اهمییت مراتع در ایران و جهان
طبق آمار سازمان خواروبار و کشاورزی ، حدود 133/2 میلیارد هکتار مرتع در
دنیا وجود دارد. بیشتر سطح خشکی های جهان را مراتع در برگرفته اند طبق
آمار اعلام شده توسط کوک و همکارانش (1986) بیشترین سطح کره زمین به مراتع
اختصاص یافته است ، بطوریکه مراتع 43% ، جنگلها 18% ، اراضی کشاورزی 20% ،
مناطق مسکونی _ صنعتی 4% و اراضی بدون استفاده ( یخچالها و قلل کوهها )
15% سطح زمین را پوشانیده است
طبق برآورد هدی (1975) مراتع 47% ، اراضی کشاورزی 10% ، جنگلهای تجاری 28% و پوششهای دایمی یخی 15% خشکیها را شامل می گردند .
وضعیت مراتع در ایران : مساحت ایران 164 میلیون هکتار است که از این
میزان 4/12 میلیون هکتار اراضی جنگلی ، 90 میلیون هکتار مرتع ، 2/43
میلیون هکتار بیابان و کویر و حدود 4/18 میلیون هکتار اراضی زراعی و باغها
را به خود اختصاص داده اند . شایان توجه است که ازکل مراتع ایران فقط 3/9
میلیون هکتار جزء مراتع خوب درجه بندی شده است (3) (4) .
بر طبق نظر
پابوت (1965) ، مساحت مراتع ایران حدود 94 میلیون هکتار و بر اساس آمار
منتشره از سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور 90 میلیون هکتار می
باشد که در این میان سهم مراتع فقیر حدود 3/43 % مراتع متوسط 3/37 % و
مراتع خوب 3/9 % می باشد (6) .
دفترفنی مرتع ، سطح مراتع ایران را
80-70 میلیون هکتار برآورد کرده است (5) . تقی بهرامی در سال 1333 سطح
مراتع ایران را 15 میلیون هکتار ، نیکنام در سال 1341 ، 100 میلیون هکتار
شیدایی و نعمتی در سال 1357 ، 106 میلیون هکتار و شرکت اف ام سی آمریکا
در سال 1975 ، با استفاده از تصاویر ماهواره ای مراتع ایران را 90 میلیون
هکتار تخمین زد ، که تخمین فوق با بهره گیری از عکسهای هوایی دارای صحت
بالاتری نسبت به سایر تخمین ها است (6) . حدود 46 میلیون واحد دامی مازاد
در مراتع وجود دارد و این تعداد باعث افزایش فرسایش خاک در مراتع می گردند .
جمعیت بهره بردار مرتع نیز 7/5 برابر توان مراتع برآورد شده است .
بررسی ها نشان می دهند که یک خانوار در مدت 7 ماه به حداقل 500 هکتار مرتع
نیاز دارد در این صورت 180 هزار خانوار می توانند از مراتع ایران
استفاده کنند اما در حال حاضر 916 هزار خانوار بهره بردار از مراتع بهره
برداری می نمایند (6) . از نظر اقتصادی زیان ناشی از تخریب اکوسیستمهای
مرتعی به مراتب بیشتر از تولید علوفه ، گوشت و سایر فرآورده های لبنی است و
ادامه بهره برداری های غیراصولی و بی رویه به نابودی منابع آب و خاک و
ذخایر غنی کربن این سرزمین می انجامد . متاسفانه مدیریت غلط در گذشته و
حال نتوانسته است فرصت مناسب برای مرتعداری علمی و اصولی ایجاد نماید و به
بهانه تامین زندگی بهره برداران روستایی و عشایری استفاده بی رویه از
مراتع بیش از پیش ادامه دارد .
ارزش اقتصادی مراتع
منابع طبیعی هر کشور سرمایه ای ملی به حساب می آید
که به نسل حاضر و آینده تعلق دارد . رشد و توسعه اقتصادی کشور و خصوصا بخش
کشاورزی به منابع طبیعی تجدیدشونده مانند جنگلها ، مراتع ، آب و زمین متکی
است . منابع طبیعی تجدیدشونده هم به عنوان نهاده درتولید و هم به عنوان
ستاده مطرح است . آب ، زمین ، چوب جنگل ، علوفه مراتع ، آبزیان و شیلات ،
گیاهان دارویی ، صنعتی و تولید اکسیژن ، ستاده محسوب می شود (7) .
بنابر نظر هاینس در ایران قسمت اعظم علوفه دامی ( 88 درصد) بخصوص علوفه مورد نیاز گوسفند و بز از مراتع تامین می گردد (5) .
مراتع علاوه بر ارزشی که در تولید و تامین علوفه دارند ، از سایر جهات نیز دارای اهمیت اند .
یک ارزیابی نشان می دهد که ارزش یک هکتار مرتع در سال معادل 232 دلار است
که 25 درصد این میزان مربوط به تولید علوفه و 75 درصد آن مربوط به ارزشهای
زیست محیطی است .
به عبارتی ارزش اقتصادی مراتع چهار برابر تولید (7/10 میلیون تن ) علوفه ای است که سالانه از مراتع بدست می آید (8) .
ارزش هر هکتار مرتع به شرح زیر است : تنظیم
گاز اتمسفری 7 دلار / تنظیم چرخه آب 3دلار / جلوگیری از فرسایش 27
دلار / تشکیل خاک 1 دلار / مهار آلودگی 87 دلار / گرده افشانی 25
دلار / کنترل بیولوژیک 23 دلار / تولید مواد خام یا علوفه 57 دلار /
ارزش تفرجگاهی 2 دلار
و نیز ارزش مراتع در ترسیب کربن اتمسفری که در هر
منطقه آب و هوایی و با توجه به گونه های گیاهی موجود باید بررسی و محاسبه
گردد (9).
منابع : 1-Cook, C.W. 1972. Comparative nutrient values of forbs,
grasses and shrubs. In wild land shrubs : their Biology and
utilization.
2-Heady , H.F.,1975. Rangeland Management , MC Graw, Hill Book, company, San Francisco, U.S.A.
3-برنامه پنجساله کشاوزی و منابع طبیعی . 1367 . سازمان برنامه و بودجه
4-گزارش وضع موجود منابع طبیعی . 1371 . وزارت جهادکشاورزی ، سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور .
5-مقدم ، م . 1379 . مرتع و مرتعداری ، انتشارات دانشگاه تهران .
6-ویزه نامه منابع طبیعی ایران ، دیروز ، امروز ، فردا . 1383 . وزارت جهادکشاورزی ، سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور
7- خلیلیان ، ص . 1378 . اقتصاد منابع طبیعی . اتنشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع .
8-ویژه نامه منابع طبیعی ، دیروز ، امروز و فردا. 1383.وزارت جهادکشاورزی. سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری
9- کلاهچی ، ن . بررسی ترسیب کربن در گیاهان بوته ای غالب و خاک ، پایان نامه کارشناسی ارشد