سیر تکوینی مفاهیم توسعه پایدار

چنانچه نگاهی گذرا به پیشینه تاریخی توسعه بیندازیم، ضرورت توجه به آن آشکار میشود. به طور کلی، پس از توسعه صنعتی در دهه های 1950 و 1960 در اروپا، ناهنجاریهای زیست محیطی زیادی به وجود آمد. عوارض ناشی از این توسعه علاقه مندان به محیط زیست را در وهله اول به واکنش واداشت. در همین راستا نخستین اجلاس بین المللی را در زمینه محیط زیست در سال 1951 در استکهلم تشکیل دادند و بیانیه ای در حمایت از محیط زیست منتشر کردند .

 از این زمان به بعد تفکر در زمینه حفظ محیط زیست در کنفرانس های بیوسفر یونسکو (پاریس: 1968) شکل گرفت.

قابل ذکر است پیدایش مفهوم پایداری در دهه 1970 را می توان نتیجه رشد منطقی و آگاهی تازهای نسبت به مسائل جهانی محیط زیست و توسعه دانست که به نوبه خود تحت تاثیر عواملی همچون نهضت های زیست محیطی دهه 60 و انتشار کتاب هایی نظیر محدودیت های رشد (1972) از دانلامیدوز، بهار خاموش (1962) از راشل کارسون و دایره بسته (1971) از باری کامونر، بود.

به دنبال اجلاس استکهلم، در سال 1974 کنفرانس شورای جهانی کلیساها خواستار تحقق جامعه پایدار شد و در همان سال اعلامیه کوکویوک که در آن توسعه بوم شناسانه مطرح شده بود که سرانجام عنوان توسعه پایدار به خود گرفت.

 مهمترین نسبت در این نامگذاری طرح الگویی بود که برای محیط زیست زیان آور نباشد. (حسین نصیری) با این حال اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار در اواسط دهه 1970 به خانم باربارا نسبت داده میشود. و از اجلاس مهم فونیکس نیز به عنوان بخشی از فرآیند شکلگیری تفکر توسعه پایدار یاد میشود.

 گزارش فونیکس به همراه اعلامیه 1972 استکهلم و اعلامیه کوکویوک ضمن تصدیق پیچیدگی و جدی بودن بحرانهای اجتماعی و زیست محیطی که جامعه انسانی با آنها روبرو است، موجب بروز پیامدهای نوید بخشی شد که همگی نیاز به تدوین و اجرای استراتژیهای سالم زیست­محیطی به منظور ترویج توسعه اجتماعی-اقتصادی یا توسعه زیستمحیطی متفق القول داشتند. 

در سال 1983 مجمع عمومی سازمان ملل متحد کمیسیونی را با عنوان کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه متشکل از 22 کشور به ریاست برانت لند نخست وزیر تشکیل داد تا خطمشی زیستمحیطی دراز مدت جامعه بینالمللی را روشن سازد و مهمترین مسائلی که مورد شناسایی کمیسیون برانت لند قرار گرفت، به عنوان شرایط توسعه پایدار مطرح گردید که عبارتند از: جمعیت و توسعه، امنیت غذایی، انرژی و صنعت، چالشهای شهری.

این گزارش مبنای مذاکرات کشورها برای تهیه دستور کار 21 جهت برگزاری کنفرانس ریو در سال 1992 گردید. این کنفرانس با حضور سران و نمایندگان 172 کشور و تعداد زیادی از سازمانهای غیردولتی در شهر ریودوژانیرو و برزیل تشکیل گردید و هر چند که نتایج آن خواسته­های طرفداران محیط زیست را برآورده نکرد لکن صدور بیانیه ریو حداقل توانست طرح توسعه پایدار (دستور کار 21) را برای سالهای پایانی قرن بیستم مشخص سازد (و.م. آدامز، 1375: 45). در این کنفرانس همه اختلاف نظرها حل شد و تا حدودی یک برنامه پویا به دست آمد تا در طی زمان به وسیله کشورها و مناطق، به اجرا گذاشته شود.

 یکی از فرازهای مهم دستور کار 21 تشکیل کمیسیون توسعه پایدار زیر نظر سازمان ملل بود که در دستور کار فوق هدف از تشکیل آن چنین ذکر شده است:

اطمینان موثر از پیگیری اهداف کنفرانس ریو، ارتقای همکاریهای بینالمللی و منطقی کردن ظرفیت تصمیمگیری بین دولتها و مرور اقدامات اجرایی دستور کار 21 در سطوح محلی، ملی، منطقهای و بینالمللی.

 درپی تشکیل کمیسیون فوق به منظور پیگیری اهداف آن اولین نشست این کمیسیون در سال 1993 برگزار شد و بعد از آن نیز تا کنون اجلاس کمیسیون هر ساله برگزار میشود. در کشور ما نیز توجه خاصی به دستور کار 21 شده و کمیتهای تحت عنوان کمیته توسعه پایدار جهت برنامه­ریزی و تعیین سیاستها و ارائه پیشنهادهای لازم در خصوص دستور کار فوق به وجود آمده که در ساختار آن کمیتههای فرعی مختلفی در نظر گرفته شده است. 

توسعه پایدار در یک جمله

توسعه پایدار : رفع مشکلات نسل حاضر بدون تضییع تواناییهای نسلهای آینده برای برآورده نمودن نیازهایشان