ارزیابی اثرات زیست‌محیطی سدهای مخزنی-مطالعه موردی: سد درودزن

چکیده پایان نامه زیست محیطی

ارزیابی اثرات زیست‌محیطی سدهای مخزنی

مطالعه موردی: سد درودزن

بهنام هوشیاری

1378

دانشگاه شیراز

چکیده

ملاحظات زیست محیطی تا سالهای زیادی در توسعه کشورها نادیده انگاشته می‌شد. در سه دهه آخر قرن بیستم فاکتورهای زیست‌محیطی نقش مهمی را در جهت و سرعت توسعه ملت‌ها بازی کردند. توسعه انسانی در توازن کلی نگاهدارنده کره زمین بعنوان یک مکان قابل سکونت در جهان ایجاد اختلال می‌کند. ما این واقعیت را در مورد محیط زیست درک می‌کنیم، ولی بیشتر ما به انصراف از مصرف بی‌رویه منابعی که شاخصه زندگی جدید می‌باشند، از خود تمایلی نشان نمی‌دهیم. بنابراین کاربرد آنالیز یا ارزیابی زیست محیطی (EIA) در انجام این فرایند، نخستین گام می‌باشد. ارزیابی زیست محیطی در تعیین نتایج یا اثرات پروژه‌ها یا فعالیتهای پیشنهادی مؤثر است .

در این پایان‌نامه، از یک دیدگاه مناسب اثر به معنای تغییر (هر نوع تغییری، مثبت یا منفی) می‌باشد. بنابراین یک ارزیابی زیست محیطی عبارت از مطالعه تغییرات احتمالی در خواص زیست‌فیزیکی و اجتماعی اقتصادی مختلف محیط زیست می‌باشد که ممکن است تحت تاثیر فعالیت پیشنهادی ایجاد شده باشند.

امروزه شرایط زیست محیطی بطور جدی در حال تخریب می‌باشند. آلودگی هوا، آلودگی منابع آب ، مواد زاید خطرناک ، و تخریب زمین‌های کشاورزی و جنگلها درحد بسیار گسترده‌ای مطرح می‌باشند. از جملع مهمترین آلاینده‌ها، می‌توانیم به آلودگی منابع آب (رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و غیره) اشاره کنیم. سدهای مخزنی چیزی جز دریاچه‌ها دست ساخت بشر نمی‌باشند که جهت برآورد اهداف خاصی نظیر تامین اب ، آبیاری، کنترل سیلاب ، تولید انرژی برقانی و غیره مرود توجه قرار می‌گیرند. از آنجایی که سدهای مخزنی دارای اثرات بسیار مهمی بر ویژگیهای زیست محیطی می‌باشند، انجام یک انالیز زیست محیطی جهت پیش‌بینی اثرات احتمالی و اتخاذ یک تصمیم مناسب پیشنهاد می‌گردد.

برای فهم بهتر ارزیابی اثرات زیست محیطی و تعیین اهمیت اثرات سدهای مخزنی، سد درودزن بعنوان یک مطالعه موردی انتخاب گردید و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی بصورت گام به گام در مورد پروژه سد درودزن مورد بررسی قرار گرفت . در این پایان‌نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی درودزن در مراحل ساخت و بهره‌برداری انجام گرفته است و در نتیجه، مشخص گردید که سد درودزن دارای اثرات بسیار مهمی بر روی محیط زیست منطقه می‌باشد. درجه اهمیت اثرات زیست محیطی در مرحله ساخت و بهره‌برداری به ترتیب زیاد و متوسط می‌باشد. جهت تعدیل آهنگ تخریب محیط زیست و بهبود شرایط، برنامه‌هایی برای پایش و نظارت پروژه پیشنهاد گردیده است .

اهمیت بکارگیری نیروگاههای برق آبی کوچک و اثرات زیست محیطی آن

بررسی اهمیت بکارگیری نیروگاههای برق آبی کوچک و اثرات زیست محیطی آن

در استان گیلان

(مطالعه موردی نیروگاه کلیور تالش)

پونه هوسمی

بلال دیان

چکیده :

امروزه بحران انرژی و چگونگی تأمین آن یکی از مهمترین چالش ها در برابر برنامه ریزان و توسعه اقتصادی کشور است . محدودیت ذخایر فسیلی، نگرانی های زیست محیطی، ازدیاد جمعیت، رشد اقتصادی و ضریب مصرف بالا و همچنین تلفات شبکه های توزیع برق، همگی مباحثی هستند که یافتن راهکارهای مناسب در حل معضلات انرژی به خصوص بحران زیست محیطی را اجتناب ناپذیر می سازد . در این راستا، یافتن روش های اقتصادی برتر و معرفی الگوهای جدید و دسترسی به انواع منابع انرژی تجدیدپذیر در تأمین نیازها ی حال و آینده مورد توجه می باشد .

استان گیلان به لحاظ موتعیت جغرافیایی دارای منابع عظیم انرژی آبی می باشد که این امر نه تنها امکان احداث نیروگاههای برق- آبی کوچک را به خوبی فراهم نموده بلکه باعث گردیده به دلایلی چند نظیر فناپذیر نبودن انرژی برق آبی ، پائین بودن تیمت تمام شده ، بهره برداری از حداتل پتانسیل آبی ،کوتاهی زمان ساخت، مشکلات اجتماعی و زیست محیطی کمتر در راستای کاهش گازهای گلخانه ای و سازو کار توسعه پاک (CDM)، توجیه اقتصادی، پراکندگی مناسب در سطح کشور، داشتن بستر مناسب جهت انتقال تکنولوژی و قابلیت سرمایه گذاری بخش خصوصی آن را جایگزین مناسبی برای سوخت ها ی فسیلی نماید از سویی دیگر واقع شدن مراکز تولید انرژی نیروگاه های برق آبی کوچک در مناطق روستایی باعث ایجاد فرصت های شغلی و امکان رشد و توسعه آن و همچنین کاهش تلفات شبکه توزیع خواهد گردید

این مقاله بررسی زیست محیطی استفاده از انرژی برق آبی کوچک در نیروگاه کلیور تالش و نقش آن در پایداری شبکه می پردازد .در انتها با توجه به مزایای زیست محیطی بکارگیری این نیروگاهها در خطوط انتقال آب، مسایل مربوط به نحوه استفاده از برق تولیدی و راهکارهای لازم جهت استفاده بهینه از انرژی در دسترس در خطوط انتقال آب ارایه و جایگزینی شیرهای فشار شکن (کنترل دبی) مورد استفاده در خطوط انتقال آب با نیروگاههای برق - آبی کوچک به عنوان یک راهکار اساسی جهت صرفه جویی و بازیافت انرژی در طراحی و اجرای خطوط انتقال آب پیشنهاد گردیده است.

کلمات کلیدی: نیروگاه برق آبی کوچک، انرژی تجدیدپذیر، اثرات زیست محیطی ، استان گیلان، تالش

منبع : اولین همایش ملی انرژی های نو و پاک، 1392

کاهش اثرات زیست محیطی در پروژه های عمرانی

در حال حاضر و با توجه به شرایط ژئواستراتژیک کشورهای درحال توسعه بالاخص خاورمیانه سوی سکان حرکت سیطره جهانی به سمتی متمایل شده تا تفکرات و نگرش برنامه ریزان و تئوریسین ها، بیش از تنازعات نظامی و سیاسی، به ارتباط و تعامل دو سویه ی مردم و دولت ها ؛ به عنوان کم زیان ترین ریسک و عاملی در جهت توسعه کشورها معطوف شود. از آنجا که ارتباط میان مردم و فرهنگ های مختلف و در جزئیات کوچک تر (مقیاس کشوری) مردم شهر و روستا تاثیری شگرف درکاهش منازعات و ایجاد گسلهای طبقاتی وتضاد و سپس تعارض سیاسی اجتماعی و نظامی دارد شایسته است به گردشگری، محیط زیست و ساختار ساز آن مهندسی عمران توجه، تامل و نگاه اندیشمندانه ای شود.در این مقاله به تعریف علم مهندسی عمران و وابستگی محیط زیست به رشته‌های عمران ومهندسی محیط زیست پرداخته شده است. در این مقاله کوشش خواهد شد که به تأثیرات منفی پروژه‌های عمرانی که بدون ارزیابی زیست محیطی اجرا میشود، پرداخته همچنین با ارائه راهکاری مناسب تأثیرات منفی پروژه‌های عمرانی را بر محیط زیست، کاهش دهیم.

---

مقدمه

مجمع عمومی سازمان ملل در سال 1972روز پنجم ژوئن را روز محیط زیست نامید. حال با تبیین محیط زیست قدر و منزلت آن و اهمیت و ضرورت جلوگیری از تخریب آن را در می یابیم. ناگفته پیداست انسانها از پیدایش با طبیعت سروکار داشته اند و همواره سعی درمهار کردن تخریب آن داشته اند. انسان بدوی بعلت تماس مستقیم با طبیعت تاثیر کمتری بر آن گذاشته است. اما این وضعیت در طول تاریخ دستخوش تغییرات ریشه ای شده است و انسان به موازات نیازهای خود به دگرگون کردن محیط زیست و شکل بخشیدن به آن مبادرت ورزید، این تغییر محیط تا آنجا پیش رفت که انسان امروزی، نقش بسیار مهمی در نابودی محیط زیست دارد. برای اولین بار کارشناسان انگلیسی در دهه ‍ی 1920 تعریف مستقلی از محیط زیست داشتند.اما تا قبل از دهه ی 1960 عمدتاَ مردم و حتی تحصیل کرده ها محیط زیست را با طبیعت مترادف دانسته و بر این باور بودند که محیط زیست تنها به طبیعت و حیات وحش اطلاق میشود.با گذر زمان مسئله محیط زیست چنان با زندگی انسان ها عجین شد تا آن جا که در سال 1972 بیش از٣00کتاب در مورد محیط زیست درآمریکا به نگارش درآمد و دردهه های پایانی قرن بیستم متخصصین محیط زیست، شهرسازی و جامعه شناسی تلاش نمودند تعریف جدی و روشن تری برای آن پیدا نمایند و بدین منظور کنفرانسها و سمینارهای کشوری و جهانی برپا نمودند. برای رسیدن به نقطه نظرهای مشترک در مورد حفظ محیط زیست شبکه ای از نهاد های بین المللی ایجاد شده است و قراردادهائی دراین زمینه به امضاء اکثر کشورها رسیده است.

مقاله پژوهشی ارزیابی اثرات زیست محیطی توسعه پرورش میگو

ارزیابی اثرات زیست محیطی توسعه پرورش میگو در مجتمع پرورشی گواتر چابهار

 مختاری علیرضا,ولی الهی جلال*,محمدی سعید,خدامی شراره

چکیده

پژوهش حاضر در مجتمع پرورش گواتر و خلیج گواتر در شرق شهرستان چابهار واقع در استان سیستان و بلوچستان از تیرماه 88 تا آبان ماه 88 انجام پذیرفت. بدین منظور پنج ایستگاه شامل کانال آبرسان، کانال زهکش اصلی، محل تخلیه زهکش اصلی به خور، خور گواتر و خلیج گواتر طی دوره پرورش میگو مورد بررسی قرار گرفت. به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر، پارامترهای فیزیکی و شیمیایی مانند دما، شوری، اکسی‍ژن محلول، اسیدیته، فسفر کل و نیتروژن کل در زمان پرورش به صورت ماهیانه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که کانال آبرسان (ورودی آب مزارع)، کانال زهکش اصلی (خروجی زهکش های فرعی) و خلیج گواتر (محل تخلیه پساب) از نظر زیست محیطی با هم متفاوت است. نتایج حاصل از آنالیز واریانس یکطرفه هر یک از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی با احتمال 95 درصد، اختلاف معنی داری را بین ایستگاه زهکش با دیگر ایستگاه ها نشان داد (P<0.05). از نظر دمایی، پساب مزارع میگوی گواتر دارای آلودگی حرارتی نیست. فعالیت تکثیر و پرورش میگو موجب افزایش میانگین شوری و افزایش دامنه pH کانال زهکش گردیده است.

دانلود اصل مقاله ( pdf ) در ادامه مطلب

ارزشیابی گزینه های توسعه در ارزیابی اثرات زیست محیطی به روش

ارزشیابی گزینه های توسعه در ارزیابی اثرات زیست محیطی

به روش ارزشیابی چند معیاره مکانمند

 رودگرمی پژمان ,خراسانی نعمت اله,منوری سیدمسعود,نوری جعفر

چکیده 

برای شناسایی گزینه برتر توسعه در ارزیابی اثرات زیست محیطی از روش های ارزشیابی گزینه ها به عنوان یک تصمیم گیرنده استفاده می شود. در این تحقیق از ارزشیابی چند معیاره مکانمند Spatial Multi Criteria (Evaluation: SMCE) برای ارزشیابی گزینه ها برای اولین بار استفاده شده است. این روش در سامانه اطلاعات جغرافیایی صورت می گیرد و این سامانه را قادر به تصمیم گیری می سازد. ارزشیابی چند معیاره مکانمند بر اساس محدودیت سامانه های اطلاعات جغرافیایی برای تصمیم گیری ها تهیه شده است. در این تحقیق با استفاده از این روش و اقدامات صورت گرفته، سامانه اطلاعات جغرافیایی قادر به ارزشیابی گزینه های توسعه شده است. دو گزینه بر اساس طرح آمایش سرزمین منطقه و دیگری عدم اجرا مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج ارزشیابی، گزینه برتر اجرای توسعه بر اساس طرح آمایش سرزمین می باشد و با توجه به اثرات اکولوژیکی، اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی گزینه آمایش سرزمین انتخاب گردید. در روش به دست آمده می توان جمع بندی اثرات و وضعیت گزینه ها را در هر محیط به تفکیک بررسی کرد. با استفاده از این روش در ارزیابی اثرات زیست محیطی می توان به صورت تصویری میزان مطلوبیت یا عدم مطلوبیت هر نوع توسعه را بر محیط به صورت نقشه نشان داد. در روش حاصله در سامانه اطلاعات جغرافیایی محدودیتی در ارتباط با تعداد لایه ها وجود ندارد. گزینه های بسیاری قابل تهیه و ارزشیابی می باشد. این روش برای ارزشیابی گزینه های برنامه ریزی های کاربری سرزمین و توسعه منطقه ای مفید است.

منبع: علوم و تکنولوژی محیط زیست زمستان 1386

اصل و متن کامل مقاله به صورت  pdf  در ادامه مقاله در دسترس می یاشد .

آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی

آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی

ماده ١ در این آیین نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند:

الف- سازمان: سازمان حفاظت محیط زیست.

ب- طرح: طرحها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی موضوع پیوست شماره ( ١) مصوبه شماره ۴۵٨٨٠/١۴۴۴٧٩ مورخ٢٠ /١٣٩٠/٧.

ج- گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی: گزارش مطالعاتی که با هدف پیش بینی و شناسایی مجموعه آثار و پیامدهای زیست محیطی احتمالی یک طرح صورت می گیرد و در قالب گزارش ارزیابی اجمالی و گزارش ارزیابی تفصیلی تدوین می شود.

د- گزارش ارزیابی اجمالی: گزارشی آه بر اساس سرفصلهای تعیین شده در پیوست شماره (٢) مصوبه شماره ۴۵٨٨٠/١۴۴۴٧٩ مورخ٢٠ /١٣٩٠/٧، تهیه می شود و هدف عمده آن، پیش بینی اثرات مهم و ماندگار طرح مورد نظر در محیط زیست و کمک به انتخاب بهینه گزینه های طرح می باشد.

ه- گزارش ارزیابی تفصیلی: گزارشی تکمیلی و تا حد امکان آمّی و مدلل آه در آن جنبه ها و نکات مندرج در گزارش ارزیابی اجمالی به ویژه وضع موجود محیط زیست منطقه اجرای طرح، جنبه های زیست محیطی طرح و شعاع تأثیرگذاری آنها و نیز تمهیدات مربوط به طور دقیق تشریح و ارایه می شود. هدف عمده این گزارش تدقیق پیش بینی اثرات و تصمیمات متخذه و در نهایت ارتقای آیفی تمهیدات پیشنهادی می باشد که شرح خدمات آن بر اساس پیوست شماره ( ٢) مصوبه شماره ۴۵٨٨٠/١۴۴۴٧٩ مورخ٢٠ /١٣٩٠/٧در مقیاس دقیقتر توسط دستگاه اجرایی ذی ربط و با همکاری سازمان تهیه می شود.

و- مناطق تحت حفاظت: مناطق چهارگانه تحت حفاظت شامل پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده موضوع بند (الف) ماده ( ٣) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست  مصوب ١٣۵٣ .

ز- تالاب بین المللی: تالابهایی که در کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسیده اند.

ح-  مناطق حساس ساحلی  دریایی: شامل خورها، مصبها، خلیجها، تالابهای ساحلی، رویشگاههای حرا، بسترهای علفی، صخره های مرجانی، مناطق تخم گذاری لاک پشتهای دریایی و نظایر آن آه دارای منابع حساس ساحلی و دریایی و یا وابسته به دریا می باشند.

ماده ٢ مجریان طرحها موظفند در مرحله امکان سنجی و مکان یابی آنها گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی مربوط را تهیه و جهت بررسی و تأیید « کارگروه ارزیابی اثرات زیست محیطی » به سازمان ارایه نمایند. 

ترکیب کارگروه به شرح زیر است:

الف  معاون محیط زیست انسانی سازمان (رییس آارگروه).
ب  مدیرآل بخشی یا نماینده تام الاختیار معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور.
ج  نماینده تام الاختیار رییس دستگاه اجرایی (حداقل در سطح مدیرآل).

تبصره ١ دبیرخانه آارگروه در دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی سازمان مستقر می باشد و مدیرآل دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی سازمان، دبیر آارگروه می باشد.

تبصره ٢ جلسات آارگروه با حضور هر سه عضو یادشده رسمیت می یابد و تصمیمات آن با رأی مثبت حداقل دو عضو، معتبر می باشد.
تبصره ٣ تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی صرفاً توسط مشاورین حقیقی و حقوقی ذی صلاح که صلاحیت آنها به تصویب مراجع قانونی رسیده باشد، (مطابق آیین نامه تشخیص صلاحیت مشاوران موضوع تصویب نامه شماره ٢٠۶٣٧ /ت ٢٨۴٣٧ ه مورخ ١٣٨۴/۴/٢٣ ) مجاز است.

ماده ٣ مجریانی که گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحهای آنها به تأیید کارگروه ماده ( ٢) می رسد، موظفند از آغاز عملیاتی شدن و اجرای طرح از طریق واحد مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست خود بر اجرای صحیح مفاد گزارش یاد شده نظارت نمایند.
تبصره- دستگاههای دولتی فاقد واحد مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست می توانند از مشاورین ذی صلاح جهت نظارت استفاده نمایند.

ماده ۴ گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی باید شامل هر دو دوره ساخت و بهره برداری طرح باشد و مسئولیت اجرا و زمان هر اقدام به منظور رفع یا کاهش آثار سوء زیست محیطی مشخص گردد.

ماده ۵  سازمان موظف است برای اطلاع مجریان طرحها، محدوده مناطق تحت حفاظت خود را مطابق مصوبات شورای عالی حفاظت محیط زیست و همچنین تالابهای بین المللی و مناطق حساس ساحلی  دریایی را به صورت نقشه های رقومی تهیه و منتشر نماید. نقشه منتشر شده تا انتشار نقشه جدید، معتبر خواهد بود.

ماده ۶  آارگروه موضوع ماده ( ٢)، نظرات نهایی خود را در مورد گزارش ارزیابی اجمالی، ظرف ٢٠ روز و در مورد گزارش ارزیابی تفصیلی ظرف ۴۵ روز پس از دریافت گزارش از مجری طرح، از طریق سازمان به مجری اعلام می نماید. عدم ارسال پاسخ آارگروه توسط سازمان در موعد مقرر به معنی موافقت می باشد.

تبصره  رییس آارگروه می تواند در موارد خاص ضمن اطلاع به مجری طرح برای یک بار مهلت بررسی گزارش ارزیابی اجمالی را به مدت یک ماه و بررسی گزارش تفصیلی را به مدت دو ماه تمدید نماید.

ماده ٧ سازمان نظر آارگروه موضوع ماده ( ٢) در خصوص گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی را به یکی از سه شکل زیر به مجری طرح ابلاغ خواهد نمود:

الف  موافقت با اجرای طرح (تأیید گزارش)
ب  موافقت مشروط با اجرای طرح (براساس انجام گزینه های اصلاحی و یا راهکارهای بهسازی)
ج  مخالفت با اجرای طرح (عدم تأیید گزارش) و لزوم معرفی گزینه دیگر

ماده ٨  سازمان موظف است برای مجریانی آه مفاد مندرج در گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی را رعایت ننمایند، در دو نوبت با مهلت ٢٠ روزه اخطاریه صادر نماید و در صورت عدم توجه با مجری طرح برابر قوانین و مقررات از جمله ماده ( ۶٩٠ ) قانون مجازات اسلامی رفتار می شود.

---

نوشته مرتبط با این مطلب :

آیین نامه ( الگوی ) ارزیابی اثرات زیست محیطی ( مصوبه شماره 156 شورایعالی )

آیین نامه ( الگوی ) ارزیابی اثرات زیست محیطی

---

آیین نامه ( الگوی ) ارزیابی اثرات زیست محیطی
 ( مصوبه شماره 156 شورایعالی )

---

در اجرای مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست مورخ 23/1/73 الگوی تهیه گزارش ارزیابی زیست محیطی به شرح زیر تعیین می گردد.

ماده 1- مجریان شرح ها و پروژه های مندرج در ماده دو موظفند به همراه گزارش امکان سنجی و مکان یابی پروژه ها نسبت به تهیه گزارش ارزیابی زیست محیطی مطابق این الگو اقدام نمایند .

ماده 2- طرح ها و پروژه هایی که مشمول این الگو می شوند عبارتند از :

الف ) کارخانجات پترو شیمی در هر مقیاس
ب) پالایشگاه در هر مقیاس
ج) نیروگاهها با ظرفیت تولیدی بیش از یکصد مگاوات
د) صنایع فولاد در دو بخش زیر :
1- واحدهای تهیه کننده خوراک ذوب و ذوب با طرفیت تولیدی بیش از سیصد هزار تن در سال .
2- واحدهای نورد و شکل دهی با ظرفیت تولیدی بیش از صد هزار تن در سال .
ه) سدها و سازه های دیگر آبی در سه بخش زیر :
1- سدها با ارتفاع بیش از 15 متر و یا دارای ساختارهای جنبی بیش از چهل هکتار و یا مساحت دریاچه بیش از چهار صد هکتار

تبصره 1- سدهای باطله ( نگهداشت مواد آلوده ) در هر اندازه شامل ارزیابی زیست محیطی می باشند .

2- دریاچه های انسان ساخت در مساحت بیش از چهار صد هکتار
تبصره

3- اندازه دریاچه های پرورش آبزیان در مقیاس کوچکتر از صد هکتار با هماهنگی وزارت جهاد سازندگی و سازمان حفاظت محیط زیست تعیین می شود:

و) طرحها و پروژه های آبیاری و زهکشی در وسعت بیش از یکصد هکتار .
ز) فرودگاههای با طول باند بیش از دو هزار متر .

ماده 3- طرحها و پروژه های هفت گانه فوق ( بدون در نظر گرفتن ابعاد آنها) در صورتیکه در فاصل تآثیر گذار و یا تآثیر پذیر از طرحها و پروژه های مندرج در ماده 2 قرار گیرند مشمول ارزیابی زیست محیطی می باشند .

ماده 4- طرحها و پروژه های هفت گانه فوق ( بدون در نظر گرفتن ابعاد آنها ) در صورتیکه در فاصل تاثیر گذار و یا درون مناطق ویژه زیستی قرار گیرند مشمول ارزیابی زیست محیطی می باشند.

تبصره 1- فهرست مناطق ویژه زیستی همراه با موقعیت و فاصله تاثیر پذیری آنها که به تصویب مراجع رسمی رسیده باشد توسط سازمان حفاظت محیط زیست بطور منظم منتشر می گردد .

تبصره 2 – فهرست ، موقعیت و فاصله تآثیر گذاری طرحها و پروژه های هفت گانه موجود در کشور ( مطابق تعاریف ماده 2 ) توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و منتشر می گردد .

ماده 5 – مجریان طرحها و پروژه هایی که مشمول ارزیابی اثرات زیست محیطی می شوند گزارش اجمالی به سازمان حفاظت محیط زیست ارایه می نمایند و سازمان پس از بررسی حداکثر ظرف یکماه نکات حساسی را که باید در ارزیابی مورد توجه مجریان قرار گیرد اعلام می نماید .

تبصره – کلیه آیین نامه ها و مقررات زیست محیطی که به تصویب مراجع رسمی رسیده و رعایت آنها در ارزیابی اثرات زیست محیطی الزامی است توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و در اختیار مجریان قرار داده می شود .

ماده 6 _ مجریان طرحها و پروژه های مشمول این الگو موظفند با توجه به نکات اعلام شده و توسط سازمان حفاظت محیط زیست و آیین نامه های مربوط اقدام به تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی نمایند . گزارش های ارزیابی اثرات زیست محیطی بایستی توسط افراد متخصص ، مراکز علمی و شرکتهای تخصصی که صلاحیت آنها به تصویب مراجع ذیربط رسیده باشد تهیه شود .

تبصره – تا زمان شکل گیری شرکتهای تخصصی ، مراکز علمی و افراد متخصص، سازمان برنامه و بودجه با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست فهرست مقدماتی منتشر می نمایند .

ماده 7 – ارزیابی اثرات زیست محیطی برای دو وضعیت دوره ساخت و دوره بهره برداری با تفکیک فعالیتهای اصلی تهیه کنندگان اقدامات اصلی برای کاهش اثرات منفی زیست محیطی و هزینه های آنرا نیز ارائه می نمایند .

ماده 8- تهیه کنندگان گزارش ارزیابی اثراتی زیست محیطی در پایان گزارش توصیه خود را به یکی از سه صورت زیر بیان می نمایند .

الف ) با توجه به ابعاد گسترده اثرات زیست محیطی اجرای طرح یا پروژه توصیه نمی شود .
ب ) اجرای طرح یا پروژه با تمهیدات لازم برای کاهش اثرات زیست محیطی قابل اجرا می باشد .
ج) طرح یا پروژه بدون تمهیدات گسترده برای کاهش اثرات زیست محیطی قابل اجرا می باشد .

ماده 9 – سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به ضوابط اعلام شده نظر نهایی خویش را حداکثر ظرف سه ماه اعلام می نماید .

تبصره 1- به منظور هماهنگی امور مربوط به ارزیابی زیست محیطی طرحها و پروژه ها ( کمیته علمی ارزیابی زیست محیطی ) متشکل از متخصصان و دانشگاهیان زیر نظر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با ترکیب زیر تشکیل گردیده و مسؤلیت امور علمی مربوط به ارزیابی ها را بعهده خواهد داشت :

- رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان رئیس کمیته
- پنج نفر از متخصصان و دانشگاهیان به انتخاب رئیس سازمان
- نماینده سازمان برنامه و بودجه
- نماینده مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
- نماینده وزارت یا سازمان مربوط به طرح ارزیابی شده

تبصره 2- هر گاه بر اساس ارزیابی زیست محیطی اجرای هر یک از طرحها و پروژه ها ی عمرانی و یا بهره برداری از آنها بر اساس نتایج ارزیابی و قانون و مقررات مربوط به حفاظت محیط زیست مغایرت داشته باشد ،
سازمان مورد را به وزارتخانه یا مؤ سسه اعلام خواهد نمود تا همکاری سازمانهای ذیربط به منظور رفع مشکل در طرح مزبور تجدید نظر به عمل آید .در صورت وجود اختلاف نظر طبق تصمیم رئیس جمهور عمل خواهد شد.

ماده 10- ابعاد مورد بررسی برای اثرات زیست محیطی در مورد همه طرحها و پروژه های هفت گانه پس از بررسی وضعیت زیست محیطی موجود در چهار بخش به شرح زیر صورت می پذیرد :

الف ) اثرات زیست محیطی بر محیط فیزیکی

1- اثرات بر خاک : مورفولوژی و کیفیتی
2- اثرات بر آب : کمیت آب و کیفیت آب
3- اثرات بر اقلیم : هوا و صوت : تغییرات هوا و بارش ها ، کیفیت هوا .
4- اثرات ثانویه بین خاک ، آب و هوا

ب) اثرات زیست محیطی بر محیط های طبیعی

1- اثرات بر گونه های گیاهی
2- اثرات بر گونه های جانوری
3- اثرات بر زیستگاهها ، چشم اندازها و مسیر مهاجرت پرندگان

ج) اثرات زیست محیطی بر محیط های اجتماعی و فرهنگی

1- اثر بر سلامت و محیط بهداشتی مردم
2- اثر بر محیط اجتماعی ، اشتغال ، مسکن ، آموزش
3- اثر بر محیط فر هنگی : اعتقادات فرهنگی و مذهبی مردم میراث فرهنگی

د) اثرات زیست محیطی بر طرحهای توسعه کشاورزی ، صنعتی ، خدماتی

1- اثر بر سایر طرحهای توسعه کشاورزی ، صنعتی ، خدماتی
2- اثر طرح آمایش منطقه
3- اثر بر کاربری اراضی منطقه

این الگو در ده ماه و هشت تبصره در جلسه مورخ دوم دی ماه هزار و سیصد و هفتاد و شش شورایعالی حفاظت محیط زیست به تصویب رسید .
( مصوبه شماره 138 شورایعالی )

شورایعالی حفاظت محیط زیست در روز سه شنبه 23/1/1373 موارد زیر را تصویب نمود :

1- مجریان پروژه های زیر موظفند به همراه گزارش امکان سنجی و مکان یابی ، نسبت به تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه اقدام نمایند :

الف – کارخانجات پتروشیمی
ب _ پالایشگاهها
ج _ نیروگاهها
د_ صنایع فولاد
ه- سدها و دیگر سازه های آبی
و_ شهرکهای صنعتی
ز – فرودگاهها

تبصره 1- سازمان حفاظت محیط زیست موظف است الگوی تهیه گزارش ارزیابی زیست محیطی را پس از تصویب شورایعالی حفاظت محیط زیست به مجریان پروژه ها اعلام نماید .

تبصره 2- شروع عملیات اجرائی پروژه های یاد شده پس از تصویب گزارش ارزیابی زیست محیطی توسط سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود .

تبصره 3- سازمان حفاظت محیط زیست موظف است در مدت زمانی که در تبصره (1) تعیین خواهد شد ، نظر خود را د رمورد گزارش ارزیابی زیست محیطی به مسوول پروژه ابلاغ نماید .

تبصره 4- در صورت وجود اختلاف نظر طبق ماده 7 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست عمل می گردد .

---

نوشته مرتبط با این مطلب :

آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی

EIA یا به زبان ساده ارزیابی اثرات زیست محیطی

فرآیند مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی

مراحل ارزیابی اثرات محیط‌زیستی مشتمل بر مراحل زیر است:

- پیش امکان سنجی فنی-اقتصادی

- غربال‌گری (SCREENING):تصمیم‌گیری‌درمورد لزوم انجام ارزیابی اثرات توسعه، سطح وعمق مطالعات مربوط به‌آن

- تعیین محدوده (SCOPING): تعیین مسایل عمده و تعیین محدوده و شرح خدمات مطالعه

- تعیین و تحلیل اثرات (IMPACT ANALYSIS): پیش‌بینی اثرات طرح و تعیین اهمیت آن

- اقدامات اصلاحی (MITIGATION): اقداماتی در جهت جلوگیری، کاهش یا جبران اثرات

- تهیه گزارش‌ (REPORTING): آماده سازی اطلاعات لازم جهت تصمیم‌گیری در مورد پروژه

- بازنگری (REVIEWING): آزمون کیفیت گزارش تهیه شده

- تصمیم‌گیری (DECISION MAKING): پذیرش، رد و یا پذیرش پروژه مشروط به رعایت ضوابط ‌زیست محیطی

- پیگیری (FOLLOW UP): کنترل، مدیریت و ممیزی اثرات اجرای پروژه،

- مشارکت مردمی (PUBLIC INVOLVEMENT): آگاه‌ سازی و دخالت گروه‌های ذینفع وذی‌نفوذ درفرآیند تصمیم‌گیری.

مراحل وگردش کار تهیه گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی

تهیه گزارش ارزیابی درصورت الزام به انجام آن، درمراحل مختلف توسط کارفرما انجام می‌پذیرد. جدول شماره 1نمودار مراحل گردش کاری ارزیابی مشاهده می شود.ترتیب مرحله‌ای تهیه‌ گزارش ارزیابی برای جلوگیری ازاتلاف زمان و کاهش هزینه ها، تایید گزارش، اخذ مجوز اجرا و یا عدم دریافت آن به شرح زیر می باشد :

- سازماندهی و مدیریت
- زمان بندی مطالعات
- تامین اعتبارات مالی و هزینه ها
- تعیین محدوده مطالعات(مرزهای پروژه پیشنهادی اعم از : اکولوژیک، اجتماعی،اداری)
- تعیین شرح خدمات مطالعات
- تهیه اطلاعات پایه مورد نیاز
- تدوین گزارش

گزارشات ارزیابی در دو شیوه تهیه می شوند :

- گزارش ارزیابی اجمالی(مقدماتی)
- گزارش ارزیابی (جامع)

الف : گزارش ارزیابی مقدماتی(اجمالی)
در ایران این گزارش اهمیت زیادی دارد چون با صرف بودجه کم و با بکارگیری داده ها، آمارها و اطلاعات قابل دسترس و یا تولید کم هزینه آنها ضرورت و الزام تهیه گزارش وعدم نیاز به ارایه آن مشخص میشود.هدف تشخیص زود هنگام اثرات مهم و جدی بر محیط زیست اطراف است. چنین تشخیصی می تواند در مراحل اولیه طرح معدنی، بر اساسمطالعات مقدماتی ویژگیهای طرح، اطلاعات عملیاتی و سایر اطلاعات موجود صورت پذیرد.
این گزارش در برگیرنده موارد زیر می باشد :

- چکیده غیر فنی
- تشریح طرح یا پروژه پیشنهادی
- تشریح مرحله آماده سازی و اقدامات زیر بنایی
- آلاینده ها و پسماندهای مهم تولید شده
- خطرات سوانح و عدم ایمنی مرتبط با طرح
- پیش بینی آثار و پیامدهای مثبت و منفی طرح برای هر یک از گزینه ها
- تجزیه و تحلیل آثار کاربردی و پیامد های محیط زیستی طرح
- مدیریت و پایش محیط زیستی طرح
- ارایه شیوه های پیشگیری ، کاهش وکنترل برای هر یک از آثار منفی محیط زیستی مرتبط با فعالیت‌های طرح
- منابع و مراجع مورد استفاده
- نام و مشخصات مسئولیت و تجربیات ارزیابی هر یک از مشاوران و تهیه کنندگان
- پیوستها

ب : گزارش ارزیابی مشروح (جامع)

درشرایطی که یک گزارش ارزیابی مقدماتی مورد تایید سازمان مسئول‌ دولتی واقع نشود، موارد زیرنیاز به تهیه و ارایه گزارش ارزیابی (جامع) را الزامی می نماید.
- پروژه هایی که دارای اثرات پایدار منفی در محیط زیست بوده و یا اینکه اثرات آنها ناشناخته اند. درنتیجه به اطلاعات بیشتری نیاز دارندکه‌ در گزارش ارزیابی(جامع) ارایه می شود.
- پروژه هایی که برحسب تجربه و سابقه دارای اثرات منفی و ناسازگار در محیط زیست می باشند لازم است که بررسی های بیشتری انجام گیرد.
در این مرحله پس از ارزیابی اثرات فعالیتهای طرح معدنی و بررسی امکان کاهش اثرات، پیش بینی های لازم برای تعقیب، کنترل و نظارت انجام می شود.

مندرجات پیشنهادی یک گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران :

1- خلاصه غیر فنی :
شامل نوع ویژگیهای پروژه ، گزینه های موجود ، خلاصه ای از وضعیت موجودمحیط زیست ، آثارمهم طرح برمحیط زیست و برنامه های پیشگیری ، کاهش و کنترل آثار نامطلوب ونتیجه گیری از ارزیابی محیط زیستی

2- شرح پروژه :

2-1- عنوان طرح
2-2- اهداف ، نیازها و ضرورتهای طرح
2-3- جایگاه طرح در برنامه ها و سیاست‌های کلی مملکت
2-4- قوانین ، مقررات و استانداردهای محیط زیستی مرتبط با طرح
2-5– موقعیت مکان پیشنهادی طرح
2-6– گزینه های مکانی و فنی طرح
2-7- فازبندی کلی طرح
2-8- تشریح ریز فعالیتهای طرح به تفکیک فاز احداث و بهره برداری
2-9- نمودار خط تولید و تشریح فرایندها برای واحدهای صنعتی و معدنی
2-10- تاسیسات جانبی و پروژه های پی آیند (احداث راه ، اماکن و خدمات عمومی و...)
2-11- ویژگی های طرح در هر یک از گزینه ها و فازهای طرح شامل
2-11-1- ارایه ظرفیت تولید و یا ارایه سطح خدمات رسانی برای طرحهای عمرانی – خدماتی
2-11-2- تخمین کلی سرمایه
2-11-3- براورد نوع و میزان مواد اولیه ، محل تامین و نحوه انتقال آنها
2-11-4- براورد نوع و میزان منابع آب و موارد مصرف ، محل تامین و نحوه انتقال آنها
2-11-5- براورد نیروی انسانی و محل تامین
2-11-6- براورد و میزان محصول اصلی و جانبی

3- تشریح مرحله آماده سازی و اقدامات زیر بنایی :
که منجر به تغییر و تخریب محیط زیست می شود به صورت فهرستیاز:خاکبرداری، برداشت پوشش گیاهی ، احداث استخرباطله، زه کشی ،حفاری و...

4- آلاینده ها و پسماندهای مهم تولید شده طی فرایند و عملیات درهر یک از گزینه ها و فازهای طرح شامل : آلاینده های هوا، فاضلابهای بهداشتی و صنعتی ، زایدات و ضایعات زباله ، سروصدا و... 

5- خطرات سوانح وعدم ایمنی مرتبط با طرح شامل:

احتمال انفجار، نشت،پیامدهای وقوع بلایای طبیعی

6- تشریح وضعیت موجود محیط زیست منطقه: 

6-1- تعریف محدوده مطالعاتی و نمایش روی نقشه
6-2- محیط فیزیکی شامل(خاکشناسی، زمین شناسی، منابع آب، هواواقلیم، صدا و ارتعاش)و آلودگی های هر یک ازآنها
6-3- محیط طبیعی(زیستگاههای آبی و خشکی با ذکر جوامع گیاهی و جانوری وگونه های نادر،مناطق چهار گانه سازمان حفاظت محیط زیست)
6-4- محیط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی(جمعیت ویژگی‌ها و تحولات آن،اشتغال، تسهیلات، آموزش، بهداشت، اعتقادات فرهنگی و مذهبی، میراث فرهنگی)
6-5- معرفی اجمالی سایر طرحهای توسعه مصوب ویا در دست اجرا در محدوده مطالعاتی روی نقشه
6-6- تشریح کاربری های اراضی در محدوده مورد مطالعه وراهبردهای طرح های برنامه ریزی بالادست برای محدوده موردنظر

7- پیش بینی آثاروپیامدهای مثبت ومنفی طرح برای هریک ازگزینه ها و فازهای پیشنهادی
به صورت (اثر برمحیط فیزیکی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، کاربری اراضی )

8- تجزیه و تحلیل آثار کاربری ها و پیامدهای طرح

9- مدیریت و پایش محیط زیستی طرح

9-1- ارایه شیوه های پیشگیری، کاهش و کنترل برای هر یک از آثار منفی محیط زیستی مرتبط با فعالیتهای طرح
9-2- ارایه برنامه کلی مدیریت محیط زیستی برای اندازه گیری و پایش آثار محیط زیستی وبازرسی و نظارت بر حسن انجام اقدامات پیشنهادی کنترل و کاهش

10- منابع و مراجع مورد استفاده

11- نام و مشخصات مسئولیت و تجربیات ارزیابی هریک از مشاوران

12- پیوستها

روش‌های ارزیابی محیط زیستی

روشهای مختلفی برای ارزیابی اثرات محیط زیستی پروژه‌ها وجود دارد که هریک با توجه به صلاحیت متخصصین ، ‌دسترسی به‌ اطلاعات لازم،بودجه،زمان و فن آوری رایانه‌ای براساس قابلیت استفاده ازآنها دریک کشورانتخاب‌ می شود.

انتخاب روش‌های ارزیابی زیست محیطی به موارد زیر بستگی دارد:

v نوع و اندازه پروژه

v نوع گزینه هایی که باید مورد ارزیابی قرار گیرند

v ماهیت اثرات احتمالی

v ماهیت روشهای ارزیابی زیست محیطی

v تجربه در کاربرد روش ارزیابی زیست محیطی

v منابع قابل دسترسی

v ماهیت مشارکت مردم

v تجربه کارفرما


این روشها در گروههای زیر قرار می گیرند :

1- کارشناسی ویژه (تخصصی)

2- چک لیستها

3- ماتریسها

4- روش کمی

5- شبکه ها

6- رویهم گذاری نقشه ها

7- روش منوری2001

اقدامات اصلاحی
در یک پروژه، پیامدها و یا اثرات سوء ومهم محیط زیستی بندرت قابل حذف است. ولی‌ با اقدامات امکان پذیرمی‌توان آنهارا کاهش داد. این اقدامات که برای کاهش اثرات ناسازگار مهم به کار میروند به نام اقدامات اصلاحی ، جبرانی و یا کاهش ، حذف و بازسازی یا ترمیم اثرات نامیده میشوند.
این اقدامات از طریق عملیات مهندسی و مدیریت انجام پذیر می گردند و به عنوان یک اصل مهم گزارش ارزیابی اثرات محسوب می شوند که یک گزارش بدون ارایه برنامه هایا اقدامات اصلاحی مورد تایید سازمان نخواهد بود.

پایش
پایش محیط زیستی یک پروژه علی‌رغم عدم وجود نگرانی از بروز احتمالی یک یا چند پیامد ناسازگار و حتی باشدت و اهمیت کم در اثر فعالیتهای آن پروژه از اهمیت زیادی برخوردار است.
هدف از ارایه این برنامه دستیابی به اطلاعاتی است که مشخص می نماید اثرات وپیامدهای فعالیتهای یک طرح یا پروژه مورد سنجش قرار گرفته و نتایج آن حاکی ازاقدامات مقبول و یا غیر مقبول انجام شده و یا در حال انجام می باشد.
پایش محیط زیستی به عنوان گردآوری و ارزیابی اطلاعات جهت موارد زیر به کارمی رود:

- تعیین میزان اثراقدامات حفاظت محیط زیست

- بهبود مدیریت پروژه و برنامه های مرتبط آن و...

یافته های برنامه پایش اطلاعات و خط مشی های مناسب را برای کنترل و اجرای‌ اقدامات اصلاحی و کاهش اثرات سوء فراهم می نماید.در شرایط عدم تطابق یافته ها با قوانین، مقررات، ضوابط و استانداردها و نهایتا با برنامه های پایش، اقدامات مورد نیاز و ضروری اعمال خواهد گردید.
مشارکت مردم

مشارکت جامعه به عنوان بخش تلفیقی یک ارزیابی محیط زیستی به شمار می‌رود. دیدگاهها و نظرات مشارکت کنندگان در این فرایند می تواند به ارزیابی موثرتری برای شناسایی پیامدهای مهم پروژه و تصمیم گیری بهینه کمک نمایند.

دلیل مشارکت جامعه و مشاوره ها در این فرایند در موارد زیر خلاصه می شود:

- آشنایی بیشتر جامعه با پروژه
- کمک کردن دیدگاهها و نظرات در مورد پروژه به برنامه ریزی
- شناسایی عدم رضایت گروهها از پروژه و اقدام برای رفع نگرانی های آنان
- تحلیل و ارزیابی نظرات و نگرانی های جامعه
در ایران جلب مشارکت عموم از طریق ”فرم نظرخواهی ارزیابی زیست محیطی“در روزنامه ها اجرا می گردد.

ممیزی
هر چند در گزارشات ارزیابی اثرات ناسازگار پیش بینی شده و برنامه راهکارهای اقدامات اصلاحی‌ و پایش ارایه می گردند ولی نیاز به نوع دیگری از سیستم مدیریت محیط زیست وجود دارد.
ممیزی به عنوان یک ابزار مدیریتی دارای ویژگیهای زیر است :

- تعیین اثرات
- بررسی شرایط موجود در گزارش ارزیابی انعکاس یافته
- آزمون صحت پیش بینی اثرات در ارزیابی
- شناسایی نواحی که دراثر ارزیابی باید بهبود می یافته اند
دارا بودن نگرش توسعه کیفی برای ارزیابی های محیط زیستی که در آینده انجام خواهند شد.

منابع مورد استفاده :

- شریعت ، سید محمود و منوری ، سید مسعود ، 1375 ، مقدمه ای بر ارزیابی اثرات زیست محیطی ، تهران ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست ، چاپ اول

- منوری ، مسعود، 1384 ، ارزیابی اثرات زیست محیطی ، تهران ، انتشارات میترا ، چاپ اول

- محرم نژاد ، ناصر، 1385 ، مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست ، تهران ، انتشارات میران

- نوری ، جعفر، جزوه ارزیابی زیست محیطی و آمایش محیط زیست

---

نظر شما در مورد این مطلب حائز اهمیت است پس لطفا ....

ارزیابی راهبردی محیط زیست ( SEA ) : رویکرد برنامه ای به ارزیابی

ارزیابی راهبردی محیط زیست ( SEA ) : رویکرد برنامه ای به ارزیابی نشانزدهای محیط زیست (EIA )
مهندس محمد پناهنده

چکیده :

کاربرد EIA از سطح پروژه آغاز شده است . با وجود سودمندی های کاربردی EIA در این سطح – به دلیل ماهیت آثار محیط زیستی اقدامات متنوع انسانی که اغلب تجمعی – القایی و سینرژیک می باشند . EIA در مقطع پروژه که تمرکز بر بررسی فعالیت های انفرادی با مقیاس وسیع است – قادر به تجزیه و تحلیل جامع این گونه آثار نمی باشد افزون بر این EIA مقطع پروژه – در طراحی پروژه ها به صورت فعال برخورد نمی کند . بلکه تنها طرح های پروژه های مورد نظر را پس از تصویب – مورد بررسی قرار می دهد و صرفا نقش تعدیلی ایفا می کند . حال آنکه – رفع بحران های محیط زیستی مستلزم تدابیر راهبردی فعال و پیش بینی های بهنگام در سطوح خط مشی گذاری – طرح ریزی و برنامه های عملیاتی است . زیرا ظرفیت برد محیط متاثر از تمام فعالیت های خرد – کلان – تکراری و متنوع می باشد نه صرفا فعالیتهای بزرگ توسعه ای . نقایص EIA مقطع پروژه – ضرورت ارتقای کاربردی EIA را در سطوح مختلف نظام برنامه ریزی اعم از خط مشی گذلری . طرح ریزی و برنامه های عملیاتی مطرح نموده است و به دنبال آن یکی از رویکردهای مهم گسترش یافته – ارزیابی راهبردی محیط زیست ( SEA ) می باشد .

منبع : نشریه علمی محیط شناسی - دوره 29

ارزیابی زیست محیطی ، یک ضرورت ... .

یکی از فنونی که در پروژه‌های صنعتی درتکمیل ملاحظات زیست محیطی استفاده می‌شود ، انجام ارزیابی زیست محیطی است .

باید توجه داشت که:


ارزیابی یک روش است . ارزیابی یک ابزار است . ارزیابی برای شناخت اثرات احتمالی پروژه‌ها است . ارزیابی پیامدهای اجرای یک پروژه را بر محیط زیست پیش‌بینی می‌کند. ارزیابی برای اطمینان یافتن از اجرای مناسب و صحیح یک پروژه است. ارزیابی روش های کاهش اثرات سوء بر محیط زیست است .

ارزیابی اثرات زیست محیطی اصولاً بر اساس شناسایی اثرات زیست محیطی بنا شده است . اثرات زیست محیطی طبق تعریف شامل آندسته از فاکتورهایی هستند که در قالب آلودگی یا تخریب بر انسان (بهداشت عمومی)، حیوان، گیاه، آب، خاک ، هوا و ارتباط بین آنها و همچنین بر ساختمانها ، آثار فرهنگی، باستانی، تاریخی، کیفیت دید، کیفیت صدا، ارتعاش و منابع اقتصادی و اجتماعی تاثیر می‌گذارند.

اثرات زیست محیطی در اشکال و انواع مختلف مثبت و منفی، مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و بلند مدت، اولیه و ثانویه، نقطه‌ای و تجمعی نمود پیدا می‌کنند.

لذا ارزیابی زیست محیطی میزان کمی و کیفی این گونه فاکتورها را به طور سیستماتیک و بر اساس ضوابط و استانداردها مورد بررسی و با شناسایی مهم و غیر مهم بودن اثرات ، روشهای حذف یا کاهش و همچنین نحوه کنترل و پایش آنها را ارائه می‌دهد.

کلیه موارد فوق را می‌توان در تعاریف مختلفی که برای ارزیابی ارائه شده است جستجو نمود .

بر این اساس تعاریف جامع و مستقل ازیکدیگر در زیر عنوان می‌گردد:


- پژوهش، مطالعه، شناسایی و پیش‌بینی اثرات پروژه‌ها در محیط‌های بیوژئوفیزیکی ، بهداشت و رفاه اجتماعی و به تشریح و ارتباط اطلاعات درباره این اثرات می‌پردازد.

- ارزیابی برای اطمینان یافتن از اینکه اثرات احتمالی پروژه‌های توسعه در محیط زیست کاملاً مورد شناسایی و محاسبه قرار گرفته‌اند ، به کار می‌رود .

- ارائه روش جهت تعیین ، پیش بینی و تفسیر اثرات زیست محیطی یک پروژه بر کل محیط زیست ، بهداشت عمومی و سلامت اکوسیستم هایی است که زندگی بشر به آنها بستگی دارد .

- ارزیابی اثرات فعالیتهای یک پروژه را با دیدگاه اجتناب و یا کاهش اثرات آنها بر محیط زیست بررسی می‌کند.

- یک جریان مطالعه رسمی که به منظور پیش بینی نتایج زیست محیطی یک پروژه پیشنهادی به کار می‌رود


ارزیابی یکی از راههای مقبول برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار ٭ است . ارزیابی اثرات زیست محیطی یک راه و ابزار مدیریتی برای هر دو مرحله برنامه‌ریزی و تصمیم گیری در مورد پروژه‌های توسعه تلقی می‌گردد .ارزیابی به شناسایی ، پیش‌بینی و ارزشیابی پیامدهای زیست محیطی پروژه‌ها ، برنامه‌ها و سیاست‌های توسعه‌ای پیشنهادی کمک می‌کند. نتیجه یک مطالعه ارزیابی تصمیم گیرندگان و عموم مردم را در جهت اینکه آیا پروژه باید اجراشود یا خیر و یا چگونه باید اجراشود، یاری می‌کند.

منافع حاصل از ارزیابی در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده است و بسیاری از آنها ضوابط قانونی مربوط به آن را اجرا کرده‌اند و یا در حال اجرا هستند . با انجام ارزیابی‌های زیست محیطی در مراحل اولیه برنامه‌ریزی و مراحل بررسی عملی بودن پروژه نه تنها از عقب‌ماندگی‌های غیر ضروری اجتناب می‌شود بلکه گزینه‌های مربوط به مکانیابی ، مواد خام ،‌روش کار و غیره نیز ارزشیابی شده ، اثرات زیست محیطی آنها شناسایی می‌شود و افزایش گزینه‌ها پایه‌های بهتری را برای اتخاذ تصمیم فراهم می‌آورد.

برنامه‌ریزی آمایش سرزمین

از مسائل مهم و کلیدی که در کنار برنامه‌ریزی‌های کلان و بخشی باید مستقلاً به آن پرداخت، «برنامه‌ریزی آمایش سرزمین» و «برنامه‌ریزی منطقه‌ای» است. برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، روند جامعی از برنامهریزی منطقه‌ای را ارائه می‌کند. این شکل از برنامه‌ریزی برای به‌کارگیری برنامه‌ریزی منطقه‌ای در سطح یک کشور بهترین مکمل برای برنامه‌ریزی کلان و بخشی است. برنامه‌ریزی آمایش سرزمین چون با دیدی وسیع و همه‌جانبه به فضای ملی نگاه می‌کند، همة مناطق کشور را باحوصله و دقت و از جهات مختلف مورد مطالعه و شناسایی قرار می‌دهد. سپس بر اساس توانمندی‌ها، قابلیت‌ها و استعدادهای هر منطقه باتوجه به یکنواختی و هماهنگی اثرات نتایج عملکردهای ملی آن‌ها در سطح ملی، نقش و مسئولیت خاصی را به هر منطقه محول می‌کند.
مهم‌ترین خصوصیات آمایش سرزمین، جامع‌نگری، دوراندیشی، کل‌گرایی، کیفیت‌گرایی و سازماندهی فضای کشور است. هدف آمایش سرزمین، توزیع بهینة جمعیت و فعالیت در سرزمین است، به‌گونه‌ای که هر منطقه متناسب با قابلیت‌ها، نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد. به عبارت دیگر، هدف کلی آمایش سرزمین عبارت است از سازماندهی فضا به‌منظور بهره‌وری مطلوب از سرزمین در چهارچوب منافع ملی.
آمایش سرزمین زیربنای سازماندهی توسعة منطقه‌ای است و به بیانی دیگر ابزار اصلی برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای و ملی است. آمایش سرزمین، زمینة اصلی تهیة برنامه‌های توسعه اقتصادی‌-‌اجتماعی هر منطقه را فراهم می‌آورد و ابزار اصلی تلفیق برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و اجتماعی با برنامه‌ریزی‌های فیزیکی و فضایی خواهد بود. از آن‌جا که برای تحقق اهداف توسعه، باید همة منابع اجتماعی را اعم از منابع انسانی، اقتصادی و منابع فضایی و محیطی به‌ کار گرفت و به‌کارگیری همة این‌ها مستلزم برنامه‌ریزی است، لذا آمایش سرزمین مبنای طرح‌ها و برنامه‌های جامع توسعه بوده و پیوند دهندة برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، اجتماعی و فضایی یا مجموع آنان در قالب برنامه‌ریزی جامع و در مقیاس ملی و منطقه‌ای است.
در بحث آمایش سرزمین، مقولة «فضا» و تحلیل قانونمندی‌های حاکم بر شکل‌گیری آن، کلیدی‌ترین نقش را در برنامه‌ریزی دارد. به‌طور کلی در مورد فضا برداشت‌ها و تعابیر مختلفی وجود دارد، اما در مجموع می‌توان گفت فضا دربرگیرنده و حاصل روابط متقابل اقتصادی‌ـ‌اجتماعی بخشی از جامعه در محیط مشخصی از سرزمین است و سازمان فضایی تبیین روابط بین انسان و فضا و فعالیت‌های انسان در فضا است. سازمان فضایی سیمای کلی و چگونگی پراکنش و اسکان جمعیت و توزیع استقرار و ساختار اقتصادی ‌ـ ‌اجتماعی و کنش‌های متقابل بین آن‌ها را مشخص می‌سازد.

تحلیل چگونگی سازمان فضایی کشور از ضرورت‌های زیر ناشی می‌شود:

با شناخت عوامل مؤثر و نیز چگونگی سازمان‌یابی فضا، می‌توان قانونمندی‌های سازمان دادن فضا را دریافت تا از این طریق توسعة ارادی و هدایت شدة فضای کشور ممکن گردد.
با شناخت سیمای موجود و ویژگی‌های فضای ملی می‌توان به نقاط قوت و ضعف آن پی برد و در جهت سازماندهی دوبارة وضع موجود اقدام نمود.
با شناخت روند سازمان‌یابی فضا می‌توان دریافت که تحولات ملی به چه سمت و سویی گرایش دارد و در نتیجه، در توافق با استراتژی توسعة کشور هست یا نه.
همچنین می‌توان نتیجه گرفت که در برنامه‌ریزی فضای ملی، کدام روندها را باید تقویت یا تضعیف کرد یا به وجود آورد. عواملی که منجر به شکل‌گیری یک سرزمین یا یک فضا (عوامل ارادی و غیر ارادی) می‌شود، عبارتند از عوامل ارادی یا غیر ارادی.
عوامل غیر ارادی عواملی هستند که ارادة انسان، حداقل در شرایط حاضر نقش تعیین‌کننده‌ای در تغییر و تحول آن‌ها ندارد. این عوامل را به‌نوبة خود به دو گروه جغرافیایی طبیعی و جغرافیایی تاریخی تقسیم می‌کنند.
عوامل ارادی بالطبع به عواملی اطلاق می‌شود که تحت تأثیر تصمیم و ارادة انسان (جامعة بشری) قابلیت تغییر و تحول بسیار دارد. این عوامل را نیز در سه گروه ساختار اقتصادی، ویژگی‌های فرهنگی و سیاسی و نظامی و تغییر و تحولات فراملی طبقه‌بندی می‌کنند.
ساختار اقتصادی: شیوه و ترکیب تولید، اولویت‌ها در تخصیص منابع، سیاست‌های وارداتی و صادراتی باعث شکل‌گیری مراکز تولید و مصرف، قطب‌های صنعتی و نواحی کشاورزی و مراکز دادوستد می‌شود که از اصلی‌ترین عوامل شکل‌گیری سرزمین است.
ویژگی‌های فرهنگی و سیاسی و نظامی: رونق اقتصادی و به‌تبع آن رشد و توسعة شهرهای مشهد و قم به‌دلیل عنایت مردم به اماکن متبرکه، ایجاد و توسعة شهرهایی چون زاهدان، یاسوج و شهرکرد و برخی از شهرهای غرب کشور بر اساس ملاحظات سیاسی و توسعة بندر چابهار بر اساس ملاحظات نظامی، نمونه‌هایی از شکل‌گیری سرزمین بر اساس عوامل غیر ارادی است.
تغییر و تحولات فراملی: جنگ 8 سالة ایران و عراق و محدودیت‌های بالقوه‌ای که پس از جنگ نیز همواره از سوی همسایة غربی وجود داشته، اضمحلال حکومت اتحاد جماهیر شوروی و ایجاد جمهوری‌های مستقل در شمال کشور که باب تازه‌ای در مناسبات اقتصادی و اجتماعی با ایران را گشوده‌اند یا تحولات مربوط به افغانستان در نوار شرقی کشور و ... هر یک به‌نوبة خود در دوره‌های زمانی میان‌مدت و بلندمدت باعث ایجاد تغییرات در این مناطق خواهد شد.
برنامه‌ریزی منطقه‌ای، افزون بر جهت تنظیم و هماهنگ‌کردن برنامه‌های مختلف اقتصادی‌ـ‌اجتماعی با نیازها و امکانات محلی، فرآیندی است در جهت مشارکت مردم و مناطق در برنامه‌ریزی و فراهم آوردن موجبات برنامه‌ریزی از پایین به بالا در جهت انطباق برنامه‌های کلان ملی با ویژگی‌های ناحیه‌ای.
برنامه‌ریزی منطقه‌ای از نظر جغرافیا و فضا، وجوه مشترک فراوانی با آمایش سرزمین دارد. تجارب جهانی نیز حکایت از این واقعیت دارد که این دو (برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین) باید در کنار هم و بلکه برنامه‌ریزی منطقه‌ای در چهارچوب آمایش سرزمین انجام پذیرد.

ارزیابی اثرات زیست محیطی

ارزیابی اثرات زیست محیطی..... 

در ادامه....