مناطق چهارگانه+ منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست «منطقه حفاظت شده» را به شرح زیر تعریف نموده است: «اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند. مناطق حفاظت شده، محیط های مناسبی برای اجرای برنامه های آموزشی و پژوهش های زیست محیطی به شمار می آیند.انجام فعالیت های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.»تعداد مناطق تحت حفاظت ایران ۹۳ منطقه میباشد.
**************************************
پارک ملی
تعریف: به محدودهای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشههای طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق میشود که نمایانگر نمونههای برجستهای از مظاهر طبیعی ایران میباشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار میگیرد.
مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگ های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با هدف های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه های جانوری و رویشگاه های گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می شوند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخیار ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت های مرتبط با بهره برداری های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست.
**************************************
اثر طبیعی ملی
پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیرمتعارف و غیرقابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی و تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست، به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند.
تعریف: پدیدهه ای نمونه یا مجموعههای گیاهی و جانوری (زیستمحیطی) نادر یا اشکال و مناظر کمنظیر، ویژه و غیر قابل جایگزین که از جهات علمی، تاریخی یا طبیعی دارای ارزش حفاظتی باشند، به عنوان اثر طبیعی ملی، با تعیین محدوده از آنها حراست می شود
**************************************
پناهگاه حیات وحش
محدوده ها یا زیستگاه های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها انتخاب می شوند، کمترین وسعت پناهگاه های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آنها را نیز تضمین کند. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشگری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.
تعریف: پناهگاههای حیات وحش، زیستگاههای نمونه گونههای جانوران وحشی است که از اهمیت زیست محیطی و ملی برخوردارند. این مناطق، محیطهای مناسبی برای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار میآیند. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیتهای گردشکری کنترل شده در پناهگاهها مجاز است.
پناهگاههای حیات وحش ایران به ۳۴ منطقه میرسد.
**************************************
منطقه حفاظت شده
اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند، بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با هر منطقه براساس طرح جامع مدیریت مناطق مجاز است.
تعریف: محدودهای از منابع طبیعی چون جنگل، مرتع، و … است که به جهت ضرورت حفظ و تکثیر جانوران و رستنیهایش تحت حفاظت قرار دارد. و در آن قطع اشجار و تخریب و شکار بدون مجوز ممنوع میباشد.
**************************************
منطقه شکار ممنوع
در زیستگاه هایی با ویگی بارز که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش رفته است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود به طور معمول سه تا پنج سال شکار ممنوع می شود.
تعریف: زیستگاههایی با ویژگیهای بارز است که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود و به طور معمول ۳ تا ۵ سال، شکار ممنوع میشود. چنانچه جمعیت جانوری منطقهای دراین دوره ترمیم شود، میتوان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران تعیین کرد. راهکار تعیین مناطق شکار ممنوع را میتوان پشتوانهای برای حفاظت از ذخایر طبیعی کشور و نوع آزمون برای بررسی قابلیتهای مناطق، برای پیوستن به مجموعه مناطق حفاظت شده دانست.
کشور پهناور ایران دارای محیط زیست غنی و متنوعی است. به دلیل دارا بودن آب و هوای چهار فصل در مناطق مختلف، جاذبه های شگفت انگیزی در آن به وجود آمده به طوری که ایران را با وجود قرار داشتن در بخش خشک و نیمه خشک قاره آسیا، نمایی سبز و با طراوت بخشیده است. برهمین اساس سازمان محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی محیط زیست، ایران را در 4 طبقه کلی توصیف کرده است. این طبقه بندی در سال 1974 میلادی1353 ه . ش به مجلس ارائه شد و مورد تصویب قرار گرفت و ضمناً اختیارات قانونی و اداره کلی مناطق تحت حفاظت به سازمان محیط زیست واگذار شد.
...............................................................................
-پارک های ملی،
-آثار طبیعی ملی،
-منطقه حفاظت شده
پناهاخگاه منطقه حفاظت شده در ایران
پناهگاه حیات وحـش موته، اصفهان-مرکزی
نام انگلیسی: Mooteh protected area نام فارسی : پناهگاه حیات وحـش موته
| |
این منطقه بین عرضهای جغرافیایی ً20 و 33 تا ً55 و 33 شمالی و طولهای جغرافیایی ً30 و 50 تا ً10 و 51 شرقی به مرکزیت روستای موته در 270 کیلومتری جنوب تهران قرار دارد، به طوری که جاده اصفهان ـ تهران از شرق آن گذشته و شهر میمه در 45 کیلومتری جنوب غربی آن واقع است. |
پناهگاه حیات وحش «موته» در استان اصفهان بین 55/33 الی 20/33 عرض شمالی و 45/50 الی 10/50 طول شرقی واقع شده است. مساحت پناهگاه در حدود 200879 هکتار است.
پوشش گیاهی: قیچ, بادام وحشی, کاروان کش, درمنه, تنگرس و انواع گوناگون
پستانداران : یوزپلنگ, کل و بز, قوچ و میش, آهو, پلنگ و گرگ.
در این منطقه انواع پرندگان و جوندگان نیز وجود دارد.
بختگان
پناهگاه حیات وحش «بختگان» در استان فارس بین 15/53 الی 15/54 طول شرقی و 11/29 الی 51/29 عرض شمالی, واقع شده است. مساحت آن در حدود 200404 هکتار است.
پوشش گیاهی: انواع دیاتومه ها و جلبکها انواع گیاهان شورپسند گز و نی و در مناطق خشکی ارس, بنه, تنگس, قیچ, بادام کوهی, آویشن, کاکوتی و باریجه.
پستانداران: کل و بز, قوچ و میش, گربه وحشی, گرگ, پلنگ, کفتار, روباه, شغال و در دشتها آهو.
پرندگان: فلامینگو, پلیکان, انواع غازها, مرغابیها, حواصیلها, کشیمها, درنا, لک لک, کاکایی ها, پرستوهای دریایی, ماهی خورکها, هوبره, بلدرچین, کبک, چلچله, دارکوب پری شاهرخ و انواع گنجشکسانان, عقابها, دال, سنقرها, بحری, بالابان, شاهین, لیل, دلیجه.
تـاریـخـچـه:
پس از تشکیل کانون شکار ایران در سال 1343، محدودهای با وسعت 343940 هکتار شامل دشتها، ارتفاعات و مراتع، واقع در حوزه استحفاظی استانهای اصفهان و مرکزی به عنوان منطقه حفاظت شده موته انتخاب و در سال 1346 با تشکیل سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید آن زمان رسید. در سالهای پس از پیروزی انقلاب، سازمان حفاظت محیط زیست تغییراتی در حد و حدود منطقه داد و در تاریخ 21/6/61 با مساحت حدود 220000 هکتار به منطقه حفاظت شده تبدیل گشت و سرانجام براساس مصوبه مورخ 7/12/69 شورای عالی محیط زیست با همین وسعت به پناهگاه حیات وحش ارتقای سطح یافت.
در هر پناهگاه حیات وحش، به منظور احیای وضعیت طبیعی این مناطق 25 درصد از مساحت آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان محدوده امن تعیین و اعلام میگردد. در این محدودهها ورود و چرای دام اهلی ممنوع است، ضمناً ورود اشخاص و ایجاد هرگونه تأسیسات بدون اخذ مجوز رسمی از سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع خواهد بود. با توجه با توافقنامهها و نقطه نظرات کارشناسی با رعایت مسائل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مناطقی را در محلهای معروف به شور رباط ترک، شور آب باریک و سی کلفتی بدین منظور در نظر گرفته که جمعاً در حدود 37000 هکتار از کل اراضی پناهگاه بوده و قابل توسعه و افزایش تا سطح حدود 44000 هکتار میباشد.
توپوگرافی منطقه:
محدوده پناهگاه حیات و حش موته از دو بخش دشتی و کوهستانی تشکیل شده که بلندترین ارتفاع آن از سطح دریا در حدود 3000 متر و حداقل ارتفاع در این منطقه 1900 متر میباشد. ارتفاعات موته شامل دو رشته کوه است و فاصله بین این دو رشته کوهها را دشتهای جلگهای و شورهزار تشکیل میدهد.
خصوصیات آب و هوایی:
این منطقه در تقسیمات آب و هوایی از آب و هوای نیمه بارانی و سرد تبعیت دارد. حداکثر بارندگی در سال 350 میلیمتر و بیشترین بارندگی در فصل زمستان و بهار میباشد. درجه حرارت متوسط در دشتهای این منطقه 4/39 درجه سانتیگراد در تابستان و در سردترین ماههای سال به 5/11 تا 5 درجه زیر صفر میرسد.
منابع آبی:
بیش از 250 منبع آبی اعم از چاه قدیمی، قنات و چشمه دائمی در موته وجود دارد که بیش از 150واحد از این منابع را چشمهها تشکیل میدهد از قبیل: چشمه سنجده، دستار، بید، دربند، شور، آب باریک، چشمهنیا، قلعهسیاه، ریز آب، جاجرمی، قیقوجه، گزرتو، گلبیدک، رزبیده، دمه، سیکلفتی، مروارید و ... . برای تأمین آب مورد نیاز وحوش در مناطق امن اقدام به ساخت آبشخورهای دست ساز در نقاط حساس اکولوژیک گردیده که منابع آبی آن چشمهها و چاههای قدیمی است، که آب به وسیله لوله یا نصب تلمبه بادی به آنها هدایت میشود.
حیات وحش جانوری:
این منطقه بهترین زیستگاه آهو در ایران است که برای رشد، تکثیر و جلوگیری از انقراض آهوها اختصاص یافته است. شرایط مساعد زیستی برای این گونه پستاندار در دشتها و شورهزارهای منطقه توأم با حفاظت، ادامه زندگی را برای این حیوان زیبا هموار ساخته و به عنوان گونه جانوری شاخص منطقه از آن یاد میشود. وجود تپه ماهورها، تلها و دشتهای کوهستانی در موته امکان زندگی را برای گونه قوچ و میش و صخرهها و ارتفاعات صعب العبور، زیستگاه خوبی را برای ادامه حیات کل و بز پدید آورده است.
انواع زیادی از گونههای پرندگان بومی و غیر بومی نیز در این منطقه وجود دارد از قبیل: کبک، تیهو، بلدرچین، هوبره و همچنین از خانوادههای سار، کلاغ، سسک، دم جنبانک، عقاب، جغد، زنبورخوار، سهره و سارگپه نیز گونههایی وجود دارد. در زمان مهاجرت، پرندگان مهاجر بسیاری در این منطقه خصوصاً اطراف رودخانه شور و گزستانها توقف نموده و در این منطقه استراحت کوتاهی میکنند.
از خزندگان و خانواده مارمولکها میتوان خانوادههای جکو، آگاما و لاسرتا را نام برد. از مارهای سمی به مار جعفری، افعی، مار شاخدار، از مارهای نیمه سمی به تیرمار، افعی پلنگی، یله مار و از مارهای غیر سمی به تــوله مـار، مار قیطانی، مارگرگی و کورمار میتوان اشاره کرد.
پوشش گیاهی:
بر اساس اطلاعات موجود در منطقه موته تا کنون بیش از 300 گونه گیاهی مرتعی که ارزش علوفهای، دارویی و صنعتی دارند شناسایی شده است. از نظر تیپ گیاهی قسمت اعظم پناهگاه حیات وحش موته مخصوصاً صافیها، تپه ماهورها و مناطق جلگهای را جامعه درمنه و گون تشکیل میدهد که در فضای بین آنها گیاهان شور پسند و همچنین گیاهان خوش خوراک و دیگر نیز رویش دارند.
از درختان و درختچههای این منطقه میتوان بادامک، بنه، تنگرس، قیچ، گز و انجیر را نامبرد و از بوتههای شاخص میتوان به درمنه، جاز، انواع گونها، فرفیون، کلاه میرحسن و ریش بز اشاره کرد.
مشکلات و تعارضهای موجود:
ـ وجود معادن در منطقه و تخریبهای ناشی از فعالیت آنها.
ـ وجود جادههای اصلی بین شهری (جاده گلپایگان و جاده اصفهان ـ تهران) و جادههای روستایی در منطقه که موجب تردد وسایل نقلیه و اثرات منفی در آرامش وحوش میشود.
ـ تعلیف غیر مجاز دامها و واگذاری قسمتی از عرصههای طبیعی منطقه و تبدیل آن به اراضی کشاورزی از طریق هیئت واگذاری زمین و تحمیل آنها به منطقه.
ـ شکار غیر مجاز
تحقیقات:
درحال حاضر مطالعات طرح جامع پناهگاه حیات وحش موته در حال انجام است که نتایج آن به زودی در اختیار سازمان محیط زیست قرار خواهد گرفت.
این منطقه در شهرستان طارم قرار گرفته و زمینی به مساحت 100000 هکتار را به خود اختصاص داده است که دارای پنج جامعه گیاهی بشرح ذیل میباشد:
- درختان و درختچهها
- گون و بوتهها
- گندمیان و شبه گندمیان
- فوربها وپهن برگها
- بالشتکیها
دشت آهو خیز سهرین قسمتی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد است که یکی از مناطق با ارزش و به عنوان آخرین زیستگاه آهوان شمالغرب و غرب ایران محسوب می شود.
عرض متوسط این دشت ده تا دوازده کیلومتر و متوسط ارتفاع آن هزارو 650 متر و شیب متوسط دشت سهرین دو تا سه درصد به سمت جنوب غربی است، این دشت جزء یکی از دشتهای مهم استان زنجان است که می تواند در بخش اکوتوریسم پذیرای جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی باشد.
این اکو سیستم دشتی در گذشته از نظر اکولوژیکی به عنوان یک زیستگاه تابستانی و یک کریدور حیاتی در جهت گدار مهاجرتی برای آهوان محسوب می شد و آهوان فلات مرکزی ایران در تابستانها به این دشت مهاجرت می کردند که در سال 1358 جمعیتش بالغ بر سه هزار رأس رسید.
این حیوانات به طور پراکنده از خردادماه تا آذرماه هر سال در این منطقه دیده می شوند اما به علت توسعه راهها، خطوط انتقال برق و گاز و توسعه شهرها و مراکز مسکونی، روند گذر آهوان را مختل و اثرات سوء خود را نمایان ساخت و لزوم حفاظت این منطقه اجتناب ناپذیر شد و در نهایت در بهمن 57 با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست در قالب بخشی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.
مهمترین گونههای گیاهی منطقه را پیچک ، تاتوره، گون، خارشتر، ریشبز، گز، درمنهدشتی، بومادران، بابونه، کاکوتی، کاروانکش، درمنه ، کلاه میرحسن، پولاف ،ختمی، زرشک، ارغوان، داغداغان، شیرینبیان، گلپر و بید تشکیل میدهند.
در ارتفاعات این دشت نیز قارجهای خوراکی (دنبلان ) ،ریواس ،کنگر ، کاکوتی ، آویشن و برخی دیگر از گیاهان که مصارف خوراکی و دارویی می روید که همه ساله تعدادی از ساکنین اطراف را برای جمع آوری این گیاهان به خود جذب میکند.
دشت سهرین تنها مأمن و زیستگاه آخرین بازمانده آهوی ایرانی (Gazella subgutturosa )در شمال غرب کشور محسوب می شود و طبق آخرین سرشماریها 1450 راس آهو در این دشت زندگی می کنند.
وحوش و پستانداران دیگری نظیر گرگ، شغال، روباه معمولی، رودک، تشی، گراز، خرگوش و پرندگانی چون باقرقره شکم سیاه، کبوتر چاهی، کبک معمولی، سارگپه پابلند، عقاب طلایی، بحری، دلیجه، انواع چکاوک، زنبورخوار، جغدکوچک، سارصورتی و طرلان علاوه بر این آهوی زیبا در این زیستگاه زندگی می کنند.
اقلیم منطقه از نوع خشک و سرد بوده و دمای متوسط این منطقه 10 سانتی گراد ، حداکثر دمای مطلق هوا 38 درجه و حداقل دمای آن 29 درجه سانتی گراد ومتوسط رطوبت نسبی این منطقه سالانه 71 درصد است.
در این دشت 28 روستا با 2727 خانوار و 12 هزار و 852 نفر در این دشت ساکن بوده و ارتباط تنگاتنگی با زیستگاه آهو داردند که از مهمترین آنها می توان به روستای سهرین ، ارمغان خانه ، سارساقلو ، ینگجه ، وننق ، ولیاران و قره تپه اشاره کرد.
این روستائیان به کارهای کشاورزی ( کشت گندم ، جو ، نخود ، هندوانه و افتابگردان ) و دامداری ( پرورش گاو ، گوسفند ، بز و طیور ) و باغداری (سیب و زرد آلو ) به فعالیت مشغول هستند.
منطقه حفاظتشده و پناهگاه حیاتوحش انگوران در شمال غرب کشور در ناحیهای کوهستانی در رشته جبال زاگرس قرار گرفته است. این منطقه در جنوب غرب استان زنجان در مرز 3 استان آذربایجان شرقی و غربی و کردستان واقع گردیده و از نظر تقسیمات کشوری قسمت عمده ای از شمال، شرق و جنوب آن در دو بخش انگوران و ماهنشان (شهرستان ماهنشان) و قسمتی از جنوب غرب منطقه در بخش افشار شهر تکاب در استان آذربایجان غربی قرار گرفته است.
منطقه حفاظت شده انگوران 90000 هکتار و پناهگاه حیات وحش انگوران 35000 هکتار مساحت دارد که جمعا مساحتی معادل 125000 هکتار را دربر میگیرد.
از نظر پوشش گیاهی، منطقه مورد نظر در سه گروه به شرح ذیل طبقهبندی گردیده است.
1. بوتهها و درختچهها
2. فوربها و پهن برگان (علفی)
3. گندمیان و شبه گندمیان
براساس مطالعات انجام شده تعداد 29 گونه بوته و درختچه و 96 مورد علفیهای پهن برگ و 46 مورد گرامینه و شبه گرامینه در محدوده مورد مطالعه وجود دارد.
همچنین تعداد 33 گونه پستاندار، 107 گونه پرنده، 23 گونه خزنده، 8 گونه آبزی (ماهی)، 7 گونه دوزیست و 78 گونه حشرات هوازی و خاکزی حیات وحش منطقه را تشکیل میدهند که عبارتند از:
الف. پستانداران: عمده پستانداران منطقه عبارتند از قوچ و میش، کل و بز، خوک، خرس، سیاگوش، گرگ، روباه، شغال و خرگوش.
ب. پرندگان: بعضی از پرندگان آبزی بومی منطقه بوده و مهاجرت نمیکنند مانند آنقوت، تنجه و چنگر و بعضی از مرغابیها، لکلک سیاه، فلامینگو، قو، درنا و پلیکان از پرندگان مهاجری هستند که در بین سایر پرندگان از اهمیت برخوردارند. سایر پرندگان منطقه عباتند از: کبک دری، کبک معمولی، کبک چیل، باقریقره- قمری و فاخته.
ج. خزندگان و دوزیستان: عبارتند از: مار، مار آبی (سواحل قزلاوزن و رودخانه انگوران)، آگاما و جکو (مارمولک) و یک گونه لاک پشت.
منطقه حفاظت شده نای بند با وسعت ۲۲۵۰۰ هکتار بصورت دماغه مرتفع در ساحل جنوبی خلیج نای بند در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر قرار دارد که شامل: خلیج نای بند، منطقه حفاظت شده نای بند و جنگل های حرای (مرزهای عسلویه، بساتین و هاله) می باشد.این منطقه که در سال ۱۳۷۵ بعنوان منطقه حفاظت شده شناسایی شده است دارای گونه های کل و بز، قوچ و میش، و گونه نادر جبیر و جیرفتی فراوانی است . خلیج نای بند دارای زیستگاه دریایی مرجانی و علف های دریایی است.
در چشم انداز طبیعی این منطقه دارای خورهای متعدد، جنگلهای حرا، سواحل ماسه ای و درختان کهنسال انجیر معابد، دشتهای مشجر دره های عمیق و صخره ای وجود دارد.
این مقاله ما را با یکی از چشم انداز های زیبای کوهستانی ، ساحلی ، تالابی ،جنگلی ،رودخانه ای ،دشتی استان بوشهر آشنا می سازد .
که متاسفانه پیشرفتهای صنعتی در نزدیکی این ناحیه صورت گرفته ، باعث شده است که محیط بکر و دست نخورده این منطقه را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
.
.
مقدمه:
منابع و ماخذ:
۱- ویژ ه نامه زیست محیطی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر سال ۸۱
۲- آشنایی با محیط زیست ایران استان بوشهر هرمز محمودی راد، اردوان زرندیان
۳- گشت های دریایی موسسته تحقیقات فریدون عوفی
۴- گزارش بازدید مرکز پیش دانشگاهی بوشهر ( ام ابیها)
۵- وبسایت مرجع محیط زیست ایران www.iranzist.ir
6- ویکی پدیا