ارزیابی اثرات محیط زیستی (ٍEIA)

فرآیند مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی

مراحل ارزیابی اثرات محیط‌ زیستی مشتمل بر مراحل زیر است:
- پیش امکان سنجی فنی-اقتصادی
- غربال‌گری (SCREENING):تصمیم‌گیری‌درمورد لزوم انجام ارزیابی اثرات توسعه، سطح وعمق مطالعات مربوط به‌آن
- تعیین محدوده (SCOPING): تعیین مسایل عمده و تعیین محدوده و شرح خدمات مطالعه
- تعیین و تحلیل اثرات (IMPACT ANALYSIS): پیش‌بینی اثرات طرح و تعیین اهمیت آن
- اقدامات اصلاحی (MITIGATION): اقداماتی در جهت جلوگیری، کاهش یا جبران اثرات
- تهیه گزارش‌ (REPORTING): آماده سازی اطلاعات لازم جهت تصمیم‌گیری در مورد پروژه
- بازنگری (REVIEWING): آزمون کیفیت گزارش تهیه شده
- تصمیم‌گیری (DECISION MAKING): پذیرش، رد و یا پذیرش پروژه مشروط به رعایت ضوابط ‌زیست محیطی
- پیگیری (FOLLOW UP): کنترل، مدیریت و ممیزی اثرات اجرای پروژه،
- مشارکت مردمی (PUBLIC INVOLVEMENT): آگاه‌ سازی و دخالت گروه‌های ذینفع وذی‌نفوذ درفرآیند تصمیم‌گیری.

مراحل وگردش کار تهیه گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی

تهیه گزارش ارزیابی درصورت الزام به انجام آن، درمراحل مختلف توسط کارفرما انجام می‌پذیرد..ترتیب مرحله‌ای تهیه‌ گزارش ارزیابی برای جلوگیری ازاتلاف زمان و کاهش هزینه ها، تایید گزارش، اخذ مجوز اجرا و یا عدم دریافت آن به شرح زیر می باشد :

- سازماندهی و مدیریت
- زمان بندی مطالعات
- تامین اعتبارات مالی و هزینه ها
- تعیین محدوده مطالعات(مرزهای پروژه پیشنهادی اعم از : اکولوژیک، اجتماعی،اداری)
- تعیین شرح خدمات مطالعات
- تهیه اطلاعات پایه مورد نیاز

- تدوین گزارش

ادامه این پست در ادامه مطلب

گزارشات ارزیابی در دو شیوه تهیه می شوند :
- گزارش ارزیابی اجمالی(مقدماتی)

- گزارش ارزیابی (جامع)

الف : گزارش ارزیابی مقدماتی(اجمالی)

در ایران این گزارش اهمیت زیادی دارد چون با صرف بودجه کم و با بکارگیری داده ها، آمارها و اطلاعات قابل دسترس و یا تولید کم هزینه آنها ضرورت و الزام تهیه گزارش وعدم نیاز به ارایه آن مشخص میشود.هدف تشخیص زود هنگام اثرات مهم و جدی بر محیط زیست اطراف است. چنین تشخیصی می تواند در مراحل اولیه طرح معدنی، بر اساسمطالعات مقدماتی ویژگیهای طرح، اطلاعات عملیاتی و سایر اطلاعات موجود صورت پذیرد.

این گزارش در برگیرنده موارد زیر می باشد :
- چکیده غیر فنی
- تشریح طرح یا پروژه پیشنهادی
- تشریح مرحله آماده سازی و اقدامات زیر بنایی
- آلاینده ها و پسماندهای مهم تولید شده
- خطرات سوانح و عدم ایمنی مرتبط با طرح
- پیش بینی آثار و پیامدهای مثبت و منفی طرح برای هر یک از گزینه ها
- تجزیه و تحلیل آثار کاربردی و پیامد های محیط زیستی طرح
- مدیریت و پایش محیط زیستی طرح
- ارایه شیوه های پیشگیری ، کاهش وکنترل برای هر یک از آثار منفی محیط زیستی مرتبط با فعالیت‌های طرح
- منابع و مراجع مورد استفاده
- نام و مشخصات مسئولیت و تجربیات ارزیابی هر یک از مشاوران و تهیه کنندگان

- پیوستها

ب : گزارش ارزیابی مشروح (جامع)
درشرایطی که یک گزارش ارزیابی مقدماتی مورد تایید سازمان مسئول‌ دولتی واقع نشود، موارد زیرنیاز به تهیه و ارایه گزارش ارزیابی (جامع) را الزامی می نماید.
- پروژه هایی که دارای اثرات پایدار منفی در محیط زیست بوده و یا اینکه اثرات آنها ناشناخته اند. درنتیجه به اطلاعات بیشتری نیاز دارندکه‌ در گزارش ارزیابی(جامع) ارایه می شود.

- پروژه هایی که برحسب تجربه و سابقه دارای اثرات منفی و ناسازگار در محیط زیست می باشند لازم است که بررسی های بیشتری انجام گیرد.

در این مرحله پس از ارزیابی اثرات فعالیتهای طرح معدنی و بررسی امکان کاهش اثرات، پیش بینی های لازم برای تعقیب، کنترل و نظارت انجام می شود.

مندرجات پیشنهادی یک گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران :

1- خلاصه غیر فنی :
شامل نوع ویژگیهای پروژه ، گزینه های موجود ، خلاصه ای از وضعیت موجودمحیط زیست ، آثارمهم طرح برمحیط زیست و برنامه های پیشگیری ، کاهش و کنترل آثار نامطلوب ونتیجه گیری از ارزیابی محیط زیستی

2- شرح پروژه :
2-1- عنوان طرح
2-2- اهداف ، نیازها و ضرورتهای طرح
2-3- جایگاه طرح در برنامه ها و سیاست‌های کلی مملکت
2-4- قوانین ، مقررات و استانداردهای محیط زیستی مرتبط با طرح
2-5– موقعیت مکان پیشنهادی طرح
2-6– گزینه های مکانی و فنی طرح
2-7- فازبندی کلی طرح
2-8- تشریح ریز فعالیتهای طرح به تفکیک فاز احداث و بهره برداری
2-9- نمودار خط تولید و تشریح فرایندها برای واحدهای صنعتی و معدنی
2-10- تاسیسات جانبی و پروژه های پی آیند (احداث راه ، اماکن و خدمات عمومی و...)
2-11- ویژگی های طرح در هر یک از گزینه ها و فازهای طرح شامل
2-11-1- ارایه ظرفیت تولید و یا ارایه سطح خدمات رسانی برای طرحهای عمرانی – خدماتی
2-11-2- تخمین کلی سرمایه
2-11-3- براورد نوع و میزان مواد اولیه ، محل تامین و نحوه انتقال آنها
2-11-4- براورد نوع و میزان منابع آب و موارد مصرف ، محل تامین و نحوه انتقال آنها
2-11-5- براورد نیروی انسانی و محل تامین
2-11-6- براورد و میزان محصول اصلی و جانبی

3- تشریح مرحله آماده سازی و اقدامات زیر بنایی :
که منجر به تغییر و تخریب محیط زیست می شود به صورت فهرستیاز:خاکبرداری، برداشت پوشش گیاهی ، احداث استخرباطله، زه کشی ،حفاری و...

4- آلاینده ها و پسماندهای مهم تولید شده طی فرایند و عملیات درهر یک از گزینه ها و فازهای طرح شامل : آلاینده های هوا، فاضلابهای بهداشتی و صنعتی ، زایدات و ضایعات زباله ، سروصدا و...

5- خطرات سوانح وعدم ایمنی مرتبط با طرح شامل:
احتمال انفجار، نشت،پیامدهای وقوع بلایای طبیعی

6- تشریح وضعیت موجود محیط زیست منطقه:
6-1- تعریف محدوده مطالعاتی و نمایش روی نقشه
6-2- محیط فیزیکی شامل(خاکشناسی، زمین شناسی، منابع آب، هواواقلیم، صدا و ارتعاش)و آلودگی های هر یک ازآنها
6-3- محیط طبیعی(زیستگاههای آبی و خشکی با ذکر جوامع گیاهی و جانوری وگونه های نادر،مناطق چهار گانه سازمان حفاظت محیط زیست)
6-4- محیط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی(جمعیت ویژگی‌ها و تحولات آن،اشتغال، تسهیلات، آموزش، بهداشت، اعتقادات فرهنگی و مذهبی، میراث فرهنگی)
6-5- معرفی اجمالی سایر طرحهای توسعه مصوب ویا در دست اجرا در محدوده مطالعاتی روی نقشه
6-6- تشریح کاربری های اراضی در محدوده مورد مطالعه وراهبردهای طرح های برنامه ریزی بالادست برای محدوده موردنظر

7- پیش بینی آثار و پیامدهای مثبت و منفی طرح برای هریک ازگزینه ها و فازهای پیشنهادی به صورت (اثر برمحیط فیزیکی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، کاربری اراضی )

8- تجزیه و تحلیل آثار کاربری ها و پیامدهای طرح

9- مدیریت و پایش محیط زیستی طرح
9-1- ارایه شیوه های پیشگیری، کاهش و کنترل برای هر یک از آثار منفی محیط زیستی مرتبط با فعالیتهای طرح
9-2- ارایه برنامه کلی مدیریت محیط زیستی برای اندازه گیری و پایش آثار محیط زیستی وبازرسی و نظارت بر حسن انجام اقدامات پیشنهادی کنترل و کاهش

10- منابع و مراجع مورد استفاده

11- نام و مشخصات مسئولیت و تجربیات ارزیابی هریک از مشاوران

12- پیوستها

روش‌های ارزیابی محیط زیستی
روشهای مختلفی برای ارزیابی اثرات محیط زیستی پروژه‌ها وجود دارد که هریک با توجه به صلاحیت متخصصین ، ‌دسترسی به‌ اطلاعات لازم،بودجه،زمان و فن آوری رایانه‌ای براساس قابلیت استفاده ازآنها دریک کشورانتخاب‌ می شود.
انتخاب روش‌های ارزیابی زیست محیطی به موارد زیر بستگی دارد:

v نوع و اندازه پروژه

v نوع گزینه هایی که باید مورد ارزیابی قرار گیرند

v ماهیت اثرات احتمالی

v ماهیت روشهای ارزیابی زیست محیطی

v تجربه در کاربرد روش ارزیابی زیست محیطی

v منابع قابل دسترسی

v ماهیت مشارکت مردم

v تجربه کارفرما

این روشها در گروههای زیر قرار می گیرند :

1- کارشناسی ویژه (تخصصی) 2- چک لیستها 3- ماتریسها 4- روش کمی 5- شبکه ها 6- رویهم گذاری نقشه ها 7- روش منوری2001

اقدامات اصلاحی
در یک پروژه، پیامدها و یا اثرات سوء ومهم محیط زیستی بندرت قابل حذف است. ولی‌ با اقدامات امکان پذیرمی‌توان آنهارا کاهش داد. این اقدامات که برای کاهش اثرات ناسازگار مهم به کار میروند به نام اقدامات اصلاحی ، جبرانی و یا کاهش ، حذف و بازسازی یا ترمیم اثرات نامیده میشوند.
این اقدامات از طریق عملیات مهندسی و مدیریت انجام پذیر می گردند و به عنوان یک اصل مهم گزارش ارزیابی اثرات محسوب می شوند که یک گزارش بدون ارایه برنامه هایا اقدامات اصلاحی مورد تایید سازمان نخواهد بود.

پایش

پایش محیط زیستی یک پروژه علی‌رغم عدم وجود نگرانی از بروز احتمالی یک یا چند پیامد ناسازگار و حتی باشدت و اهمیت کم در اثر فعالیتهای آن پروژه از اهمیت زیادی برخوردار است.
هدف از ارایه این برنامه دستیابی به اطلاعاتی است که مشخص می نماید اثرات وپیامدهای فعالیتهای یک طرح یا پروژه مورد سنجش قرار گرفته و نتایج آن حاکی ازاقدامات مقبول و یا غیر مقبول انجام شده و یا در حال انجام می باشد.
پایش محیط زیستی به عنوان گردآوری و ارزیابی اطلاعات جهت موارد زیر به کارمی رود:

- تعیین میزان اثراقدامات حفاظت محیط زیست
- بهبود مدیریت پروژه و برنامه های مرتبط آن و...

یافته های برنامه پایش اطلاعات و خط مشی های مناسب را برای کنترل و اجرای‌ اقدامات اصلاحی و کاهش اثرات سوء فراهم می نماید.در شرایط عدم تطابق یافته ها با قوانین، مقررات، ضوابط و استانداردها و نهایتا با برنامه های پایش، اقدامات مورد نیاز و ضروری اعمال خواهد گردید.

مشارکت مردم

مشارکت جامعه به عنوان بخش تلفیقی یک ارزیابی محیط زیستی به شمار می‌رود. دیدگاهها و نظرات مشارکت کنندگان در این فرایند می تواند به ارزیابی موثرتری برای شناسایی پیامدهای مهم پروژه و تصمیم گیری بهینه کمک نمایند.

دلیل مشارکت جامعه و مشاوره ها در این فرایند در موارد زیر خلاصه می شود:
- آشنایی بیشتر جامعه با پروژه
- کمک کردن دیدگاهها و نظرات در مورد پروژه به برنامه ریزی
- شناسایی عدم رضایت گروهها از پروژه و اقدام برای رفع نگرانی های آنان
- تحلیل و ارزیابی نظرات و نگرانی های جامعه
در ایران جلب مشارکت عموم از طریق ”فرم نظرخواهی ارزیابی زیست محیطی“در روزنامه ها اجرا می گردد.

ممیزی

هر چند در گزارشات ارزیابی اثرات ناسازگار پیش بینی شده و برنامه راهکارهای اقدامات اصلاحی‌ و پایش ارایه می گردند ولی نیاز به نوع دیگری از سیستم مدیریت محیط زیست وجود دارد.

ممیزی به عنوان یک ابزار مدیریتی دارای ویژگیهای زیر است :
- تعیین اثرات
- بررسی شرایط موجود در گزارش ارزیابی انعکاس یافته
- آزمون صحت پیش بینی اثرات در ارزیابی
- شناسایی نواحی که دراثر ارزیابی باید بهبود می یافته اند

دارا بودن نگرش توسعه کیفی برای ارزیابی های محیط زیستی که در آینده انجام خواهند شد.

منابع

- شریعت ، سید محمود و منوری ، سید مسعود ، 1375 ، مقدمه ای بر ارزیابی اثرات زیست محیطی ، تهران ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست ، چاپ اول
- منوری ، مسعود، 1384 ، ارزیابی اثرات زیست محیطی ، تهران ، انتشارات میترا ، چاپ اول
- محرم نژاد ، ناصر، 1385 ، مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست ، تهران ، انتشارات میران
- نوری ، جعفر، جزوه ارزیابی زیست محیطی و آمایش محیط زیست