تعاریف و مفاهیم بیابان و بیابان زدایی در چشم انداز 1404

بیابان
   هرچند هنوز نخبگان این حوزه در رسیدن به بازنمودی دقیق و مورد توافق همه‌ی گرایش‌های علمی مرتبط با بیابان، به اجماع نرسیده‌اند، امّا از جمع‌بست دیدگاه‌های مختلف می‌توان به این نتیجه رسید: «بیابان به مناطق رو به اضمحلالی اطلاق می‌شود که یا استعداد رویشی خود را کاملاً از دست داده‌اند و یا دامنه‌ی آسیب‌پذیری حیات گیاهی و جانوری در آن بالا باشد.» به سخنی دیگر، آنچه که در همه‌ی اقسام بیابان‌ها، در هر زیست‌اقلیم سرد یا گرمی و با هر فاصله و ارتفاعی از دریا به عنوان صفت بارز و مشترک دیده می‌شود، دشواری رویش گیاهی و نقصان کمی تنوع زیستی است.

بیابان‌زایی - Desertification   به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک‌، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌‌های انسانی است‌.

بیابان‌زدایی (مقابله با بیابان‌زایی) - Combating Desertification

   مجموع فعالیت‌هایی است که بخشی از برنامه توسعه جامع سرزمین در مناطق خشک‌، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب در راستای توسعه پایدار محسوب و هدف آن جلوگیری یا کاهش تخریب سرزمین‌، احیاء زمین‌های تخریب شده و احیاء اراضی بیابانی شده است‌.

بقیه در ادامه مطلب...

  


- مناطق فراخشک - Hyper arid
   به طور کلی، سرزمین‌های خشک جهان، از چهار زیست‌اقلیم مجزا تشکیل شده‌اند که مناطق فراخشک ، نخستین آنها به شمار می‌آیند.مناطق فراخشک، به مناطقی گفته می‌شود که نسبت میانگین ریزش‌های سالانه به میانگین میزان تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه آن در یک دوره سی ساله کوچکتر از 5 صدم درصد باشد.

- مناطق خشک -  Dry lands
   مناطقی که نسبت میزان میانگین ریزش‌های سالانه به میانگین میزان تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه در یک دوره سی ساله بین 05/0- تا 2/0 باشد.

    - مناطق نیمه خشک
    مناطقی که نسبت میزان میانگین ریزش های سالانه به میانگین میزان تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه در یک دوره سی ساله بین 21/0 تا 5/0 باشد.

   - مناطق خشک نیمه مرطوبمناطقی که نسبت میزان میانگین ریزش های سالانه به میانگین میزان تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه در یک دوره سی ساله بین 51/0 تا 65/. باشد.

   - خشکی  
  خشکی عمدتاً با دو ویژگی یکی کمبود بارندگی و دیگری طولانی بودن فصل خشک تعریف می‌شودوعبارت است از شرایطی که مقدار ریزش‌های نیواری یا آب در دسترس، رطوبت مورد نیاز برای رشد زیست‌شناختی مورد انتظار را تأمین نمی‌کند. خشکی می‌تواند اقلیمی، کشاورزی و یا هیدرولوژیکی باشد.

   - تخریب سرزمین  کاهش یا از دست رفتن توان تولید زیستی (زیست‌شناختی) یا اقتصادی و قابلیت اراضی دیم، آبی، مرتع، چراگاه، جنگل، بوته‌زار در مناطق خشک‌، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از بهره‌برداری بی رویه از سرزمین، ناشی از یک یا ترکیبی از فرآیندها از جمله فرآیندهای ناشی از فعالیت‌‌های انسانی و طبیعی‌، تخریب سرزمین نامیده می‌شود.

    تثبیت شن - Sand Dune Fixation
   تثبیت شن یا به عبارت صحیح‌تر تثبیت ماسه‌های روان، عبارت است از بکارگیری مجموعه‌ای از فعالیت‌‌های فیزیکی‌، مکانیکی، زیست‌شناختی و …  یا تلفیقی از آنها که منجر به جلوگیری از حرکت ماسه‌های روان شود.

    - مالچ (خاکپوش)  - Mulch
    به مواد طبیعی یا مصنوعی اطلاق می‌شود که بتواند پوشش محافظی به صورت یک لایه مجزا و گسترده بر روی زمین ایجاد  کرده و سطح خاک را از عوامل مختلف به ویژه باد حفظ کند. این مواد می‌تواند شامل مالچ‌های نفتی‌، رسی‌، سنگریزه‌ای، کاه و کلش و … باشند.

    - مالچ‌های نفتی - Oil Mulch

    مالچ های نفتی یکی از فرآورده‌های سنگین نفتی حاصل از کار پالایشگاه‌ها می باشند‌. این مواد پس مانده نفت خام در برج تقطیر پالایشگاه هستند که پس از فرآوری و حذف مواد معطره به منظور ایجاد چسبندگی بین ذرات ماسه و فراهم کردن شرایط لازم برای اقدامات زیست‌شناختی بر روی تپه‌ها و پهنه‌های ماسه‌ای از نظر مقابله با فرسایش بادی و نیز کمک به افزایش پوشش گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند‌.

    - خشکسالی - Drought   پدیده‌ای است که به صورت طبیعی در هنگامی که میزان بارندگی سالانه یک منطقه به مراتب کمتر از میانگین های ثبت شده اتفاق افتاده و باعث عدم تعادل شدید در منابع آبی شده و سامانه‌های تولید زیست‌شناختی را مختل کند. خشکسالی می‌تواند به صورت کاهش بارندگی (طبیعی یا اقلیمی)، تغییر مسیر و یا جلوگیری از ورود آب یک رودخانه از محلی به محلی دیگر (هیدرولوژیکی) صورت پذیرد.

    - فرسایش خاک  - Soil Erosion    فرسایش خاک به فرآیندی اتلاق می‌شود که طی آن خاک از بستر اصلی خود جدا شده و به کمک یک یا چند عامل انتقال دهنده به مکانی دیگر حمل شود‌. عامل انتقال دهنده می‌تواند آب‌، باد و … باشد که تحت عنوان فرسایش آبی یا فرسایش بادی نامیده می‌شود‌.

   - سرزمین - Land   سامانه زمینی تولید زیست‌شناختی که متشکل از خاک‌، پوشش گیاهی و سایر موجودات زنده و فرآیندهای بوم‌شناختی بوده که بصورت یک سامانه عمل می‌نمایند‌.

   - فعالیت‌‌های زیست‌شناختی - Biological Activities  عبارتند از مجموعه اقداماتی که در راستای اصلاح و احیاء بیوم‌های مناطق بیابانی و با استفاده از منابع و مصالح زیست‌شناختی صورت می‌گیرد‌. این فعالیت‌‌ها عموماً بنیادی است و کاربرد آنها در اولویت قرار دارد. بعضی از فعالیت‌‌های زیست‌شناختی عبارتند از: بذرپاشی، بذرکاری‌، بوته‌کاری‌، قلمه‌کاری‌، نهالکاری و سایر فعالیت‌‌های مرتبط مانند تولید قلمه‌، جمع آوری بذر‌، تولید نهال و … .

   - روش‌ها و اقدامات ترویجی - Extension Programmes   عبارت است از مجموعه روش‌ها و اقدامات ترویجی هدف‌مند که جهت تحقق اهداف برنامه مدیریت پایدار مناطق بیابانی با هدف بسترسازی‌، ظرفیت‌سازی‌، توانمندسازی و ارتقاء سطح آگاهی جوامع محلی و نیز تنویر افکار عمومی نسبت به اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریت مناطق بیابانی صورت می‌گیرد. از جمله فعالیت‌‌ها می‌توان به توانمندسازی جوامع محلی جهت مشارکت همه جانبه در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها‌، بسترسازی جهت استفاده از تسهیلات بانکی‌، حمایت از ایجاد‌، توسعه و تقویت تشکل‌های مردمی مرتبط با موضوع، ارایه، اجرا و تعمیم طرح‌های مشارکتی و نیز حمایت از مشارکت جوامع محلی، سازمان‌های دولتی و غیردولتی و … در مقوله‌ی مهار بیابان‌زایی و کنترل فرسایش بادی اشاره کرد.

    - مناطق بیابانی - Desertified Land    مناطق بیابانی به مناطقی اطلاق می‌شود که در مناطق خشک و فراخشک قرار داشته و در شرایط فعلی اولویت مدیریت پوشش گیاهی در آنها عموماًً حفاظتی است. به علاوه مدیریت منابع طبیعی این محدوده در حیطه‌ی وظایف سازمانی دفتر امور بیابان و مجموعه‌ی حاضر است.

    - روش‌های بازدارنده - Prohibition Measures   روش‌هایی هستند که قبل از فعالیت‌‌های دیگر مقابله با بیابان‌زایی صورت پذیرفته و مشتمل بر فعالیت‌‌هایی است که بیشتر جنبه ترویجی، فرهنگ‌سازی و هشداردهندگی در جهت جلوگیری از تخریب سرزمین دارند. این فعالیت‌‌ها غالباً شامل مواردی چون هشدار اولیه، آموزشی، ترویجی، تشویقی، کنترلی، حفاظتی و مدیریتی هستند.

    - روش‌های اصلاحی - Reclamation Measures   منظور از روش‌های اصلاحی، عموماً آن دسته از فعالیت‌‌ها و روش‌هایی را در برمی‌گیرد که به منظور اصلاح روش‌های جاری اعم از سیاستگزاری، برنامه‌ریزی و بهره‌برداری اعمال می‌شود. به دیگر سخن، در این مرحله براساس ملاحظات زیست محیطی، توجه به توان بوم‌شناختی و تضمین استمرار تولید، پایداری اساسی منابع و حفاظت از تنوع زیست‌شناختی، اصلاحات لازم در اجرای فعالیت‌‌ها به عمل می‌آید‌.

    - روش‌های احیایی - Rehabilitation Measures   این روش‌ها معمولاً در مناطقی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به طورجدی دچار تخریب شده‌اند و آسیب های وارده به حدی است که قرق به تنهایی برای بازسازی شرایط بوم‌شناختی آنها کفایت نمی کند‌. در این صورت احیاء این گونه اراضی مستلزم اجرای پاره ای از پروژه‌های فنی نظیر نهالکاری، قلمه کاری، بوته کاری، بذرکاری و… بوده که ممکن است با سایر عملیات مانند مالچ‌پاشی، احداث بادشکن و … نیز همراه باشد.

بیابان‌زایی - Desertification   به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک‌، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌‌های انسانی است‌.

   - بیابان‌زدایی (مقابله با بیابان‌زایی) - Combating Desertification   مجموع فعالیت‌هایی است که بخشی از برنامه توسعه جامع سرزمین در مناطق خشک‌، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب در راستای توسعه پایدار محسوب و هدف آن جلوگیری یا کاهش تخریب سرزمین‌، احیاء زمین‌های تخریب شده و احیاء اراضی بیابانی شده است‌.

نظر شما در مورد این مطلب چیست ؟

- نظرات شما مسلماً بر بهتر شدن مطالب و فضای وب سایت محیط سبز تاثیر دارد. پس ... .
چند ثانیه از وقت خود را صرف ارائه نظرات سازنده خود نمایید.

نقل از:  وب سایت محمد درویش