شاخص‌های اثرگذار بر توسعۀ اکوتوریسم در مناطق بیابانی ایران

تحلیل شاخص‌های اثرگذار بر توسعۀ اکوتوریسم در مناطق بیابانی ایران

عادل سپهر

اعظم صفرآبادی

چکیده :

با شنیدن نام بیابان، آنچه بیش از هر چیز دیگری در ذهن عام تصور خواهد شد، محیطی خشک، بی‎آب و عاری از پوشش گیاهی است که برای آن ارزش اکوسیستمی را متصور نمی‌شوند، در حالی‎که بیابان چالشی بوم‎شناختی در حیات کرۀ زمین است. درمقابل در تفکر سیستمی، بیابان نه‎تنها به‎دلیل وجود گونه‌هایی منحصربه‎فرد و توان اکولوژیکی ویژه نعمتی الهی به‎شمار می‎رود، بلکه قابلیت‌ها و ارزش‌های اقتصادی ـ اجتماعی آن، توان بالایی را برای این بوم‎زیست رقم‎زده است. این پژوهش برآن است تا با نگاه به جاذبه‌ها و قابلیت‌های زیستی و اقتصادی بیابان‌ها، ذهن را متوجه امکان‌سنجی جاذبه‌های بوم‎شناختی قابل سرمایه‌گذاری در بیابان‌های ایران و توجه به اکوتوریسم در این نواحی کند؛ زیرا بیابان یک منبع اقتصادی بی‎مانند و مستعد است که در راستای اهداف توسعۀ پایدار، موجب حفاظت زیستی و سودآوری اقتصادی این مناطق می‌شود. در پژوهش پیش رو، به‎منظور بررسی و تعیین ابعاد مختلف اکوتوریسم پایدار بیابان‌های ایران با کمک الگوریتم دلفی، به تعیین اهداف مورد نظر پرداخته شده است. برای تجزیه‎وتحلیل داده‌ها با استفاده از نظرات متخصصان مختلف، شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی شناسایی و از تحلیل عاملی برای تفسیر داده‌ها استفاده شده است. یافته‌های تحلیل عاملی نشان‎دهندۀ آن است که پنج عامل گسترش مشارکت، تحول کالبدی، افزایش آگاهی محیطی، افزایش جمعیت و افزایش قیمت زمین با درصد واریانس 893/69، بیشترین آثار مثبت ناشی از تغییرات مربوط به پیامدهای اکوتوریسم نواحی بیابانی را تبیین می‌کنند و 107/30 درصد مربوط به پیامدهای منفی بوده است. این امر نشان‎دهندۀ اثرگذاری پیامدهای مثبت بیش از پیامدهای منفی است. با توجه به ابعاد و شاخص‎های اکوتوریسم، با اطمینان به‎نسبت خوبی می­توان انتظار داشت که اکوتوریسم زمینه‎های رونق اقتصادی ـ اجتماعی جوامع بیابانی و حفاطت از طبیعت بیابان را به‎همراه داشته باشد.

کلید واژه : اکوتوریسم، ایران، بیابان، پایداری، ژئوتوپ

منبع : نشریه پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 4، زمستان 1392، صفحه 137 تا 154

دانلود فایل pdf  متن کامل مقاله در ادامه مطلب

برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .

مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا

توسعه پایدار(توسعه و محیط زیست)

توسعه پایدار یا Sustainable Development در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است.

در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم می‌آید.

پایداری می‌تواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی.

در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.

بقیه در ادامه مطلب...

توسعه پایدار(Sustainable development)چیست؟

اصطلاح توسعه پایدار یا پایا (Sustainable development) در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ درباره محیط و توسعه بکار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین‌المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند نام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار نمود یافت. بکار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال ۱۹۹۲ در محافل علمی فراگیر شد (ضرابی و اذانی، ۱۳۸۰: ۱۳). توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت گیری توسعه فناوری و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد. توسعه پایدار که از دهه۱۹۹۰بر آن تاکید شد جنبه‌ای از توسعه انسانی و در ارتباط با محیط زیست و نسل‌های آینده است. هدف توسعه انسانی پرورش قابلیت‌های انسانی محسوب می‌شود. توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است، اساس بهبود وضعیت و رفع کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد. توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید: تلفیق حفاظت و توسعه، تامین نیازهای اولیه زیستی انسان، دست‌یابی به عدالت اجتماعی، خودمختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی .

تعریف

یک ﺍیده ﻭ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺑﺴــﻴﺎﺭ ﮔﺴــﺘﺮﺩﻩ ﺍﺳــﺖ کــﻪ ﻣﻌﺎﻧــﯽ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻭ ﺑﺴــﻴﺎﺭﯼ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧــﯽ، ﻭﺍﮐﻨﺶ ﻫــﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑــﺮ ﻣﯽ ﺍﻧﮕﻴﺰﺍﻧﺪ. ﻣﻔﻬــﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ، ﻳﮏ ﻧﻮﻉ ﺗــﻼﺵ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺮﮐﻴــﺐ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺭﺷــﺪ ﺣﻮﺯﻩ ﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﻮﺿﻮﻋــﺎﺕ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ- ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ.

ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﻓﻬﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻭ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ﺍﻳﻦ ﻣﺴــﺄﻟﻪ ﺑﺎ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪﺍﻳﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋــﯽ ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﺷــﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺗﻀﺎﺩ ﺍﺳــﺖ. ﺩﺭ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﮔﺬﺷــﺘﻪ، ﻣﺤﻴــﻂ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﻨــﻮﺍﻥ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺧﺎﺭﺟﯽ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺸــﺮ، ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪﻩ ﺍﺳــﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳــﺘﻔﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﺜﻤﺎﺭ ﺍﻧﺴﺎﻥ، ﻣﺸــﮑﻼﺕ ﻣﺤﻠﯽ ﺍﺳﺎﺳﺎ ﻣﺤﻠﯽ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷــﺪﻧﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ، ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ، ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻏﻠﺒﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺩﺭﮎ ﻣﯽ ﺷــﺪ ﻭ ﺑﺎﻭﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﮐــﻪ ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﻓﻦ ﺁﻭﺭﯼ ﺑﺸــﺮ ﻣﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻤــﺎﻡ ﻣﻮﺍﻧﻊ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻭ ﻃﺒﻴﻌــﯽ ﻓﺎﻳﻖ ﺁﻳﺪ. ﺍﻳﻦ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪ ﺩﺍﺭﯼ ﻭ ﺍﻧﻘــﻼﺏ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﺭﻥ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ. ﻫﻤﺎﻥ ﻃﻮﺭ ﮐﻪ ﺑﻴﮑﻦ ﻳﮑــﯽ ﺍﺯ ﭘﺎﻳﻪ ﮔــﺬﺍﺭﺍﻥ ﻋﻠﻢ ﻣــﺪﺭﻥ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽ ﮐﻨــﺪ: ﺟﻬﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺸــﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷــﻮﺩ ﻭ ﻧﻪ ﺑﺸــﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺟﻬﺎﻥ .

 بقیه در ادامه مطلب

طراحی اکولوژیک پارک‌های جنگلی (مطالعة موردی: پارک جنگلی شهید بهشتی بروجرد)

طراحی اکولوژیک پارک‌های جنگلی

(مطالعة موردی: پارک جنگلی شهید بهشتی بروجرد)

حسن دارابی (استادیار گروه مهندسی طراحی محیط، دانشکدة محیط زیست، دانشگاه تهران)

ایمان سعیدی (مربی گروه مهندسی فضای سبز، دانشگاه ملایر)

چکیده :

منظر شهری با شتاب در حال تجربه تغییر و تحول است که طی آن تمامی عرصه های محیط شهری از لحاظ اکولوژیک تحت فشارقرار می‌گیرند. این فرایند در بسیاری از شهرها، منظر شهری را تبدیل به منظری عاری از ارزش‌ها و عملکرد اکولوژیک کرده است. فقدان رویکردهای اکولوژیک در برنامه‌ریزی و طراحی، پایداری شبکة اکولوژیک شهری را دچار اختلال کرده و به همین دلیل نیز ساختار و کارکردهای اکولوژیک شهری با اشکال مواجه شده و پایداری آنها در معرض تهدید جدی است. از این رو استفاده و بسط چارچوب طراحی اکولوژیک در برنامه‌ریزی و طراحی منظر شهری الزامی انکارناپذیر و اجتناب ناپذیر است. چارچوبی که بتواند استقرار و حفاظت و حمایت از ساختار و شبکه اکوژیک را در بستر شهری تسهیل سازد. در صورت استقرار رویکرد اکولوژیک در برخورد با جنگل‌های شهری به عنوان مصادیقی از ساختارهای اکولوژیک می‌تواند نتایج مثبتی را محیط‌های شهری به دنبال آورد. در این تحقیق تلاش شده است با استفاده از روش طراحی اکولوژیک ابتدا بنیان مناسب برای شناخت و تحلیل فراهم و سپس بر مبنای اصول طراحی اکولوژیک اقدام به طراحی پارک جنگلی شهید بهشتی بروجرد شود. بر این پایه باید الگویی برای طراحی اکولوژیک پارک‌های جنگلی فراهم آید. به گونه‌ای‌که منجر به تقویت و احیای فرایندهای اکولوژیک در مقیاس‌های متفاوت شده و با نزدیکی به ساختار طبیعی خود، در ارتباط با سایر لکه‌های سبز شهری در قالب دالان‌های طبیعی و مصنوع بتواند به عنوان سیستم حمایت‌کننده پایداری شهری عمل کند. 

کلید واژګان:

طراحی اکولوژیک - ساختار اکولوژیک -پارک جنګلی -ساختار اکولوژیک - پایداری

منبع : نشریه محیط شناسی(نشر دانشګاه تهران) - دوره 39 - شماره 2 - تابستان 91 - صفحه 1-10

مشاهده و دانلود متن کامل مقاله به صورت فایل PDF در ادامه مطلب

مشاهده و دانلود سایر مقالات زیست محیېی این وب در این لینک