا، گسترش حمل ونقل عمومی به ویژه توسعه شبکه مترو و ارتقای تکنولوژی تولید و مصرف سوخت مناسب با حداقل آلایندگی


4- بهینه سازی مدیریت پسماندها به ویژه پسماندهای خطرناک، بیمارستانی و نخاله های ساختمانی و اعمال روش های مناسب و جدید برای دفع زباله با کمترین آسیب رسانی به محیط زیست.


برای اجرای طرح مذکور ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران با اهداف ذیل تحت نظارت مستقیم مشاور محیط زیستی شهردار تهران و مدیریت وی فعالیت می کند:


- شناخت و ارزیابی وضعیت موجود محیط زیست شهر تهران - تدوین معیارها و الگوهای پایدار زیست محیطی و ارائه راهکارهای تحقق آنها - یکپارچه سازی و هماهنگی در فعالیت های زیست محیطی شهرداری تهران - نظارت عالیه بر رعایت ضوابط زیست محیطی در طرح ها


- نیاز مدیران ارشد به دریافت مشاوره تخصصی - هماهنگی و همسو سازی فعالیت های درون و برون سازمانی مرتبط با شهر تهران - بررسی آثارمحیط زیستی پروژه ها- تعریف پروژه های مرتبط با محیط زیست شهری.


رئوس وظایف گروه های کاری ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران


اهداف مورد اشاره در بالا ضرورت تشکیل گروه های مختلف با شرح وظایف معین را گوشزد می کند. به این منظور شش گروه زیر با اهداف مشخص تشکیل شده است:


1- گروه آب و فاضلاب: گروه آب و فاضلاب در جهت شناسایی و رفع معضلات محیط زیستی مرتبط با آب و فاضلاب شهر تهران و همچنین ارتقای شاخص های


محیط زیستی منابع آب و شبکه آب و فاضلاب فعالیت دارد. محور فعالیت این گروه با توجه به مشکلات مختلف در زمینه آب و فاضلاب شهر تهران (بالا بودن تراز آب زیرزمینی در برخی از نقاط و پایین بودن در نقاط دیگر، عدم استفاده از آب، نبودن شبکه فاضلاب، عدم ساماندهی مسیل ها و قنوات و مخاطرات مختلف آنها برای شهر) در سه زمینه قنوات، آب های سطحی و منابع آبی شهر است.


2-گروه آلودگی هوا: هدف از تشکیل این گروه مطالعات در زمینه آلودگی هوای شهر تهران با درنظر گرفتن فناوری های نوین پایش آلودگی هوا (از قبیل داده های ماهواره ای غلظت آلاینده ها و آنالیز مکانی توزیع منبع آلاینده) بوده است. محورهای تحقیقاتی این گروه با توجه به طرح جامع کاهش آلودگی هوا، شامل منابع ثابت (تاسیسات صنعتی، پارکینگ های اتوبوس های شهری) و متحرک آلاینده (حمل ونقل عمومی، روش های کنترل نشت آلاینده ها، روش های گسترش فضای سبز، پایش آلودگی هوا و آموزش و اطلاع رسانی جمعی) است.


3- گروه آموزش: این گروه با هدف ارتقای سطح فرهنگ و توانمندی شهروندان در راستای زندگی سالم و ارتقای کیفیت محیط زیست شهری تشکیل شده است. ارائه طرح های آموزشی برای گروه های سنی مختلف، ارتباط با گروه های مردمی و تشکل های غیردولتی، برنامه ریزی و برگزاری کارگاه های آموزشی، همایش ها و سمینارهای مرتبط با موضوعات محیط زیستی و معضلات موجود در شهر تهران از وظایف این گروه است.


4- گروه انرژی: مدیریت مناسب و اجرای طرح های موثر به منظور بهینه سازی توزیع و مصرف انرژی که شهرداری تهران در جایگاه مدیریت شهری دارای اختیاراتی در این حوزه است، دستاوردهای اقتصادی و زیست محیطی عظیم و ارزشمندی را برای کلانشهر تهران به ارمغان خواهد آورد. مطالعات مکانیابی توسعه شبکه سی ان جی در شهر تهران و تدوین برنامه اجرایی و نظارت بر اجرای مقررات مبحث 19 مقررات ملی ساختمان (عایقکاری حرارتی) دو محور اصلی فعالیت گروه است.


5- گروه مدیریت محیط زیست


این گروه با توجه به اهداف ذیل تشکیل شد:

- ایجاد سیستم مدیریت محیط زیست (ایزو 14001) در کل شهرداری تهران اعم از مناطق، سازمان ها و شرکت ها


- نهادینه کردن ملاحظات محیط زیستی در پروژه های عمرانی شهرداری تهران
- شناسایی و بررسی قوانین و مقررات محیط زیستی مرتبط با مدیریت شهر تهران.


6- گروه مواد زائد جامد

این گروه در زمینه مدیریت مواد زائد جامد و تفکیک زباله های تر و خشک و ارائه راهکارهای صحیح در برآورد اهداف توسعه پایدار، انجام مطالعات علمی در جهت برنامه ریزی و مدیریت صحیح زائدات جامد شهر تهران، با هدف بهبود وضعیت موجود و ارتقای کارایی سیستم کنونی مدیریت مواد زائد جامد شهر تهران با همکاری نهادهای موظف در این مجموعه فعالیت می کند.

اکوتوریسم و توسعه پایدار، مفاهیم و ارتباط آنها

اکوتوریسم عبارت است از مسافرت مسئولانه و هدفمند در طبیعت، به نحوی که از محیط، حفاظت شود و به رفاه مردم بومی خدشه وارد نیاید. اکوتوریسم هر نوع توریسمی را که با طبیعت مرتبط می شود دربر می گیرد. در اکوتوریسم انگیزه اصلی مسافرت، جذابیت های طبیعی یک منطقه، شامل ویژگی های فیزیکی و فرهنگ بومی است و توریست پس از مشاهده جذابیت ها، بدون اینکه خللی در آنها وارد آورد یا آن ها را تخریب کند، محل را ترک می کند. در واقع توریسم طبیعت گرا نوعی از توریسم است که بر طبیعت اثر مخرب نگذارد، به حفظ انواع جانوران و گیاهان کمک کند و مستقیم و غیر مستقیم به حفظ طبیعت مدد رساند. اکوتوریسم، گردشگری مسئولانه و پایدار است و بدین سبب نیاز به حفاظت منابع ملی، اعم از زنده و بی جان، دارد؛ تسریع توسعه غمخوارانه و مناسب و آنچه به اهداف توسعه عدالت اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی و ثبات، به ویژه برای جوامعی که در مجاورت مناطق حفاظت شده زندگی می کنند، کمک می کند، در مقوله اکوتوریسم قابل تعریف است.


با توسعه ارتباطات بشری در قرون اخیر و افزایش دانش عمومی در سطح جهان، جهانگردی از امری فطری و محدود، به صنعتی غول آسا و فراگیر بدل شده و بر اساس آمار سازمان جهانی جهانگردی (WTO) در حال حاضر دومین صنعت پول ساز جهان است و انتظار می‌رود که در قرن حاضر به اولین آنها تبدیل شود. به گفته آقای "کبالوس" ( رئیس اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در اجلاس 1987) صنعت جهانگردی بزرگترین صنعت اجتماعی جهان است. برابر مطالعات انجام گرفته از سوی دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا در سال 1990 حدود 440 میلیون جهانگرد و مسافر در نقاط مختلف جهان با صرف هزینه‌ای معادل با 257 میلیارد دلار به سفر پرداخته‌اند. بر اساس همین تحقیقات در بین گرایشهای مختلف موجود در سفرهای جهانگردی بیشترین سطح رشد به سفرهای زیست محیطی یا "سافاری" اختصاص یافته است.


جهانگردی می‌تواند به مثابه منبعی از برکات اقتصادی و اجتماعی از قبیل اکتساب ارز خارجی برای اقتصاد کشورهای در حال توسعه باشد. مطابق آمار سال 1990 کشورهای در حال توسعه جهان از همین مجرا معادل 5/62 میلیارد دلار کسب نموده‌اند. اصلاح زیر ساختار کشورهای در حال توسعه مثل شبکه‌های حمل و نقل شهری و روستایی، ایجاد تسهیلات، خدمات تفریحی و رفاهی و در نتیجه اشتغال وسیع روستایی و ملی از دیگر برکات جهانگردی در کشورهای رو به رشد تلقی می‌گردند. اما همین برکات و منافع زمانی که جهانگردی را در مفهوم پایدار آن یعنی به صورت جهانگردی پایدار (Sustainable Tourism) نبینیم، به مصائبی بزرگ بدل خواهد شد و همچون سایر داد و ستدهای اقتصادی مبتنی بر استفاده مستقیم و فروش غیر تبدیلی منابع ملی، زیانی عظیم را متوجه حیات و آینده ملل خواهد نمود، هر چند که به ظاهر درآمدهای کلانی را نیز متوجه افراد خاص یا کشورهای خاص نماید.


اگر استفاده از منابع به قیمت نابودی و انقراض آنها باشد، طبیعی است که توسعه، پایدار نخواهد ماند. از طرفی رشد فزاینده جمعیت‌های بشری در کره خاکی و نیاز روز افزون آنها، بهره‌برداری از منابع زمینی را ناگزیر می‌سازد و بدون دست زدن به این منابع جهت استخراج و استحصال، زندگی و پیشرفت و توسعه امکان پذیر نخواهد گردید. لذا گفته می‌شود بهره‌برداری بهینه، منطقی و معقول از منابع به نحوی که فرصت تجدید آن داده شود تا موجودی حفظ و تضمین گردد و این توسعه پایدار خواهد بود.


همانطوری که در توسعه پایدار(Sustainable development، که توسعه‌ای ممدوح است که ضمن بهترین بهره‌برداری از منافع موجود برای منافع نسل حاضر، این منابع را به صورتی مستمر جهت استفاده نسلهای بعدی نیز حفظ نماید، در مفهوم توریسم پایدار نیز روشی مقبول و ممدوح است که ضمن برطرف ساختن نیازهای تفرجی و تفریحی جهانگردان کنونی جهان این حقیقت را در نظر داشته باشد که مناطق مورد بازدید جهانگردان فعلی متعلق به نسلهای آینده نیز می‌باشد و بایستی ضمن استفاده صحیح از آن، چنان آن را حفظ نمود که فرزندان ما نیز بتوانند این گوهرهای گرانبها را لمس نمایند. گزارشهای ارایه شده بوسیله ارگانهای مسئول جهانی همچون بانک جهانی، برنامه محیط زیست، سازمان ملل و سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد که در حال حاضر این صنعت از مهمترین شاخه‌های در هم تنیده اقتصاد جهانی بوده و در چرخش مالی جهانی نقش اساسی ایفا می‌نماید. همین بررسی‌ها نشان می‌هد که در چهل سال گذشته تعداد بازدید کنندگانی که با هدف گردشگری به مسافرت پرداخته‌اند، از حدود 25 میلیون نفر به بیش از 450 میلیون نفر افزایش یافته و بر اساس پیش بینی‌های انجام شده در سالهای اولیه قرن حاضر این تعداد تا 500 میلیون نفر افزایش خواهد یافت.


بررسی نقش این صنعت در کشورهای مختلف آسیا و اروپا که در اکثر موارد جاذبه های موجود و آتی آنها فراتر از آنچه که در ایران می‌توان بوجود آورد و یا معرفی نمود، نیز نمی‌باشد خود روشنگر این مطلب می‌باشد که در صورت وجود نگرش، برنامه و راهکارهای اساسی در راستای تحول شرایط حاکم بر مجموعه عوامل دست اندر کار در ایران و به تبع آن در نواحی متنوع اقلیمی، فرهنگی، قومی و تاریخی آن می‌توان جایگاه واقعی خود را در شبکه جهانی این صنعت بازیافته و بدون وارد آوردن تنشهای مخرب بر محیط پیرامونی، منابع مالی کشور را به صورتی مؤثر تنوع بخشید.


از سوی دیگر باید توجه نمود که فرایندهای متنوع گردشگری همراه با اثرات مثبت، چنانچه به صورت یک مجموعه همه جانبه و پویا مورد توجه قرار نگیرد می‌تواند در میان مدت موجب بروز اثرات منفی در تمام وجوه اجتماعی و فرهنگی و نیز جنبه‌های متفاوت زیست محیطی گردد.


توسعه پایدار چیست؟

توسعه پایدار یا Sustainable Development در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است.

در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم می‌آید.

پایداری می‌تواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی.

در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.

یکی از مهمترین رویدادهای بین‌المللی که در زمینه توسعه پایدار وجود دارد، نشست جهانی توسعه پایدار(WSSD) است. در این نشست توافق‌هایی در زمینه توسعه پایدار میان شرکت‌کنندگان انجام شد.

کاهش تعداد افرادی که دسترسی به آب ندارد به نصف تا سال 2015 میلادی، به حداقل رساندن مواد شیمیایی که بر سلامتی انسان و طبیعت اثرات مخرب می‌گذارند تا سال 2020 میلادی، نصف کردن سرعت کاهش ذخیره‌های دریایی و رساندن منابع دریایی به سطحی پایدار تا سال 2015 میلادی، کاهش روند از بین رفتن تنوع طبیعی تا سال 2010 میلادی، افزایش پایداری در استفاده از انرژی‌های تجدیدشونده و برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه‌ای 10 ساله در مورد توسعه پایدار از اصلی‌ترین توافقات این نشست بود. 

هرچند این روزها بسیاری از دولتمردان و فعالان زیست محیطی به دنبال رسیدن به توسعه پایدار هستند، اما برخی فعالان زیست محیطی این گزینه را برای حفظ محیط زیست کافی نمی‌دانند.

آنها معتقدند در با توجه به روند استفاده از منابع تمام شونده و از بین بردن منابع در جهان واژه "توسعه پایدار" مناسب نیست و باید از لفظ جایگزینی چون "پایداری توسعه" استفاده کرد تا این مفهوم در ذهن تداعی نشود که قرار است منابع جدیدی تولید شود. 

هرچند این روزها بسیاری از دولتمردان و فعالان زیست محیطی به دنبال رسیدن به توسعه پایدار هستند، اما برخی فعالان زیست محیطی این گزینه را برای حفظ محیط زیست کافی نمی‌دانند.

آنها معتقدند در با توجه به روند استفاده از منابع تمام شونده و از بین بردن منابع در جهان واژه "توسعه پایدار" مناسب نیست و باید از لفظ جایگزینی چون "پایداری توسعه" استفاده کرد تا این مفهوم در ذهن تداعی نشود که قرار است منابع جدیدی تولید شود.