بیوم و تقسیم بندی آن

Biome

 یک اکوسیستم بزرگ را گویند.مثلا"کل جنگل های سوزنی برگ در کل جهان ،یعنی اکوسیستم های با شرایط یکسان.بیوم های جهان براساس پوششهای گیاهی غالب واقلیم مناسب 10 نوع تقسیم بندی دارند:

1- توندرا Tundra(آلپی وکوهستانی)

2- تایگا 

3- علفزار معتدله

4- علفزارساوانای حاره

5-جنگل های پهن برگ خزان کننده

6- چاپارل

7-بیابان

8- جنگل های نیمه همیشه سبز حاره

9-جنگل همیشه سبز حاره

10- خلنگ زارحاره

توندرا
به ازاءهرعرض جغرافیایی حدود 7/0 درجه سانتیگراددماکاهش پیدامی کند.اگر این عرض را بر روی کره زمین ادامه دهیم در مدار 65درجه به بالا شرایطی پیش می آیدازنظر کاهش دما که در آن دیگر از درختان قطور خبری نیست.جنگل های انبوه در آن دیده نمی شود.پوشش گیاهی به صورت درختچه های متراکم نیست.اول بادرختچه های تنک شروع می شودونهایتا" به خزه وگلسنگ ختم می شود.بخش هایی از لایه های زمین توندرادائما"یخ بسته است که به آن پرمافراست(Permafrost) می گویند.اما در فصل رشد2تا3ماه سطح خاک از یخ زدگی باز شده وگیاهان رشد می کنند.کاهش دما علت اصلی نبودگیاه است ودلیل تنوع کم گیاهی وتنوع متوسط تا کم جانوران است . چرخه زندگی اکثر پرندگان برای ما بطور غیر مستقیم حائز اهمیت است.

دو راه مقابله جانوران با سرما 
1- سطح بدن نسبت به حجم بدن کم می شود.به حالت دایره ای می خوابندکه فقط با بزرگ شدن حجم بدن همراه است.

2- زوائدبدنی کوتاهتری نسبت به بقیه گونه هاوجانوران مشابه در منطقه دیگری دارند.مثلا" گوش کوتاه تری نسبت به بقیه دارند(زوائد بیرونی بدنشان را کوتاهتر می کنند) به این توندرا توندرای قطبی گویند.

توندرا آلپی

اگر به ازاءهر 100 متربه صورت ارتفاعی به سطح بالامی رویم هوا 6/0 درجه سانتیگرادکمتر خواهند.که این شرایط بروی کوهها ی مرتفع به صورت توندرا دیده می شودکه به آن توندرای آلپی گفته می شود.

تفاوت توندرای آلپی وقطبی
پوشش گیاهی تقریبا"مشابه ولی گونه های جانوری غالب این دو توندرا با هم فرق می کند.توندرای آلپی را استوا می توانیم ببینیم .درجائیکه ارتفاع نقاط بیش از 4500 متر باشد.در مناطق معتدله اگر در منطقه وبخش شمالی باشد در ارتفاع m2900-2500 ودر منطقه وبخش معتدله جنوبی در ارتفاع m3500-3000 توندرای آلپی دیده می شود.

تایگاه
جایی که دارای درختان سوزنی شکل مخروطی باشد.مثل کاج Pinus ، نراد Abies ، نوئل Picea
تایگا دارای اسامی مختلفی است مثل جنگل های سوزنی برگ شمالی یاBoaerl farest یا جنگل های مخروط دار شمالی یا جنگل های سردسیر.

Ecotone  اکوتون

مرز اکوسیستم مشخص نیست.منطقه ای که دارای دو نمونه گونه دوبخش بالایی وپایینی است.م.ج.دات وپوشش گیاهی که در این منطقه وجود دارد مابین دو بخش است.

در تایگا دمای هوا پایین است ،طول فصل رشد متوسط 5-3 ماه است ،پوشش آن از سوزنی برگان انبوه تشکیل شده ،جانوران اصولا" علفخوار هستندکه بعضه مهاجر وبعضی ساکنند.خاک این بیوم اسیدی ،کم عمق ،سطحی است. علت اسیدی بودن هم نوع برگ های سوزنی است به این نوع خاک Podsole می گویند.برگ درخت کاج اسیدی است.درخاکی که اسیدی است تجزیه صورت نمی گیردمواد هوموسی کمی داریم ومواد معدنی را خاک تجزیه نمی کند .حاصلخیزی این خاک کم است .پایین بودن دما واسیدی بودن خاک باعث شده تجزیه مواد آلی کند وخاک نسبتا" فقیرباشد.

دو نوع تایگا داریم

 1- سوزنی برگ شمالی 2- سوزنی برگان مرطوب

بزرگترین وقطور ترین درختان سوزنی برگ در جنگلهای سوزنی برگ مرطوب دیده می شوند.تراکم گیاهی وجانوری متوسط است .جانوران در این منطقه عمدتا"دارای خواب زمستانی هستند.

جنگل های پهن برگ خزان کننده ( Decidtous tempenate forest  )
عمدتا" این بیوم ها در عرض های جغرافیایی 30 تا 55 درجه واقع شده اند میزان بارندگی در آن 150-75 cm است .این جنگلها عمدتا" در ژاپن _ روسیه وآمریکا هستند.20 میلیون هکتار درایران جنگل پهن برگ خزان کننده وجود داردکه در ارسباران _ شمال وزاگرس هستند.3/1 میلیون هکتار از جنگل های ایران بعلاوه جنگل های ارسباران همچنین جنگل های زاگرس وجنگل های غرب که جمعا" مساحت آنها به 20 میلیون هکتار می رسد.ازنظر تنوع گیاهی وجانوری نسبت به تایگا بیشتر است.خاک بستر جنگل معمولا" دارای علوفه وبوته است.

علفزار معتدله (Steppes)
این بیوم در مناطقی از کره زمین هستند که میزان بارندگی بین 75-25 cm است.این بیومها معمولا"در امریکا وروسیه هستند.پوشش این منطقه اکثرا" به صورت علفی ،بوته ای وکمتر درختی ودرختچه ای وتنوع گیاهی وجانوری در آن متوسط تا زیاد است.خاک آن مقادیر زیادی مواد آلی ومعدنی دارد به همین خاطر تولید در آنجا خیلی زیاد است.مثال بوفالو.

دراین اکوسیستم آتش نقش بسیار مهمی دارد.آتش در این اکوسیستم بصورت طبیعی عمل می کند وبدون وجود آتش این اکوسیستم وجود نخواهد داشت .دراین اکوسیستم گیاهان به صورت بوته ای ودرختچه ای هستند.بنابراین وقتی آتش سوزی اتفاق می افتد علوفه ها نسبت به سایر گونه ها از فراوانی بیشتری برخوردارندولی اگر آتش سوزی صورت نگیردعلوفه ها از بین می روند چون درختان ودرختچه ها سایه انداخته واز رشد علوفه ها جلوگیری می کنند.آتش سوزی در این مناطق معمولا" خودبه خودی صورت می گیرند.زیرا میزان موادآلی ومعدنی زیادوهوا گرم است.آتش سوزی واسترس مشخص برای محیط به طور مداوم ودوره ای تکرار می گرددوبه این ترتیب تنوع افزایش پیدا می کند.چون آشفتگی ایجاد شده سیستم را از حالت تعادل خارج کرده وتمام گونه ها فرصت رشد پیدا می کنند.

 علفزار ساوانای حاره (Savana)
در این بیوم میزان بارندگی بین 150-100 cm است.بارندگی در اینجا به صورت غیر یکنواخت صورت می گیرد.کل بارندگی در یکی دو فصل است با این حال این منطقه پوشیده از بوته،علوفه،درختچه های کوتاه وپراکنده می باشد.انواع شیر ،انواع زرافه وانواع آهوسانان در آنجا وجود دارند.از پرندگان می توان به شتر مرغ ودودوک اشاره کرد.تراکم گیاهان متوسط تا زیاد(عمدتا" زیاد)وتنوع جانوران از اکوسیستم های قبلی بیشتر است.عمده گیاهانی که در علفزار ساواناوجود دارد دارای باکتری ها وقارچ های تثبیت کننده ازت هستند.در طول سالیان دراز تحت تأثیر آتش سوزی قرار می گیرند وآتش نقش مهمی داردوجزئی از اکوسیستم محسوب می شود.دراینجا بیشترین تراکم جانوران مخصوصا" علفخواران را داریم.گیاهانی که در آنجا داریم قابل هضم وجذبندوتراکم گیاه در ایجا خیلی زیاد است.

علل اصلی اینکه تعداد علفخواران زیاداست:

1) میزان مواد غذایی قابل جذب در آنجا زیاد است .
2) میزان علوفه دردسترس زیاد است.
این بیوم را در افریقا ،بخشهایی از استرالیا وبخش کوچکی از اروپا مثل اسپانیا می توان دید.

چاپارل  (Chaparral)
این بیوم ویژه اقلیم مدیترانه ای است میزان بارندگی بین 50-30 cm است یعنی منطقه نیمه خشک محسوب می شود.درچنین مناطقی دیده شده که پوشش گیاهی به صورت درختچه های انبوه ودارای برگهای همیشه سبز وهمچنین ساقه تیغ دار هستند که در مدیترانه به آنها چاپارل می گویند.بارندگی معمولا" در زمستان اتفاق می افتدوتابستان آن نسبتا" خشک وبدون بارندگی است.تنوع گیاهی وتراکم آن متوسط تا زیاداست.جانوران عمدتا" حشرات،پرندگان انواع کمی گونه های علفخوار وهمچنین گوشتخوارانی مثل شیر،شیرکوهی وپلنگ در آنجا وجود دارند.این بیوم اولا"خودش وابسته به آتش سوزی است ثانیا"انسان با آتش سوزی مصنوعی (عمدی)بخش ازاین بیوم رانابودکرده است.درایران چاپارل وجود ندارد.

بیابان  (Desert )
عده ترین مشخصه این است که میزان بارندگی در طول سال از25 cm بیشتر نیست ولی توزیع بارندگی بسیار نا متعادل است.عمدتا" در مدارهای 30 درجه واقع شده اند.

علل بیابانی شدن یک منطقه
1- فرود آمدن بادهای کنترالیزه در این مدارها (بادهای کنترالیزه یک نوع باد گرم که از عرض های بالاتر (ارتفاعات بالا)به عرض های پایین می آید.در مدار 30 درجه باد کنترالیزه فرود می آید که هرچه به سمت پایین نشست می کند دمای هوا بیشتر شده وامکان اشباع میعان کم می شود.)

2- قرار رفتن در منطقه باران پناه

3- قرار گرفتن درمنطقه مسطح مرتفع (که در این مناطق به دلیل عدم وجو عوارض وناهمواریها روی روی سطح مسطح ازایجادابرجلوگیری شده وباران زایی اتفاق نمی افتد.مثل تبت

در بعضی از مناطق در سطح کره زمین ارتفاع زیاد ومنطقه مسطح وبدون عوارض است در چنین شرایطی ابرهای باران زا پس از برخورد به دیواره دو طرف این مناطق وصعد به سمت بالا اکثر آب خود راازدست می دهند(به صورت باران آب را در قسمت میان بندکوه از دست می دهند.)مناطق مسطح مرتفع از باران بی بهره می مانند.70%ایران منطقه بیابانی ونیمه بیابانی است.بیابانها اکثرا" در افریقای جنوبی _ آفریقا وبخشهایی از آسیای جنوب شرقی قرار دارند.تراکم وتنوع پوشش گیاهی متوسط تا کم ونوع گیاهان معمولا" به صورت علوفه های یک ساله ،چندساله وبوته می باشند. تولید درمناطق بیابانی خیلی کم است وتراکم جانوران متوسط تا کم است که این جانوران شامل حشرات ،پرندگان وعلفخواران هستند.اندام های بدن جانوران این اکوسیستم بزرگ است تا گرمای بدنشان را از دست بدهند.بیابان لزوما" به دلایل قوی طبیعی آن منطقه بیابان شده است یعنی اقلیمی که بوده باعث ایجاد بیابان شده وانسان نقشی درآن ندارد.

جنگل های نیمه همیشه سبز یا نیمه حاره Sub_tropical forest (چمنزار معتدله)
جنگل های نیمه همیشه سبز که در آسیا به آنها جنگل های موسمی گویند که در آن میزان بارندگی از ساوانا بیشتر ولی از جنگل های همیشه سبز کمتر است.درجنگل های نیمه همیشه سبز میزان بارندگی غیر یکنواخت است.خاکش دارای لایه غنی از مواد آلی است.تنوع پوشش گیاهی در آن معمولا"ازنوع جنگل های انبوه که به خاطر اینکه 2یا3ماه ازسال بارندگی ندارداین درختانی که اندازه بزرگ دارندبرگهایشان می ریزدبه همین دلیل اسم آنها نیمه همیشه سبز است.تنوع پوشش گیاهی متوسط تا زیاد است وتراکم پوشش گیاهی زیادی دارد.تنوع جانوری از انواع حشرات ، علفخواران ،پرندگان وگوشتخواران می باشد.که این تنوع مقدارش متوسط تا زیاد است.این جنگلها در امریکا ،افریقا، آسیا مثل هند وجود دارد.

جنگل های همیشه سبز  Tropical forest (جنگل های پرباران استوایی)
همه گیاهان خزان کننده هستندمیزان بارندگی بین 250-200 cm متغیر است.دمای هوا بیش از 18 درجه سانتی گراد می باشد.میزان بارندگی به طور یکنواخت درطی سال تقسیم شده است.این جنگل ها معمولا" در استوا ودو طرف آن قرار دارند.تغییر دمای روزانه یا تغییردمای شبانه روزی بیش از تغییر دمای سالانه است.عمدتا" از درختانی باارتفاع 30 m تشکیل شده وهمچنین پوشش درختیچه ای وبوته ای در آن دیده می شود که مقدارش کم است.گیاهان در آنجا معمولا" گیاهان خزنده هستندکه به آنها اپی فیت (epiphyte) می گویند.مثل پیچک

حداقل سه اشکوب در آن دیده می شود.بیشترین تنوع گیاهی درجهان دراین منطقه وجوددارد به طوریکه در کمتر از 10 هکتار از این منطقه بیش از کل اروپا ما گونه گیاهی داریم.تراکم پوشش گیاهی در اینجا بسیار زیاد است.گیاهان وجانوران در آنجا کاملا" تخصصی شده اندوهر کدام به شرایطی خاص عادت کرده اند.اکوسیستم بسیار شکننده ای دارد.از لحاظ تنوع جانوری بیشتر از حشرات تشکیل شده اندوپرندگان بیشتر درختزی هستند.میزان حشراتی که در 10 هکتار از این مناطق وجود دارد با میزان حشرات کل فرانسه برابری می کند.در این مناطق خاک اکثر موادغذایی خود رابه گیاهان داده است.به دلیل پوشش انبوهی که در آنجا وجود داردقطرات آب به زمین نمی رسند.این اکوسیستم ها اکوسیستمهای برداشتی ومناسب برای کشاورزی نیستندچون برداشت در این جنگل ها به دلیل اینکه تنوع زیاد است باعث انقراض گونه ها وثانیا"باعث شکستگی اکوسیستم می شودچون این اکوسیستم وموجودات زنده با هم ارتباط دارند.

هنگامی که روی زمین آن کشاورزی صورت می گیردخاک آن تبدیل به سیمان می شودودرنتیجه به درد کشاورزی نمی خوردوباید آنرارها کرد.بیشتردرآمریکای جنوبی ،آفریقا بخشهایی از آسیا(آسیای جنوب شرقی) واقیانوسه (جزایر برنیئو)وجوددارند.

خلنگ زار حاره
جایی که بارندگی بین بیابان وساواناستویا بین جنگل های نیمه همیشه سبز وهمیشه سبز است وتوزیع بارندگی نامتعادل باشدما پوششی داریم به ترتیب زیر:

1) علوفه

2)بوته

3)درختچه های پیچ در پیچ خار دار و خزان کننده (خلنگ)که خلنگ زار نامیده می شود.تنوع وتراکم گیاهی متوسط است.جانوران بیشتر حشرات ،پرندگان،بعضی از گیاه خواران وجوندگان هستندکه به طور کلی تنوع جانوری در آنجامتوسط است.