..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..
منابع طبیعی-بیابان زدایی-محیط زیست
..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..
منابع طبیعی-بیابان زدایی-محیط زیستمدیریت پژوهش های زیست محیطی (نقشه های زیست محیطی)
مدیریت پژوهش های زیست محیطی )نقشه های زیست محیطی)
Management of Environmental Research (Environmental Maps)
پرویز امیدی
استادیار دانشکده علوم زمین دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
چکیده
انسان یکی از عناصر مهم، نافذ و تاثیرگذار سامانه محیط زیست است که در راستای به خدمت گیری این سامانه، آن را مورد هجوم قرار داده است. در دهه های اخیر به منظور صیانت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب جبران ناپذیرآن، پژوهش هایی انجام گرفته است. یکی از نقاط ضعف فعالیت های پژوهشی جاری در عرصه محیط زیست در کشور ما ناهماهنگی، سازمان نیافتگی و عدم ارتباط آنها با یکدیگر و بویژه با سازمان های اجرایی- اداری و استفاده کنندگان است. به علاوه، بسیاری از دستاوردهای پژوه شی همجون زمین شناسی زیست محیطی و مانند آن که متعلق به مکان خاصی است در نقشه های مناسب ثبت نمی شود . برای جلوگیری از پیشرفت این ضعف و سازماندهی پژوهش های زیست محیطی، ضروری است که این پژوهش ها توسط یک سازمان واحد با مسذولیت قانونی(ترجیحا سازمان حفاظت محیط زیست) تحت مدیریت قرار گیرد .با توجه به اینکه دستاوردهای پژوهش های محیط زیست کاربردی است و عموم مدیران و کارشناسان باید در عرصه اجرا از آن استفاده نمایند، در این مقاله پیشنهاد شده است که با ایجاد نقشه های زیست محیطی استاندارد، اطلاعات زیست محیطی هر منطقه بر روی آنها نشان داده شود.
کلمات کلیدی: مدیریت- پژوهش زیست محیطی- نقشه زیست محیطی - نقشه زمین شناسی زیست محیطی
Abstract
The Human is one of the important, penetrative and effective elements of environment system that along using of the system, have attacked to it. At the late decades, in the aim of maintenance, and to protect of environment and to private of irreparable destruction, some environmental researches have been done. One of the fault points of the current environmental research activities in our country is disharmony, none organized and lake of communication between them, especially, with the official organizations and users. Indeed, many of researches’ products, likes environmental geology and so on, which belongs to specific geographic locations; does not plot on suitable .
maps. In the aim of non progress of this fault and to organize the environmental researches, it is necessary that the environmental researches to managing by one organization with legal responsibility (Preferably, Department of Environment of IRAN). In the attention that the products of environmental researches are applicable and the general managers and experts must able to use at experiences; on the other hand, the environment is essentially a “local object”, in this paper have been proposed that Standard environmental maps will be occurs and the environmental data of each geographic location will be plot on them.
Key words: Management‐ environmental research‐ environmental maps‐ environmental geology map
برای دانلود فایل PDF این مقاله به انتهای این متن مراجعه کنید .
مقدمه
توسعه علمی، متوازن و پایدار کشور نیازمند بهره برداری همیشه پویا و ضابطه مند از منابع زمینی و محیط زیست است. هوا، خاک و آب سه عنصر مهم محیط زیست در بستر بیرونی ترین لایه کره زمین است که در شکل دهی اکوسیستم ها به مفهوم عام و محیط زیست انسانها به طور خاص نقش دارند. متاسفانه در دهه های اخیر ساختارهای اساسی محیط زیست مورد تهاجم و تاخت و تاز فاجعه بار بشر قرار گرفته و در نتیجه، تخریب محیط زیست را به دنبال داشته و توازن توسعه پایدار را بر هم زده است. به ویژه، اقدامات و حملات انسان منشا به مؤلفه های زمین شناسی که برای اکوسیستم ها زیرساخت و پی محسوب می شوند باعث شده است که این زیرساخت از حالت طبیعی تغییر یافته و ارتباط طبیعی بین زندگی انسان ها و طبیعت آرام مورد خدشه قرار گیرد . وظیفه پژوهشگران در قبال منازعه بین انسان و محیط زیست را می توان در دو بخش خلاصه نمود:
الف- ضابطه مند نمودن فعالیت های انسان که نتیجه آن به کمینه رسیدن خسارت های زیست محیطی و به بیشینه رساندن شرایط مثبت و مناسب برای رشد و بهبودی محیط زیست باشد.
ب- کمک و یاری رساندن به محیط زیست و تقویت ارکان آن در راستای تداوم حیات محیط زیست و بازسازی مداوم آن بخش از محیط زیست که در مانند هر سامانه دیگر (System) نتیجه فعالیت های انسانی زیان می بیند. بدیهی است کمک رسانی، تقویت و بازسازی محیط زیست به عنوان یک سامانه مستلزم شناخت علمی دقیق از آن سامانه و چگونگی کارکرد آن است. نتیجه این گونه شناخت از محیط زیست، دست کم باید به صورت توصیف گذشته و حال یک محیط زیست ویژه و پیش بینی آینده های ممکن برای آن باشد. این هدف جز با انجام پژوهش های ژرف و البته سازمان یافته و منظم بر روی محیط زیست محقق نمی شود.
بدون شک پژوهش های زیست محیطی مورد بحث چنانچه فاقد مدیریت یک سازمان واحد با مسئولیت قانونی باشد نمی تواند دستاورد های منسجم و قابل ارائه در نهادهای علمی داخلی و بین المللی بوده و در نتیجه نمی تواند جنبه های کاربردی داشته باشد. این مدیریت باید در درجه اول، فعالیت های پژوهشی زیست محیطی را با هدف تعیین استانداردهای ملی برای موضوعات زیست محیطی و تعیین الگوهای مشخص و استاندارد برای خروجی دستاوردها همچون تعریف و ارائه نقشه های زیست محیطی سازماندهی نماید.
2- تاریخچه پژوهش های زیست محیطی
رویکردهای زیست محیطی و پژوهش های مرتبط با آن در کشور ما سابقه طولانی ندارد حتی در برخی زمینه ها می توان گفت که در مرحله صفر است .اقدامات فراگیر و آموزش های عمومی که به درک صحیح و کاربردی عموم مردم و مدیران اجرائی از محیط زیست بیانجامد صورت نگرفته است. جای این گونه آموزش ها در دوره های آموزشی کلاسیک و رسانه های جمعی از جمله رادیو و تلویزیون کاملا خالی است. البته فعالیت هایی در حدود دو دهه اخیر با تاسیس و راه اندازی برخی رشته های دانشگاهی مانند مهندسی محیط زیست (در مجموعه رشته های منابع طبیعی) در مقطع کارشناسی، مهندسی عمران در شاخه مهندسی محیط زیست در مقطع کارشناسی ارشد، زمین شناسی زیست محیطی در مقطع کارشناسی ارشد در برخی دانشکده های علوم زمین آغاز شده است که خوشبختانه دستاورد های خوبی نیز داشته است. همچنین در مهمترین نهاد متولی محیط زیست در کشور یعنی سازمان حفاظت محیط زیست تحرک قابل توجهی در زمینه پژوهشهای زیست محیطی آغاز شده است. لیکن یکی از نقاط ضعف مهم این فعالیت ها ناهماهنگی، سازمان نیافتگی و عدم ارتباط آنها و بویژه عدم ارتباط آنها با سازمان های اجرایی و استفاده کنندگان است. دانشکده های مجری رشته زمین شناسی زیست محیطی در مرحله تحقیقاتی اساسا دو رویکرد را دنبال می نمایند. یکی رویکرد آلودگی محیط زیست بویژه آب و خاک ناشی از اختصاصات ژئوشیمیائی واحدهای سنگی، عملیات معدن کاری و یا دفن پسماندها و دیگری خطرات زمین شناسی و بلایای طبیعی موثر بر محیط زیست است. هیچ سامانه ای برای جمع آوری و ساماندهی و کاربردی کردن این دستاوردها متناسب با نیاز کاربران هنوز در دانشگاه ها و دستگاه های اجرائی برقرار نشده است.
سازمان محیط زیست ایران قدیمیترین تشکیلات مرتبط با محیط زیست در ایران است. بر اساس آنچه که در تاریخچه این سازمان در سایت اینترنتی سازمان حفاظت محیط زیست آمده است در سال (1335ه.ش) پس از برپائی کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم و با تصویب قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست در 21 ماده، این سازمان از اختیارات تازه ای برخوردار شد و از نظر تشکیلاتی نیز تا اندازه ای از ابعاد و کیفیت سازگار با ضرورت های برنا مه های رشد و توسعه برخوردار شد.لیکن در اهداف و وظایف سازمان، پژوهش در عرصه محیط زیست و نیز برنامه ریزی برای ساماندهی و مدیریت پژوهش ها دیده نشده است. در چارت سازمانی آن هم که شامل 12 دفتر، 3 اداره کل و یک مرکز است واحدی اداری برای پژوهش دیده نشده است. گرچه سازمان مذکور در سالهای اخیر به منظور سیاستگذاری هدایت کلان و نظارت عالیه و هماهنگی در امر تحقیقات زیست محیطی و ایجاد زمینه مناسب برای توسعه و پیشبرد آن در سطح ملی، استانی و منطقه ای و تحول کمی و کیفی و کاربردی کردن طرح های تحقیقاتی و نیز حمایت و پشتیبانی از ترویج و گسترش یافته های تحقیقاتی اقدام به تشکیل شورای پژوهشی و دبیرخانه ای برای آن نموده است. وظایف این شورا به ترتیب زیر دیده شده است:
v تصویب سیاستها، خط مشی ها و اولویت های تحقیقاتی (کوتاه مدت، میان مدت، دراز مدت) .
v بررسی و تصویب مقررات لازم به منظور اتخاذ تدابیر و روش های ارتباط با دانشگا ه ها و مؤسسات آموزشی و تحقیقاتی کشور در جهت بهره مندی از نیروهای بالقوه تحقیقاتی آنها .
v بررسی و تصویب شیوه های گسترش همکاری با جوامع علمی ، فنی وتحقیقاتی بین المللی نظارت عالیه بر چگونگی پیشرفت و کیفیت طرح ها و پروژه های تحقیقاتی سازمان (استانی، منطقه ای، ملی و بین المللی) .
v بررسی و تصویب آیین نامه ها و دستورالعمل های مورد نیاز کمیته های تخصصی و شورای پژوهشی استان ها .
v بررسی و تصویب شرح خدمات تیپ مربوط به طرح ها و پروژه های تحقیقاتی و مطالعاتی .
v بررسی و تصویب طرح ها و پروژه های تحقیقاتی و مطالعاتی منطقه ای، ملی و بین المللی .
v تعیین چارچوب و چگونگی نظارت و ارزیابی فعالیت های پژوهشی واحدهای ستادی و استانی .
بطور کلی این شورا به منظور انجام مطالعه و بررسی کارشناسانه موارد علمی، تخصصی و امور مربوط به ساماندهی و ارزشیابی فعالیت های تحقیقاتی سازمان شکل گرفته و در واقع در جهت تسهیل شرح مباحث در شورای پژوهشی سازمان عمل می کند.
. همچنین برای دبیرخانه شورا وظائف شش گانه ای تعیین شده که یکی از آنها "ایجاد بانک اطلاعات پژوهش های زیست محیطی" است . البته پایگاهی با عنوان تحقیقات 30 ساله سازمان حفاظت محیط زیست تحقیقات انجام شده توسط سازمان را جمع آوری نموده است . آنچه مسلم است در این سازمان هیچگونه برنامه ای برای سازماندهی و مدیریت امور پژوهشی محیط زیست در سطح ملی تدارک نشده است.
با شرح وظایف (Environmental geology) در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گروهی با نام زمین شناسی زیست محیطی چهارگانه ایجاد شده است که به سه وظیفه مهم آن که مرتبط با موضوع مورد بحث است اشاره می شود:
v بررسی مدل ها و الگوی استاندارد جهانی به منظور انجام مطالعلت زمین شناسی زیست محیطی و تشکیل پایگاه ملی داده ها به ترتیبی که دسترتی به آن به هر دو صورت الکترونیک و عاد ی مقدور باشد.
v بررسی منشا و میزان تمرکز آلاینده های فلزی سنگین در سطح کشور همگام با تهیه نقشه های انتشارخط مبنا.
v تهیه اطلس های زمین شناسی زیست محیطی با مقیاس مناسب و استاندارد شامل لایه های اطلاعاتی : زمین شناسی پزشکی، کاربری اراضی بلایای طبیعی و مخاطرات زمین شناسی مشتمل بر پایداری شیب ها، دوره بازگشت سیلاب ها، لرزه خیزی و ... .
3- آینده پژوهش های زیست محیطی
مروری بر رویکردهای زیست محیطی در کشور ما نشان داد توجه به محیط زیست از نقطه نظر علمی بویژه تحقیقات بنیادی مرتبط با آن سابقه طولانی ندارد و حجم اندک تحقیقات انجام شده فاقد نظم، هدفمندی، آینده نگری و سازماندهی است. به منظور مدیریت تحقیقات زیست محیطی در راستای برخوردار نمودن آن از هدفمندی، یافتن ماهیت و شکل کاربردی، لازم است به عرصه های متعدد و گسترده موضوعات مرتبط با محیط زیست اشاره شود.
به طور سنتی تمرکز پژوهش زیست محیطی بر روی سه عنصر هوا، خاک و آب بوده است. ولی پژوهش های چند دهه اخیر آشکار نموده است که عناصر موثر و تعیین کننده یک محیط زیست فراتر از سه عنصر یاد شده هستند .در همین راستا، زمین خصوصا بیرونی ترین لایه آن به عنوان بستر سه عنصر هوا، آب و خاک تعیین کننده کیفیت این عناصر به خصوص آب و خاک شناخته شده است. ویزگی های زمین شناسی یک منطقه نقش تعیین کننده ای در خواص فیزیکوشیمیائی خاک، کیفیت آب) سطحی و زیرزمینی) و تا حدودی هوای یک منطقه و شکل دهی یک اکوسیستم به مفهوم عام و محیط زیست زمین پدیده هایی مانند زمین لرزه، رانش زمین، آتشفشان، سنگریزش (Lithosphere) انسان ها به طور خاص دارد. به علاوه، ویژگی های دینامیکی سنگکره و ... را به دنبال دارد که همگی با عنوان مخاطرات زمین شناسی در تعریف محیط زیست به معنای امروزی نقش دارند . به همین دلیل در حدود ربع قرن جایگاه مهمی در مطالعات محیط زیست یافته است . به گونه ای که امروزه (Environmental geology) گذشته موضوع زمین شناسی زیست محیطی استفاده مطلوب از محیط زیست در سطوح مختلف برنامه ریزی، بعد از تفسیر اطلاعات زمین شناسی میسر است.
برای استفاده صحیح و مسئولانه از پتانسیل محیط زیست طبیعی حجم پیچیده و همه جانبه ای از علوم و فنون زمین مورد نیاز است تا اولا خرابی ها و خطرات موجود کنونی را جبران و تصحیح کرده و ثانیا برنامه ریزی مطلوب برای مدیریت بهینه منابع را با استفاده از روش ها و فناوری های نو ممکن سازد.
فقدان اطلاعات یا نبود آن در فرم مشخص که مستقیما توسط برنامه ریزان و مدیران قابل قابل فهم باشد یکی از ضعف های اساسی موجود است . نقشه های زمین شناسی دارای حجم عظیمی از اطلاعات است که پارامترهای زیست محیطی به طور مستقیم در آن وارد نشده است و فقط توسط متخصصین زمین شناس قابل تفسیر است و برای غیر متخصص مفید و قابل درک و کاربردی نیست. از این رو به نظر می رسد با توجه به ماهیت پارامترهای زیست محیطی که با محتوای (Environmental maps) تبعیت از مکان از خصوصیات ذاتی آنها است تعریف و ایجاد نقشه هایی با عنوان نقشه های زیست محیطی اطلاعات زیست محیطی منطقه ای می تواند کمک موثری به ساماندهی دستاوردهای علمی پژوهشی زیست محیطی نموده و به علاوه، کاربرد این دستاورد ها را توسط کارشناسان ، مدیران و برنامه ریزان تسهیل نماید.
خوشبختانه هم در کشور ما و هم در سایر کشورها نشانه هایی از این رویکرد جدید و احساس نیاز به شکل دهی دستاوردهای مطالعات زیست محیطی همچون ایجاد نقشه های زیست محیطی دیده شده است. به عنوان مثال می توان به گروه زمین شناسی زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اشاره کرد که در شرح وظایف آن نهیه اطلس های زمین شناسی زیست محیطی با مقیاس مناسب و استاندارد پیش بینی شده است. بازنگری بین المللی حاکی از آن است که نقشه های زیست محیطی به عنوان لایه هایی از نقشه های (Schematic geoscientific maps) نقشه های موضوعی علوم زمین علوم زمین تعریف شده اند. در آغاز دهه 1960 نقشه های موضوعی علوم زمین از پتانسیل بهره برداری از محیط زیست طبیعی در آمریکای شمالی گسترش یافت. مشابه همین نقشه ها با مقیاس000/250 :1 در پایان دهه 1970 در نروژ تهیه و مورد استفاده قرار گرفت. در آمریکا و کانادا نقشه های متعددی با محیط زیست وجود دارند که به عنوان نمونه می توان از نقشه های زیر نام برد:
Maps of environmental geology
Planning maps
Land‐Use maps
در شکل 1 به عنوان نمونه لایه های مربوط به تعداد معادن و دانسیته رودخانه ها از لایه های متعدد ساخته شده برای نقشه های زیست محیطی کالیفرنیای شمالی در امریکا نشان داده شده است. در سایر کشورها مانند نیجریه، ژاپن، چین، تایلند، اندونزی،کلمبیا، آرژانتین، فرانسه ، ایتالیا، هلند، پرتغال، روسیه و ... انواع نقشه های مرتبط با محیط زیست تهیه شده است . (1992 ,Cendrero) .
4- نتیجه گیری و پیشنهادات
بررسی سوابق مطالعات زیست محیطی در کشور و ارزیابی عملکرد سازمان ها و موسسات آکادمیک در ترویج فرهنگ حفظ محیط زیست و نهادینه کردن کاربرد دستاوردهای تحقیقاتی در امر استفاده از منابع و محیط زیست طبیعی نشان دهنده وجود ناهماهنگی، فقدان هدفمندی ، سازمان نیافتگی و عدم ارتباط آنها با سازمان های اجرائی، برنامه ریزان و استفاده کنندگان است. با توجه به اینکه تحقیقات زیست محیطی در کشور در آغاز راه می باشد در راستای جلوگیری از پیشرفت این ضعف و سازماندهی فعالیت های پژو هشی در عرصه محیط زیست، ضروری است که از ابتدای کار، پژوهش های زیست محیطی توسط یک سازمان واحد با مسؤلیت قانونی، تحت مدیریت قرار گیرد. این مدیریت می تواند در محورهای زیر نقش خود را ایفا نماید.
v سازماندهی فعالیت های پژوهشی زیست محیطی زیر نظر کمیته ای ملی متشکل از نمایندگان شبکه ملی پژوهش و فناوری محیط زیست ، سازمان حفظ محیط زیست، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، رشته های مختلف دانشگاهی مرتبط با محیط زیست و آموزش و پرورش و ...برای بررسی و عملی نمودن پیشنهادهای زیر:
الف- تعیین خطوط کلی برای ساماندهی تحصیلات در دوره دبیرستان (تعریف یک درس با عنوان محیط زیست)، دوره کارشناسی و تحصیلات تکمیلی بر روی علوم زیست محیطی در دانشگاه ها.
ب- بازنگری در عناوین و سرفصل های دروس در کلیه رشته هایی که مرتبط با علوم زیست محیطی در دانشگاه ها ارائه می شود.
ج- تعیین استانداردهای ملی در زمینه پژوهش های محیط زیست محور، که این امر می تواند با بهره گیری از استانداردهای بین المللی و تجربه های جهانی مانند کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه( World commission on Environment and development, 1987) یونسکو،استاندارد ISOو ... باشد.
v تعریف و تعیین فرمت مشخص برای خروجی دستاوردهای پژوهشی زیست محیطی
الف- تعریف فرمت های نوشتاری برای دستاوردها و تشکیل بانک های اطلاعاتی به صورت الکترونیکی و کتابخانه ای قابل دسترس برای کاربران.
ب- تعریف نقشه های زیست محیطی
با توجه به اینکه دستاوردهای پژوهشی زیست محیطی باید از جنبه های کاربردی برخوردار باشد و عموم مدیران و کارشناسان بتوانند در عرصه اجرایی از آن استفاده نمایند، پیشنهاد مشخص و موکد این است که دستاوردهای پژوهشی زیست محیطی بر روی نقشه هایی با عنوان،" نقشه های زیست محیطی (Environmental Maps) "نشان داده شوند. در این راستا باید ابتدا محتوی و عنوان های متن این نقشه ها تعیین و برای نشان دادن آنها علائم و نشانه های استاندارد به صورت ملی و بین المللی تعریف و ارائه شود. بلوک بندی پوشش کشوری این نقشه ها می تواند بر پایه بلوک هایی باشد که سازمان جغرافیائی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و یا سازمان نقشه برداری کشور با مقیاس 000/250: 1 ، 000/100: 1 ، 000/50 :1 یا 000/25 : 1 ایجاد نموده است .
پیشنهاد می شود ابتدا نقشه هایی با مقیاس 000/250 : 1 در پهنه هایی با عرض جغرافیائی 1 درجه و با طول 5/1 درجه و با محتوای پارامتر های زیست محیطی عمومی و سپس نقشه های با مقیاس بزرگ تر با محتوای تفصیلی و تخصصی در دستور کار قرار گیرد. برای تهیه نقشه های زیست محیطی یا پوشش کامل کشوری یک جدول زمانی تعیین گردد.
این نقشه ها یقینا شامل اطلاعات زیست محیطی در زمینه آب، خاک، هوا، زمین شناسی زیست محیطی و آلودگی های ناشی معدنکاری، صنایع و کارخانجات، دفن پسماندها و ... خواهد بود که تهیه آن مستلزم تشکیل کارگروه های تخصصی از متخصصین رشته های مختلف است. تهیه این نقشه ها به عهده یک تشکیلات واحد تحت نظر سازمان حفاظت محیط زیست و البته با همکاری همه واحدهای پژوهشی در سازمان های اجرائی و تحقیقاتی مانند سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، سازمان هواشناسی، دانشکده های مرتبط با موضوع، شبکه ملی پژوهش و فناوری محیط زیست و ... باشد.
تقویت حمایت های مالی از پژوهش های زیست محیطی و پر رنگ نمودن آن در برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت کشوری مانند قوانین بودجه سا لانه، برنامه های پنج ساله توسعه کشور و چشم انداز بیست ساله یقینا در نهادینه نمودن و تقویت و ساماندهی پژوهش های زیست محیطی نقش زیر بنائی دارد.
5- مراجع
سایت اینترنتی سازمان حفاظت محیط زیست ایران به آدرس www.irandoe.org :
سایت اینترنتی سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا به آدرس:
www.epa.gov/nerlesd/land‐sci/northern_california/Attila/unit/maps.html
سایت اینترنتی پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور به آدرس www.ngdir.ir:
Aurenheimer C., (1992).Environmental Geology in the United States: Present and Future Training Needs. In: Planning the Use of the Earth’s Surface (Antonio Cendrero, Gerd Luttig,Fredrik Chr. Wolff). Springer‐Verlag, pp. 443‐ 456
Cendrero A., (1992).The IUGS Commission on Geosciences for Environmental Planning. In: Planning the Use of the Earth’s Surface (Antonio Cendrero, Gerd Luttig, and Fredrik Chr. Wolff). Springer‐Verlag, pp. 513‐526.
]
Lundgren L., (1992).Standards in Environmental Geology. In: Planning the Use of the Earth’s Surface (Antonio Cendrero, Gerd Luttig, Fredrik Chr. Wolff).Springer‐Verlag, pp. 457‐ 482.
Marker B.R., (1992).Methods and Approaches of Environmental geology mapping: Meeting the Planner’s Requirement. In: Planning the Use of the Earth’s Surface (Antonio Cendrero, Gerd Luttig,Fredrik Chr. Wolff). Springer‐Verlag, pp. 25‐48.
Mating U., (1992).Geoscientific map for Land‐Use Planning‐ a Review. In: Planning the Use of the Earth’s Surface (Antonio Cendrero, Gerd Luttig,Fredrik Chr. Wolff). Springer‐Verlag, pp. 49‐82.
Stenestad L., (1992).Guidelines for the Organization of an International Postgraduate Program on Earth science and Environmental Planning. In: Planning the Use of the Earth’s Surface (Antonio Cendrero, Gerd Luttig, and Fredrik Chr.
Wolff). Springer‐Verlag, pp. 483‐512.
Zektser I.S., (2006).Geology and Ecosystems. Springer, USA, 422pp.
