..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..
..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

منابع طبیعی-بیابان زدایی-محیط زیست

مناطقی که »باید« حفاظت شوند

مناطق چهارگانه+ منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست


سازمان حفاظت محیط زیست «منطقه حفاظت شده» را به شرح زیر تعریف نموده است: «اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند. مناطق حفاظت شده، محیط های مناسبی برای اجرای برنامه های آموزشی و پژوهش های زیست محیطی به شمار می آیند.انجام فعالیت های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.»تعداد مناطق تحت حفاظت ایران ۹۳ منطقه میباشد.



**************************************

پارک ملی


تعریف: به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق می‌شود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی ایران می‌باشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرد.


مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگ های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با هدف های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه های جانوری و رویشگاه های گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می شوند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخیار ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت های مرتبط با بهره برداری های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست.



**************************************


اثر طبیعی ملی


پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیرمتعارف و غیرقابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی و تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست، به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند.


تعریف: پدیده‌ه ای نمونه یا مجموعه‌های گیاهی و جانوری (زیست‌محیطی) نادر یا اشکال و مناظر کم‌نظیر، ویژه و غیر قابل جایگزین که از جهات علمی، تاریخی یا طبیعی دارای ارزش حفاظتی باشند، به عنوان اثر طبیعی ملی، با تعیین محدوده از آنها حراست می شود


**************************************


پناهگاه حیات وحش


محدوده ها یا زیستگاه های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها انتخاب می شوند، کمترین وسعت پناهگاه های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آنها را نیز تضمین کند. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشگری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.


تعریف: پناهگاه‌های حیات وحش، زیستگاه‌های نمونه گونه‌های جانوران وحشی است که از اهمیت زیست محیطی و ملی برخوردارند. این مناطق، محیط‌های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می‌آیند. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت‌های گردشکری کنترل شده در پناهگاه‌ها مجاز است.

پناهگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های حیات وحش ایران به ۳۴ منطقه می‌رسد.


**************************************


منطقه حفاظت شده

اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند، بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با هر منطقه براساس طرح جامع مدیریت مناطق مجاز است.


تعریف: محدوده‌ای از منابع طبیعی چون جنگل، مرتع، و … است که به جهت ضرورت حفظ و تکثیر جانوران و رستنی‌هایش تحت حفاظت قرار دارد. و در آن قطع اشجار و تخریب و شکار بدون مجوز ممنوع می‌باشد.


**************************************


منطقه شکار ممنوع


در زیستگاه هایی با ویگی بارز که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش رفته است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود به طور معمول سه تا پنج سال شکار ممنوع می شود.


تعریف: زیستگاه‌هایی با ویژگی‌های بارز است که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود و به طور معمول ۳ تا ۵ سال، شکار ممنوع می‌شود. چنانچه جمعیت جانوری منطقه‌ای دراین دوره ترمیم شود، می‌توان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران تعیین کرد. راهکار تعیین مناطق شکار ممنوع را می‌توان پشتوانه‌ای برای حفاظت از ذخایر طبیعی کشور و نوع آزمون برای بررسی قابلیت‌های مناطق، برای پیوستن به مجموعه مناطق حفاظت شده دانست.

چهتر منطقه کلی محیط زیسست اران

کشور پهناور ایران دارای محیط زیست غنی و متنوعی است. به دلیل دارا بودن آب و هوای چهار فصل در مناطق مختلف، جاذبه های شگفت انگیزی در آن به وجود آمده به طوری که ایران را با وجود قرار داشتن در بخش خشک و نیمه خشک قاره آسیا، نمایی سبز و با طراوت بخشیده است. برهمین اساس سازمان محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی محیط زیست، ایران را در 4 طبقه کلی توصیف کرده است. این طبقه بندی در سال 1974 میلادی1353 ه . ش به مجلس ارائه شد و مورد تصویب قرار گرفت و ضمناً اختیارات قانونی و اداره کلی مناطق تحت حفاظت به سازمان محیط زیست واگذار شد. 

...............................................................................


-پارک های ملی، 

-آثار طبیعی ملی، 
-منطقه حفاظت شده

پناهاخگاه منطقه حفاظت شده در ایران

موته زیستگاهی مهم تر از تصور_اصفهان_ایران

 
پناهگاه حیات وحـش موته، اصفهان-مرکزی                         

 

 



نام انگلیسی: Mooteh protected area

نام فارسی : پناهگاه حیات وحـش موته  

 

 

موقعیت جغرافیایی

این منطقه بین عرضهای جغرافیایی ً20 و 33 تا ً55 و 33 شمالی و طولهای جغرافیایی ً30 و 50 تا ً10 و 51 شرقی به مرکزیت روستای موته در 270 کیلومتری جنوب تهران قرار دارد، به طوری که جاده اصفهان ـ تهران از شرق آن گذشته و شهر میمه در 45 کیلومتری جنوب غربی آن واقع است.


پناهگاه حیات وحش «موته» در استان اصفهان بین 55/33 الی 20/33 عرض شمالی و 45/50 الی 10/50 طول شرقی واقع شده است. مساحت پناهگاه در حدود 200879 هکتار است. 


پوشش گیاهی: قیچ,‌ بادام وحشی,‌ کاروان کش, درمنه,‌ تنگرس و‌ انواع گوناگون 


پستانداران : یوزپلنگ,‌ کل و بز, قوچ و میش,‌ آهو,‌ ‌پلنگ و‌‌ گرگ. 


در این منطقه انواع پرندگان و جوندگان نیز وجود دارد. 


بختگان
پناهگاه حیات وحش «بختگان» در استان فارس بین 15/53 الی 15/54 طول شرقی و 11/29 الی 51/29 عرض شمالی,‌ واقع شده است. مساحت آن در حدود 200404 هکتار است. 


پوشش گیاهی: انواع دیاتومه ها و جلبکها انواع گیاهان شورپسند گز و ‌نی و در مناطق خشکی ارس, ‌بنه,‌ تنگس, ‌قیچ, ‌بادام کوهی,‌ آویشن,‌ کاکوتی و باریجه. 


پستانداران: کل و بز, قوچ و میش, گربه وحشی,‌ گرگ, ‌پلنگ,‌‌ کفتار, ‌روباه,‌ شغال و در دشتها آهو. 


پرندگان: فلامینگو, ‌پلیکان, ‌انواع غازها,‌ مرغابیها,‌ حواصیلها, کشیمها, ‌درنا, لک لک,‌ کاکایی ها, پرستوهای دریایی,‌ ماهی خورکها,‌ هوبره, ‌‌بلدرچین,‌ کبک, ‌چلچله, ‌دارکوب پری شاهرخ و انواع گنجشک‎سانان, عقابها,‌ دال, ‌سنقرها,‌ بحری,‌ بالابان, ‌شاهین, لیل, ‌دلیجه.

تـاریـخـچـه:

پس از تشکیل کانون شکار ایران در سال 1343، محدوده‌ای با وسعت 343940 هکتار شامل دشتها، ارتفاعات و مراتع، واقع در حوزه استحفاظی استانهای اصفهان و مرکزی به عنوان منطقه حفاظت شده موته انتخاب و در سال 1346 با تشکیل سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید آن زمان رسید. در سالهای پس از پیروزی انقلاب، سازمان حفاظت محیط زیست تغییراتی در حد و حدود منطقه داد و در تاریخ 21/6/61 با مساحت حدود 220000 هکتار به منطقه حفاظت شده تبدیل گشت و سرانجام براساس مصوبه مورخ 7/12/69 شورای عالی محیط زیست با همین وسعت به پناهگاه حیات وحش ارتقای سطح یافت.

در هر پناهگاه حیات وحش، به منظور احیای وضعیت طبیعی این مناطق 25 درصد از مساحت آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان محدوده امن تعیین و اعلام می‌گردد. در این محدوده‌ها ورود و چرای دام اهلی ممنوع است، ضمناً ورود اشخاص و ایجاد هرگونه تأسیسات بدون اخذ مجوز رسمی از سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع خواهد بود. با توجه با توافقنامه‌ها و نقطه نظرات کارشناسی با رعایت مسائل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مناطقی را در محلهای معروف به شور رباط ترک، شور آب باریک و سی کلفتی بدین منظور در نظر گرفته که جمعاً در حدود 37000 هکتار از کل اراضی پناهگاه بوده و قابل توسعه و افزایش تا سطح حدود 44000 هکتار می‌باشد.

توپوگرافی منطقه:
محدوده پناهگاه حیات و حش موته از دو بخش دشتی و کوهستانی تشکیل شده که بلندترین ارتفاع آن از سطح دریا در حدود 3000 متر و حداقل ارتفاع در این منطقه 1900 متر می‌باشد. ارتفاعات موته شامل دو رشته کوه است و فاصله بین این دو رشته کوهها را دشتهای جلگه‌ای و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.

خصوصیات آب و هوایی:
این منطقه در تقسیمات آب و هوایی از آب و هوای نیمه بارانی و سرد تبعیت دارد. حداکثر بارندگی در سال 350 میلیمتر و بیشترین بارندگی در فصل زمستان و بهار می‌باشد. درجه حرارت متوسط در دشتهای این منطقه 4/39 درجه سانتیگراد در تابستان و در سردترین ماههای سال به 5/11 تا 5 درجه زیر صفر می‌رسد.

منابع آبی:

بیش از 250 منبع آبی اعم از چاه قدیمی، قنات و چشمه دائمی در موته وجود دارد که بیش از 150واحد از این منابع را چشمه‌ها تشکیل می‌دهد از قبیل: چشمه سنجده، دستار، بید، دربند، شور، آب باریک، چشمه‌نیا، قلعه‌سیاه، ریز آب، جاجرمی، قیقوجه، گزرتو، گل‌بیدک، رزبیده، دمه، سیکلفتی، مروارید و ... . برای تأمین آب مورد نیاز وحوش در مناطق امن اقدام به ساخت آبشخورهای دست ساز در نقاط حساس اکولوژیک گردیده که منابع آبی آن چشمه‌ها و چاههای قدیمی است، که آب به وسیله لوله یا نصب تلمبه بادی به آنها هدایت می‌شود.

حیات وحش جانوری:

این منطقه بهترین زیستگاه آهو در ایران است که برای رشد، تکثیر و جلوگیری از انقراض آهوها اختصاص یافته‌ است. شرایط مساعد زیستی برای این گونه پستاندار در دشتها و شوره‌زارهای منطقه توأم با حفاظت، ادامه زندگی را برای این حیوان زیبا هموار ساخته و به عنوان گونه جانوری شاخص منطقه از آن یاد می‌شود. وجود تپه ماهورها، تل‌ها و دشتهای کوهستانی در موته امکان زندگی را برای گونه قوچ و میش و صخره‌ها و ارتفاعات صعب العبور، زیستگاه خوبی را برای ادامه حیات کل و بز پدید آورده است.

انواع زیادی از گونه‌های پرندگان بومی و غیر بومی نیز در این منطقه وجود دارد از قبیل: کبک، تیهو، بلدرچین، هوبره و همچنین از خانواده‌های سار، کلاغ، سسک، دم جنبانک، عقاب، جغد، زنبورخوار، سهره و سارگپه نیز گونه‌هایی وجود دارد. در زمان مهاجرت، پرندگان مهاجر بسیاری در این منطقه خصوصاً اطراف رودخانه شور و گزستانها توقف نموده و در این منطقه استراحت کوتاهی می‌کنند.

از خزندگان و خانواده مارمولک‌ها می‌توان خانواده‌های جکو، آگاما و لاسرتا را نام برد. از مارهای سمی به مار جعفری، افعی، مار شاخ‌دار، از مارهای نیمه سمی به تیرمار، افعی پلنگی، یله مار و از مارهای غیر سمی به تــوله مـار، مار قیطانی، مارگرگی و کورمار می‌توان اشاره کرد.

پوشش گیاهی:

بر اساس اطلاعات موجود در منطقه موته تا کنون بیش از 300 گونه گیاهی مرتعی که ارزش علوفه‌ای، دارویی و صنعتی دارند شناسایی شده است. از نظر تیپ گیاهی قسمت اعظم پناهگاه حیات وحش موته مخصوصاً صافیها، تپه ماهورها و مناطق جلگه‌ای را جامعه درمنه و گون تشکیل می‌دهد که در فضای بین آنها گیاهان شور پسند و همچنین گیاهان خوش خوراک و دیگر نیز رویش دارند.

از درختان و درختچه‌های این منطقه می‌توان بادامک، بنه، تنگرس، قیچ، گز و انجیر را نام‌برد و از بوته‌های شاخص می‌توان به درمنه، جاز، انواع گون‌ها، فرفیون، کلاه میرحسن و ریش بز اشاره کرد.

مشکلات و تعارضهای موجود:

ـ وجود معادن در منطقه و تخریب‌های ناشی از فعالیت آنها.
ـ وجود جاده‌های اصلی بین شهری (جاده گلپایگان و جاده اصفهان ـ تهران) و جاده‌های روستایی در منطقه که موجب تردد وسایل نقلیه و اثرات منفی در آرامش وحوش می‌شود.

ـ تعلیف غیر مجاز دامها و واگذاری قسمتی از عرصه‌های طبیعی منطقه و تبدیل آن به اراضی کشاورزی از طریق هیئت واگذاری زمین و تحمیل آنها به منطقه.

ـ شکار غیر مجاز

تحقیقات:

درحال حاضر مطالعات طرح جامع پناهگاه حیات وحش موته در حال انجام است که نتایج آن به زودی در اختیار سازمان محیط زیست قرار خواهد گرفت.

منطقه حفاظت شده سرخ آباد طارم (زنجان)

این منطقه در شهرستان طارم قرار گرفته و زمینی به مساحت 100000 هکتار را به خود اختصاص داده است که دارای پنج جامعه گیاهی بشرح ذیل می‌باشد:

- درختان و درختچه‌ها

- گون و بوته‌ها

- گندمیان و شبه گندمیان

- فوربها وپهن برگها

- بالشتکی‌ها

علاوه بر این 4000 گونه گیاهی نیز در این منطقه شناسایی شده است. در این منطقه حیوانات وحشی و پرندگان گوناگون وجود دارد که به تفکیک عبارتند از: انواع حیوانات شامل کل و بز، خوک، خرس، پلنگ، خرگوش، گرگر، روباه، 14 گونه خزنده و مار، انواع پرندگان شامل کبک دری، تیهو، کبک، انواع مرغابی، انواع پرندگان شکاری، باقری قره و جغد. و از آبزیان نیز می‌توان دوزیستان و 6 گونه ماهی اشاره کرد. این منطقه با توجه به وسعت و پوشش گیاهی موجود به عنوان مهمترین زیست‌گاههای حیات وحش محسوب شده و یکی از غنی‌ترین مراکز جلب جهانگرد استان بشمار می‌آید.

منطقه حفاظت شده دشت سهرین زنجان

نطقه حفاظت شده سهرین در شهرستان زنجان واقع شده، وسعت آن در حدود 35 هزار هکتار است. حیوانات و پرندگان این منطقه نیز عبارتند از: آهو، خرگوش، روباه، لاک‌پشت، چهار گونه مار و همچنین پرندگانی مانند انواع کرکس، عقاب طلایی، سهره، زنگوله بال و باقری قره.این منطقه در حوزه روستای سهرین که از روستاهای هدف گردشگری استان زنجان میباشد است که در نزدیکی فرودگاه زنجان قرار دارد.  

 

دشت آهو خیز سهرین قسمتی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد است که یکی از مناطق با ارزش و به عنوان آخرین زیستگاه آهوان شمالغرب و غرب ایران محسوب می شود.

عرض متوسط این دشت ده تا دوازده کیلومتر و متوسط ارتفاع آن هزارو 650 متر و شیب متوسط دشت سهرین دو تا سه درصد به سمت جنوب غربی است، این دشت جزء یکی از دشتهای مهم استان زنجان است که می تواند در بخش اکوتوریسم پذیرای جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی باشد.

این اکو سیستم دشتی در گذشته از نظر اکولوژیکی به عنوان یک زیستگاه تابستانی و یک کریدور حیاتی در جهت گدار مهاجرتی برای آهوان محسوب می شد و آهوان فلات مرکزی ایران در تابستانها به این دشت مهاجرت می کردند که در سال 1358 جمعیتش بالغ بر سه هزار رأس رسید.

این حیوانات به طور پراکنده از خردادماه تا آذرماه هر سال در این منطقه دیده می شوند اما به علت توسعه راهها، خطوط انتقال برق و گاز و توسعه شهرها و مراکز مسکونی، روند گذر آهوان را مختل و اثرات سوء خود را نمایان ساخت و لزوم حفاظت این منطقه اجتناب ناپذیر شد و در نهایت در بهمن 57 با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست در قالب بخشی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.

مهمترین گونه‌های گیاهی منطقه را پیچک ، تاتوره، گون، خارشتر، ریش‌بز، گز، درمنه‌دشتی، بومادران، بابونه، کاکوتی، کاروانکش، درمنه ، کلاه میرحسن، پولاف ،ختمی، زرشک، ارغوان، داغداغان، شیرین‌بیان، گلپر و بید تشکیل می‌دهند.

در ارتفاعات این دشت نیز قارجهای خوراکی (دنبلان ) ،ریواس ،کنگر ، کاکوتی ، آویشن و برخی دیگر از گیاهان که مصارف خوراکی و دارویی می روید که همه ساله تعدادی از ساکنین اطراف را برای جمع آوری این گیاهان به خود جذب می‌کند.

دشت سهرین تنها مأمن و زیستگاه آخرین بازمانده آهوی ایرانی (Gazella subgutturosa )در شمال غرب کشور محسوب می شود و طبق آخرین سرشماری‌ها 1450 راس آهو در این دشت زندگی می کنند.

وحوش و پستانداران دیگری نظیر گرگ، شغال، روباه معمولی، رودک، تشی، گراز، خرگوش و پرندگانی چون باقرقره شکم سیاه، کبوتر چاهی، کبک معمولی، سارگپه پابلند، عقاب طلایی، بحری، دلیجه، انواع چکاوک، زنبورخوار، جغدکوچک، سارصورتی و طرلان علاوه بر این آهوی زیبا در این زیستگاه زندگی می کنند.

اقلیم منطقه از نوع خشک و سرد بوده و دمای متوسط این منطقه 10 سانتی گراد ، حداکثر دمای مطلق هوا 38 درجه و حداقل دمای آن 29 درجه سانتی گراد ومتوسط رطوبت نسبی این منطقه سالانه 71 درصد است.

در این دشت 28 روستا با 2727 خانوار و 12 هزار و 852 نفر در این دشت ساکن بوده و ارتباط تنگاتنگی با زیستگاه آهو داردند که از مهمترین آنها می توان به روستای سهرین ، ارمغان خانه ، سارساقلو ، ینگجه ، وننق ، ولیاران و قره تپه اشاره کرد.

این روستائیان به کارهای کشاورزی ( کشت گندم ، جو ، نخود ، هندوانه و افتابگردان ) و دامداری ( پرورش گاو ، گوسفند ، بز و طیور ) و باغداری (سیب و زرد آلو ) به فعالیت مشغول هستند. 

منطقه حفاظت‌شده و پناهگاه حیات‌وحش انگوران

منطقه حفاظت‌شده و پناهگاه حیات‌وحش انگوران در شمال غرب کشور در ناحیه‌ای کوهستانی در رشته جبال زاگرس قرار گرفته است. این منطقه در جنوب غرب استان زنجان در مرز 3 استان آذربایجان شرقی و غربی و کردستان واقع گردیده و از نظر تقسیمات کشوری قسمت عمده ای از شمال، شرق و جنوب آن در دو بخش انگوران و ماهنشان (شهرستان ماهنشان) و قسمتی از جنوب غرب منطقه در بخش افشار شهر تکاب در استان آذربایجان غربی قرار گرفته است.

منطقه حفاظت شده انگوران 90000 هکتار و پناهگاه حیات وحش انگوران 35000 هکتار مساحت دارد که جمعا مساحتی معادل 125000 هکتار را دربر می‌گیرد.

از نظر پوشش گیاهی، منطقه مورد نظر در سه گروه به شرح ذیل طبقه‌بندی گردیده است.

      1. بوته‌ها و درختچه‌ها

      2. فوربها و پهن برگان (علفی)

      3. گندمیان و شبه گندمیان

براساس مطالعات انجام شده تعداد 29 گونه بوته و درختچه و 96 مورد علفی‌های پهن برگ و 46 مورد گرامینه و شبه گرامینه در محدوده مورد مطالعه وجود دارد.

همچنین تعداد 33 گونه پستاندار، 107 گونه پرنده، 23 گونه خزنده، 8 گونه آبزی (ماهی)، 7 گونه دوزیست و 78 گونه حشرات هوازی و خاکزی حیات وحش منطقه را تشکیل می‌دهند که عبارتند از:

الف. پستانداران: عمده پستانداران منطقه عبارتند از قوچ و میش، کل و بز، خوک، خرس، سیاگوش، گرگ، روباه، شغال و خرگوش.

ب. پرندگان: بعضی از پرندگان آبزی بومی منطقه بوده و مهاجرت نمی‌کنند مانند آنقوت، تنجه و چنگر و بعضی از مرغابی‌ها، لک‌لک سیاه، فلامینگو، قو، درنا و پلیکان از پرندگان مهاجری هستند که در بین سایر پرندگان از اهمیت برخوردارند. سایر پرندگان منطقه عباتند از: کبک دری، کبک معمولی، کبک چیل، باقری‌قره- قمری و فاخته.

ج. خزندگان و دوزیستان: عبارتند از: مار، مار آبی (سواحل قزل‌اوزن و رودخانه انگوران)، آگاما و جکو (مارمولک) و یک گونه لاک پشت.

د. ماهیان: کپور، سس، سیاه کولی، زردپر (سرخ پر)، سیم، اسپله، ماشگ ماهی در رودخانه‌های قزل‌اوزن، انگوران چای و پری چای زندگی می‌کنند.

منطقه حفاظت شده نای بند

منطقه حفاظت شده نای بند با وسعت ۲۲۵۰۰ هکتار  بصورت دماغه مرتفع در ساحل جنوبی خلیج نای بند در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر قرار دارد که شامل: خلیج نای بند، منطقه حفاظت شده نای بند و جنگل های حرای (مرزهای عسلویه، بساتین و هاله) می باشد.این منطقه که در سال ۱۳۷۵ بعنوان منطقه حفاظت شده شناسایی شده است دارای گونه های کل و بز، قوچ و میش، و گونه نادر جبیر و جیرفتی فراوانی است . خلیج نای بند دارای زیستگاه دریایی مرجانی و علف های دریایی است.
در چشم انداز طبیعی این منطقه دارای خورهای متعدد، جنگلهای حرا، سواحل ماسه ای و درختان کهنسال انجیر معابد، دشتهای مشجر دره های عمیق و صخره ای وجود دارد.


این مقاله ما را با یکی از چشم انداز های زیبای کوهستانی ، ساحلی ، تالابی ،جنگلی ،رودخانه ای ،دشتی استان بوشهر آشنا می سازد .

که متاسفانه پیشرفتهای صنعتی در نزدیکی این ناحیه صورت گرفته ، باعث شده است که محیط بکر و دست نخورده این منطقه را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

.

.

مقدمه:

نایبند شکوه طبیعت

نام انگلیسی : nayband protected area
نام فارسی : منطقه حفاظت شده نایبند

بشر برای گذراندن زندگی و جاودانی نسل نیازمند داشتن آگاهی از محیط زیست خود یعنی طبیعت و نیروی موثر گیاهان و جانوران بوده است . با آغاز تمدن بشری ((انقلاب صنعتی )) این آگاهی ها به سرعت افزایش یافت . و بشر به نیرویی که در وجودش بود باور کرد و راحت توانست در یا ، کوه ،جنگل و…… رادر اختیار خود قرار دهد. و لذا خواسته یا ناخواسته در تخریب طبیعت گام بردارد .

بنابراین انسانها، مهم ترین عاملی هستند که باعث تخریب طبیعت می گردند . و برای جلوگیری از این امر قبل از هر گونه برداشت از ذخایر رو و زیر زمینی، بالا بردن سطح دانش و آگاهی انسانها لازم است .

وسعت منطقه نایبند حدود ۲۲۵۰۰ هکتار می باشد با دارا بودن اکوسیستم ویژه و باارزش زیستگاه مناسبی برای گونه های مختلف حیات وحش از قبیل قوچ ، بز، میش، جبیر ( نوعی آهو) می باشد. خلیج نایبند در ساحل شمالی منطقه نایبند با وسعتی حدود ۴۱۳۰ هکتار می باشد. خلیج نایبند یکی از زیباترین و با ارزشترین زیستگاه های دریایی خلیج فارس است. عمق مناسب آب ، آرامش نسبی آب و شفافیت آب سبب گسترش مجتمع های مرجانی و علف های دریایی در بستر خلیج شده است. حوزه های متعدد، جنگل های حرا و ساحل ماسه ای در بخش شمالی وشرقی و سواحل صخره ای دارای حاشیه باریک ماسه ای در بخش جنوبی خلیج و بخش غربی منطقه حفاظت شده نایبند و وجود درختان تنومند لیلک ( انجیر معابد) در دماغه نایبند، زیباترین چشم انداز در این نقطه از خلیج فارس را بوجود آورده است. پوشش گیاهی منطقه نایبند غنی و متنوع می باشد. جنگل های حرا که در کناره سواحل ، خورها ، مصب ها و محیط آرام و کم تلاطم آب مأوا گزیده اند، شرایط زیستگاهی بسیار مطلوبی برای شمار بسیاری از آبزیان دریایی و پرندگان آبزی ساکن و مهاجر بوجود آورده است.

وایت در سال ۱۹۸۴ نواحی دارای خورها، خلیج ها ، سواحل شنی، درختان حرا ، آبسنگهای مرجانی ، مناطق دارای لاک پشت های دریایی ، گاو دریایی ، دلفین ، وال و دستجات پرندگان آبزی را به عنوان مناطقی که دارای منابع حساس و آسیب پذیر در مقابل آلودگی های زیست محیطی ناشی از تکنولوژی های صنعتی و فعالیت اقتصادی مخرب انسان هستند، معرفی نموده است.
خلیج نایبند همه این پدیده ها و مناظر بکر طبیعی را یک جا در بطن خویش همراه دارد. جنگ های حرا زیستگاه مناسبی جهت انواع پرندگان و نرم تنان و سخت پوستان می باشد.
اجتماعات مانگرو ( حرا ) درایران تنها دارای دو گونه می باشد یکی به نام درخت حرا (Avicennia marina) و دیگری به نام درخت چندل ( Rhizophota mucronata) می باشد. در گذشته از چوب درختان حرا برای سوخت مصرف می شد اما در حال حاضر بیشتر از برگ آنها جهت علوفه دام و از گل های آنها برای تهیه عسل و زنبور داری ( به خصوص در منطقه نایبند) استفاده می شود. زیستگاه آبسنگهای مرجانی در مناطق کم عمق و گرم سواحل بندر طاهری و خلیج چابهار می باشد. از آبسنگهای مرجانی در پیوند استخوان ، استخراج دارو و دندانپزشکی و چشم پزشکی استفاده می شود.

در سواحل سنگی نایبند تا گاوبندی جلبک های دریایی ، خرچنگ ها وکف زیان دو کفه ای و شکم پایان مختلف زیست می نمایند.

در خلیج نای بند سه خورد وجود دارد:

۱ – خور عسلویه به طول ۵۲۵۰ متر در سمت شمالی و غربی خلیج نایبند واقع در شرق عسلویه و جنوب بیدخون با پهنه تالابی به وسعت ۸۴۰۰ هکتار

۲ – خور بساتین به طول ۳۱۰۰ متر در جهت شمال شرقی خلیج نایبند قرار دارد و وسعت اراضی تالابی آن ۵۶ هکتار می باشد و در ۲ کیلومتری بساتین واقع شده است.

۳ – خور هاله به طول ۲۰۰۰ متر ودر سمت غربی خلیج نایبند واقع شده است. منطقه نایبند از سال ۱۳۵۷ منطقه حفاظت شده اعلام شده است.

فعالیت های صنعتی اقتصادی شرکت های مستقر شده در ضلع شمالی خلیج نایبند ضمن نابود کردن پوشش گیاهی و درختان آنجا به طور کلی آرامش زیستگاهی آنجا را مختل نموده اند به طوری که دیگر از دسته های انبوه پرندگان ساکن و مهاجر در کرانه های ساحلی و مناطق جنگل های حرا کمتر اثری مشاهده می شود. اگر مسئولین محیط زیست کشور و استان چاره ای تدبیرنکنند برنامه های ناهماهنگ توسعه اقتصادی منطقه در آینده ای نه چندان دور خلیج استثنایی و زیبای نایبند را به مردابی ، متعفن تبدیل خواهد کرد که دیگر اثری از درختان حرا، آبسنگهای مرجانی، دسته های پرندگان ، پستانداران مختلف ، جلبک های دریایی ، لاک پشتهای سبز و نوک عقابی ، نهنگ و آسمان صاف وهوای پاک نخواهیم یافت . در زمانی که
قرآن و ندای وحی می فرماید:

و اذا تولی سعی فی الارض لیفسد فیها و یهلک الحرث و النسل والله لایحب الفساد. قرآن مجید سوره بقره آیه ۲۰۵

 " چون از تو دور شود ( وبه قدرت برسد) می کوشد تا در زمین فساد کند و کشت و نسل را نابود سازد خداوند فساد را دوست ندارد. "

و در شرایطی که اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت اعلام داشته است که در جمهوری اسلامی حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.

و در شرایطی که در کنفرانس توسعه محیط زیست ملل متحد در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو برزیل سران کشورهای جهان و دولت های متعهد به شناسایی و نگهداری از اکوسیستم های دریایی شده اند ،
چرا باید شاهد تخریب خلیج نایبند با همه مظاهر زیبا و استثنایی آن باشیم.
مگر نه اینکه توسعه پایدار یعنی الگوی رشد و توسعه ای که منابع طبیعی را جهت احراز منافع آتی حفظ کند و بالاخره مگر نه اینکه سالانه بیش از ۱۵ درصد تولید ناخالص ملی کشور به دلیل تخریب محیط زیست از دست می دهیم. پس چرا مسئولین اقدامی نمی کنند. شرکت کنندگان در این گردهم آئی علمی و پژوهشی مصراً خواستار رسیدگی مسئولین کشور به این امر مهم و حیاتی شدند

موقعیت جغرافیایی :

این منطقه از نظر تنوع جانوران وحشى منحصر به فرد است و داراى میش و قوچ، کل، بز وحشى، آهو، جبیر و پلنگ است. جبیر را آهوى هندى و آهوى کویرى نیز می نامند.
(جبیر کمى کوچکتر از آهو با پوست اخرایى رنگ است که رنگ سفیدى در زیر شکم دارد. شاخ آن مستقیم با انحنایى در طرف جلو است که پیچ قلاب مانند نوک شاخ آهوى ایرانى را ندارد.)

منطقه حفاظت شده نایبند که بصورت دماغه ای در آبهای خلیج فارس با ارتفاع صفر تا حداکثر ۴۶ متر از سطح دریا واقع شده است :

شامل :

۱ – خلیج نایبند

۲ – منطقه حفاظت شده نایبند

۳ – جنگلهای حرای حوزه های عسلویه

۴ – بساتین و هاله


این منطقه در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر واقع شده است . بدون تردید یکی از زیبا ترین منطقه ساحلی در طول سواحل خلیج فارس بشمار می رود . آثار بجا مانده از بندر تاریخی نایبند و در دماغه نایبند ، حاکی از پیشینه تاریخی طولانی منطقه است . با بررسی آثار ، نشان می دهد این بندر در عصر آل بویه یکی از بنادر مهم و از مراکز عمده صید و تجارت مروارید خلیج فارس بوده است .

منطقه حفاظت شده نایبند با وسعت ۲۲۵۰۰ هکتار که بصورت دماغه مرتفعی در ساحل جنوبی خلیج نایبند قرار گرفته ، بدلیل دارا بودن اکو یستم کم نظیر ارزشهای زیستگاهیبرای گونه های متنوع حیات وحش از جمله : کل وبز ، قوچ ومیش و حضور گونه های نادری از قبیل جییروجیرفتی می توان مشاهده کرد .

منطقه نایبند در سال ۱۳۷۵ بعنوان منطقه حفاظت شده شناخته شده و از آن تاریخ تحت کنترل و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در آمد .

پوشش گیاهی:

پوشش گیاهی پارک ملی نای بند شامل اجتماعات حرا و سایر گیاهان آبزی نظیر علف های دریایی و جلبک ها در اکوسیبستم های ساحلی و گیاهان مقاوم شور پسند نظیر گز ، علف شور ، شصت عروسان و خار شتر در مناطق به دور از ساحل  است.
از سایر گونه های گیاهی در ارتفاعا ت و دشت ها ی مرتفع می توا ن ،کنار ، کهور ایرا نی ، انجیر معابد ، انار شیطا ن ، استبرق ، قیچ ، دافنی و صبرزرد و …. را نام برد . درختان حرا در حوزه های نایبند مهم ترین جامعه گیاهی منطقه را تشکیل می دهد . این جامعه در سواحل گلی دارای جریان جزر و مدی آرام می روید .

استان بوشهر بوشهر شمالی ترین رویشگاه در ختان حرا در خلیج فارس است . جنگلهای حرا جز با ارزش ترین زیستگاههای ساحلی است ونقش زیست بوم های خشکی و دریایی ایفاد می کند .
لازم به یاد آوری است درختانی نظیر انجیر معابد با تنه های تنومند ودر ختان حرا (( مانگروها و چندل ))با داشتن ریشه های آویز در آ ب شناور ند .

حیات وحش:

 مجموعه خلیج نایبند و منطقه حفاظت نای بند محیط مناسبی را برای زیست و تغذیه انواع بی مهرگان ، ماهی ها ، خزندگان ، پرندگان و پستانداران فراهم آورده است . که بسیاری از آنها گونه های نادر و یا در حال انقراض محسوب می شوند .
از جانوران مهم می توان به جبیر اشاره کرد که جز گونه های نادر و حمایت شده کشور است . سایر پستانداران خشک زی موجود در پارک شامل گرگ . شغال ، خرگوش ، روباه وانواع جوندگان می توان نام برد .

علاوه بر آن نایبند دارای ارزشهای زیستی منحصر به فردی جهت زاد و ولد پستاندارانی نظیر قوچ و میش ، کل و بز ، می باشد . از پستانداران دریایی که در بخش آبهای آزاد موجود در پارک یافت می شود ، می توان انواع دلفین و نهنگ را نام برد که عمق زیاد آب در این بخش دلفین ها را متوجه خود ساخته و شیرجه زدن دلفین ها و شنای دسته جمعی کوسه ماهی ها از صحنه های بسیار زیبای طبیعی این قسمت از پارک می باشد .

از دیگر آبزیان این منطقه می توا ن به دو نوع لاک پشت عقابی و لاک پشت سبز اشاره کرد . خرچنگ هم در این مناطق بسیار زیاد دیده می شوند . ماهی گل خورک نیز در این منطقه مشاهد ه می شود این ماهی دارای چشم ها ی برجسته و حالت جهند ه دارد و کانالهایی رادر کنار در یا می سازد .

پرندگان مهاجر در این مناطق بسیار زیاد است که بعضی از آنها عبارتند از :
فلامینگو ، گیلانشاه ، پلیکا ن سفید ، سلیم ، آبچلیک ، کاکایی ، پرستوها ی دریایی ، اگرت پا خاکستری و ۰۰۰۰۰۰

قابلیت توریستی:

خلیج نایبند در سا حل شمالی منطقه نایبند با وسعت ۴۱۳۰ هکتار یکی ا ز ارزشمند ترین زیستگاههای در یایی خلیج فارس است . حوزه های متعد د ، جنگل های حرا ، سواحل ماسه ای درخشان در بخشهای شمالی و شرقی وسواحل صخرهای دارای حاشیه باریک ماسه ا ی جنوبی خلیج و بخش غربی منطقه حفاظت شده نایبند ، در ختان کهنسال انجیر معابد در دماغه نایبند ، دشت هموار بخش شمالی ، دشتهای مشجر و دره های عمیق و صخرهای در بخش جنوبی بدیع ترین چشم انداز های طبیعی سواحل خلیج فارس را یکجا گرد آورده است . وجود این چنین مناظری ، وجود تپه های مرجانی جهت تفریح غواصا ن و حتی فرایند تخمگذاری و جوجه آوری لاک پشتاندریایی کمیا ب که کمتر نقطه ای از سواحل صورت می گیرد می تواند سبب جلب گردشگران شود .

قابلیت اکولوژیکی:

این منطقه از نظر سیمای فیزیوگرافیک و نیز از حیث اجتماعات بیولوژیک یک سیستم معرف محسوب می شود . خلیج های کوچک ساحلی ، از مناطق با تولید بالقوه می باشد و از سویی از نظر آسیب پذیری جزو مناطق بحرانی محسوب می گرددند . چنین ویژگیها یی برای خلیج نایبند نیز بعنوان یک خلیج کوچک ساحلی صادق است .
وجود آرامش نسبی و شفافیت آب در این محدوده ا ز آبها ی ساحلی باعث گسترش مجتمع مرجانی و علف های دریای در بستر خلیج و آبهای مجاور آن شده است .
کله های آبسنگ مرجانی در دهانه خلیج نایبند از نادر اجتماعات مرجانی در نزدیکی سواحل سرزمین اصلی در ایران محسوب می گردند . این منطقه واحد اهمیت زیسگاهی فراوانی برای گونه های حمایت شده ای مانند درختان حرا ،لاک پشت سبز ، لاک پشت منقار عقابی و پلیکان پا خاکستری است .

فعالیت های موثر انسانی:

تحولات و پیشرفت های اخیر تکنولوژی در استان بوشهر خصوصا منطقه عسلویه مرحله تازه ای از تخریب طبیعت و محیط زیست را در پی داشته است که از مهم ترین آنها تاسیس منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس جنوبی در سال ۱۳۷۷ می باشد .
عمده ترین تاثیر این تاسیسات که در حاشیه شمال خلیج فارس و در ۳۰۰ کیلومتری مشرق بندر بوشهر واقع است بر مناطق جزرو مدی و اکوسیستم دریایی آن منطقه است . که تخلیه پسابها و مجرای خروجی و آبهای خنک کننده تاسیسات مستقیما وارد محیط زیست شده و باعث بر هم زدن نظم و تعادل اکو لوژیک منطقه آبی می گردد .

منطقه حفاظت شده خلیج نایبند هم از لحاظ تنوع زیسگاهی و تنوع گونه ای و هم از نظر چشم اند ازهای ساحلی ، بدون تردید در تمامی سواحل خلیج فارس بی همتاست . لذا بی توجهی به ارزشهای این منطقه از دیدگاه زیست محیطی ، شیلاتی و تفرجگاهی و هر گونه دست اندازی و دخل وتصرف در محدوده حساس ذکر شده موجب بر هم خوردن تعادل بوم شناختی منطقه و بروز خسارات جبران نا پذیری برا ی نسل حاضر و آینده خواهد شد .

راهکار ها و پیشنهادات:

برای جلو گیری از تخریب اکوسیستم دریایی ( نای بند ) و تداوم حیات وحش در منطقه می توان راه حلهای ذیل پیشنهاد داد تا در دستور کار محیط زیست و سازمانهای مسئول قرار گیرد .

۱- هرگونه لرزه نگاری و اکتشاف واستخراج در شعاع ۵ الی ۱۰ مایلی مناطق مد نظر جلو گیری شود .

۲- جلو گیری از هرگونه تخلیه آب خن کشتی های بزرگ که حاوی مواد شیمیایی باشند.
۳- بدلیل بسته بودن خلیج فارس سعی شود فاضلاب صنعتی به مناطقی بدور از مناطق حفاظت شده هدایت شود.

۴- جلو گیری از صید بی رویه و غیر اصولی از ذخایر دریایی مناطق فوق .

۵- ایجاد زیست گاههای مصنوعی در نزدیکی مناطق حفاظت شد ه تا فشار صیادی کمتری بر این مناطق وارد شود .

۶- با توجه به درآمد ی که جذب توریست برای کشور می تواند داشته باشد با الگو برداری از مناطق مشابه در جهان می توان به این کار اقدام نمود .


منابع و ماخذ:

۱- ویژ ه نامه زیست محیطی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر سال ۸۱

۲- آشنایی با محیط زیست ایران استان بوشهر هرمز محمودی راد، اردوان زرندیان

۳- گشت های دریایی موسسته تحقیقات فریدون عوفی

۴- گزارش بازدید مرکز پیش دانشگاهی بوشهر ( ام ابیها)

۵- وبسایت مرجع محیط زیست ایران www.iranzist.ir

6- ویکی پدیا