خشکسالی دشت سیستان و تاثیرش بر تالاب هامون(مقاله)

مقالات زیست محیطی

دانلود مقاله

مقداری از متن مقاله تایپ شده است

بررسی خشکسالی دشت سیستان

و

تاثیر آن بر تالاب بین المللی هامون

حلیمه پیری

حسین انصاری

چکیده :

خشکسالی به عنوان پدیده ای آرام و خزنده با گسترش مکانی زیاد هر ساله خسارات بسیار زیادی را به بخش های مختلف اقتصادی کشور وارد می سازد. بنابراین باید پایش و پهنه بندی آن به عنوان یک اصل مهم در برنامه ریزی های کلان مورد توجه قرار گیرد.

در این تحقیق به بررسی شدت خشکسالی دشت سیستان با استفاده از چهار شاخص PN ،SPI،DPI و RAI و انتخاب بهترین شاخص جهت پایش خشکسالی در منطقه و تاثیر این خشکسالی بر تالاب های هامون پرداخته شده است.

نتایج نشان داد شاخص PN با ضریب همبستگی 1 نسبت به شاخص های دیگر توانسته است، بهتر خشکسالی منطقه را بیان دارد.

همچنین می توان گفت که این عامل باعث خشک شدن دریاچه هامون و در نتیجه اثرات مخرب روی محیط زیست طبیعی، فیزیکی و اقتصادی اجتماعی منطقه داشته است.

کلید واژه : دشت سیستان، تالاب هامون، خشکسالی، شاخص های خشکسالی .

منبع : نشریه علمی، پژوهشی اکوبیولوژی تالاب، دوره 5، شماره 15، خرداد 1392، صفحات 63 تا 74 .

 ادامه مقاله و لینک دانلود فایل pdf متن کامل مقاله در ادامه مطلب...

برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .

مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا .

 

لینک دانلود فایل pdf متن کامل مقاله در انتهای همین صفحه

بررسی خشکسالی دشت سیستان

و

تاثیر آن بر تالاب بین المللی هامون

حلیمه پیری

حسین انصاری

مقدمه

خشکسالی یکی از بلایای طبیعی است که خسارات زیادی به زندگی انسان و اکوسیستم های طبیعی وارد می آورد و با دیگر حوادث طبیعی از قبیل سیل، طوفان و زلزله تفاوتهایی دارد. عمده این تفاوتها در تاثیر تدریجی خشکسالی طی یک دوره نسبتا طولانی، عدم امکان تعیین دقیق زمان شروع و خاتمه و وسعت جغرافیایی تاثیر آن میباشد. از طرف دیگر نبود تعریف دقیق و قابل قبول جهانی از خشکسالی به پیچیدگی و سردرگمی این پدیده میافزاید. خشکسالی ها در حالت کلی سه نوع هستند: خشکسالی هواشناسی، خشکسالی هیدرولوژیکی و خشکسالی کشاورزی. خشکسالی هواشناسی یا آب و هوایی ناشی از کمبود بارندگی می باشد که در صورت تداوم منجر به خشکسالی هیدرولوژی و کشاورزی میگردد. بارش عمده ترین پارامتری است که در تعریف خشکسالی بکار رفته است، یعنی خشکسالی و ترسالی در مقایسه با کمتر یا بیشتر بودن ریزشهای جوی از میانگین بارندگی یک منطقه سنجیده میشود (زارع ابیانه و محبوبی، 1383). پدیده خشکسالی موجب کاهش سریع جریان های سطحی، افت مخازن زیرزمینی، فرسایش آبی و بادی خاک، تغییر کیفیت منابع آب و خاک، افزایش بهره برداری از آبهای زیرزمینی و نشت زمین میشود. از این رو برای کاهش اثرات این پدیده و مدیریت خطر آن، ارزیابی خشکسالی و تداوم دوره های آن ضروری میباشد. ایران به دلیل قرار گیری در کمربند خشکسالی و مجاورت با پرفشار جنب حارهای دارای اقلیم خشک و نیمه خشک میباشد و در نتیجه در اکثر سال ها دچار خشکسالی شدید شده است. آیینهای باران خواهی که سابقه هفت هزار ساله در ایران دارد، موید این نکته میباشد (پاپلی یزدی، 1378 ). این پدیده در سالهای اخیر خسارات زیادی به بار آورده است. بطوری که تنها در سالهای 2000 و 2001 به ترتیب 3.5 و 2.6 میلیارد دلار خسارت بر اقتصاد وارد نموده است (بنی واهب و علیجانی، 1383). پالمر را میتوان جزء اولین محققینی دانست که در سال 1946 میلادی بطور علمی و با استفاده از روشهای آماری به بررسی ویژگی های مختلف این پدیده پرداخت. وی در گزارشی روشی را معرفی کرد که با استفاده از پارامترهای بارش، دما، و رطوبت خاک به روند یابی خشکسالی می پرداخت. این روش به دلیل محاسبات پیچیده و کمبود اطلاعات، کمتر مورد استفاده قرار میگیرد ولی از لحاظ دقت یکی از بهترین شاخصهای خشکسالی است که هم اکنون مورد استفاده قرار میگیرد (Palmer, 1965) . کارهای اولیه در خصوص پایش عمدتا با تحلیل فراوانی منطقه خشکسالی در مقیاس کوچک در سال 1966 توسط ویپل (whipple) آغاز شد و سپس توسط سایر محققین برای ایالاتی از آمریکا که بیشتر در معرض خشکسالی بودند مانند ایالات غرب و جنوب غربی دنبال گردید (به نقل از رحیم زاده و همکاران، 1388 ). کارل ( 1982 ) با بررسی میانگین دورههای متوالی 5، 10 و 20 ساله دما و بارندگی روند تغییرات خشکسالی را در کل کشور آمریکا مورد بررسی قرار داده و نشان داد که دمای هوا رو به افزایش بوده و از نظر بارندگی برخی مناطق رو به خشکی و برخی مناطق رو به مرطوب شدن پیش میروند (Karl, 1928). سلیمانی ساردو و همکاران (1387) تحلیل گستره خشکسالی با استفاده از شاخص بارش استاندارد شده (SPI) در استان کرمان را انجام دادند و با استفاده از این شاخص و روش درون یابی کریجینگ (kirriging) و نرمافزارهای Arcview و Surfer 8  نقشه خشکسالی و ترسالی استان کرمان تهیه شد. نتایج مطالعه نشان داد که تمرکز خشکسالی در قسمتهای شمالی و مرکزی استان بیشتر بوده است و باید برای مقابله با این پدیده این مناطق را در اولویت قرار داد. سرانو و مورنو (2005) عکس العمل های هیدرولوژیک در مقیاسهای زمانی مختلف خشکسالی اقلیمی را با استفاده از شاخص بارش استاندارد (SPI) در دشت رودخانه آراگون بررسی کردند و شاخص SPI در مقیاسهای زمانی مختلف با تغییرات هیدرولوژیک سطحی در این دشت مقایسه شد و فواید مقیاسهای مختلف زمانی این شاخص جهت شناسایی خشکسالیها در منابع آب قابل مصرف آنالیز گشت. نتایج نشان داد که شاخص SPI قادر به برآورد تخمین وضعیت خشکسالی در مقیاسهای مختلف زمانی و نیز پایش تیپهای خشکسالی بوده و مقیاسهای طولانی مدت SPI مربوط به خشکسالی هیدلوژیک میباشد (Serrano and Moreno, 2005). وفا خواه و رجبی (1384) در مطالعه خود به بررسی کارایی نمایههای خشکسالی هواشناسی برای پایش و ارزیابی حوضههای آبریز دریاچه بختگان، طشک و مهارلو پرداختند. شاخصهای بکارگرفته شده در این تحقیق شامل نمایههای عدد Z، درصد نرمال بارش PN، دهکهای بارش DPI، ناهنجاریهای بارش RAI و بارش استاندارد SPI بوده است. نتایج حاصل نشان داد که با استفاده از نمایه های دهک های بارندگی و درصد نرمال بارندگی، مقارن با سال وقوع کمینه بارندگی، رخداد خشکسالی بسیار شدید و شدید در تمامی ایستگاه های تحت مطالعه مشاهده شد. به همین دلیل کارایی بیشتری نسبت به سایر نمایه ها برای تعیین شدت خشکسالی دارند. موسوی و همکاران (1388) در مطالعه ای به بررسی خشکسالی بر اساس نمایه های مبتنی بر بارش در شهر کرمانشاه طی دوره آماری 54 ساله پرداختند. این تحقیق با استفاده از شاخص نیچه، بارش استاندارد شده و شاخص درصد نرمال اقدام شده است. نتایج نشان داد که غالبا شدت خشکسالی در شهر کرمانشاه، حالت خشکسالی ملایم، خشکسالی متوسط و دوره مرطوب میباشد. با توجه به اهمیت تالاب هامون در منطقه سیستان در این تحقیق به مطالعه و بررسی خشکسالی دشت سیستان و تاثیر آن بر تالاب هامون پرداخته شده است.

مواد و روش ها

دشت سیستان در شرق ایران در شمال استان سیستان و بلوچستان با طول جغرافیایی 61 درجه و 31 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 30 درجه و 55 دقیقه شمالی، نسبت به نیم روز گرینویچ با ارتفاع از سطح دریای آن 478 متر و اقلیم گرم و خشک قرار دارد. میانگین بارش سالانه آن 57 میلیمتر میباشد و دمای سالانه آن 57 میلیمتر میباشد و دمای آن از 9.5- تا 49 درجه سانتیگراد متغیر است. این دشت شامل بخشهای شهرکی و نارویی، شیب آب و پشت آب، میانکنگی و بخش مرکزی که شامل شهرهای زابل و بنجار به مرکزیت زابل است، میباشد. از ویژگیهای شاخص دشت سیستان، وجود تالاب هامون است. این تالاب که به آن دریاچه نیز گفته میشود در طول تاریخ، به دلیل موقعیت جغرافیائی، موجودیت تقریباً دائمی و نیز به علت شیرین بودن آب آن، مهمترین تالاب بخشهای خاوری فلات ایران محسوب میشود. این تالابها دارای سه ناحیه هامون هیرمند در مغرب و جنوب غربی، هامون سابوری در شمال غربی و هامون پوزک در شمال شرقی سیستان می باشد.

معمولاً در سالهای پرآبی در فصل بهار و بعد از سیلابهای رودخانه هیرمند سه هامون فوق الذکر به یکدیگر وصل شده و مجموعه کامل دریاچه هامون را تشکیل میدهند. این تالاب از لحاظ اقتصادی برای ساکنان سیستان اهمیت به سزایی دارد و از نظر زیست محیطی نیز منبعی عظیم و مهم بشمار میرود. منطقه حفاظت شده هامون، به علت قرار گرفتن در مرکز مناطق کویری و نیمه کویری کشورهای ایران و افغانستان، در حقیقت تنها مأمن زیست پرندگان مهاجر در شرق کشور محسوب میشود. با توجه به اهمیت تالاب هامون در منطقه در این تحقیق به مطالعه و بررسی خشکسالی دشت سیستان با استفاده از چهار شاخص

Percent of Normal Precipitation) PN)

the Standardization Precipitation Index) SPI)

Deciles of precipitation Index) DPI)

 Rainfall Anomaly Index)  RAI)

و تاثیر آن بر تالاب هامون پرداخته شده است. شکل 1 موقعیت دشت سیستان و تالابهای هامون را نشان می دهد.

به زودی.... تایپ می شود....

برای مشاهده سایر مقالات زیست محیطی این وب اینجا کلیک نمایید .

مشاهده لیست همه مقالات زیست محیطی این وبلاګ از اینجا .

نوع فایل : pdf

حجم فایل :  525.75 Kb

لایک کنید !!