تعریف و اهداف آمایش سرزمین (Spatial planning)

تعریف و تبیین علم آمایش سرزمین

آمایش سرزمین (Spatial planning) شامل تنظیم روابط و کنش های متقابل بین عوامل انسانی، اقتصادی و عوامل محیطی به منظور ایجاد سرزمینی مبتنی بر بهره گیری بهینه و پایدار از استعدادهای انسانی و محیطی می باشد. به عبارت دیگر مطلوب ترین، عادلانه ترین و پایدارترین آرایشی که به سه مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی در یک منطقه یا سرزمین داده می شود، برنامه آمایش سرزمین اطلاق می گردد.

بدیهی است برنامه جامع آمایش سرزمین در چهارچوب اصول مصوب، از طریق حفاظت کاربری های پایدار اراضی، افزایش بهره وری، کارائی و بازده اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت، برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در تمام مناطق جغرافیائی و حوضه های آبی، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقه ای، و هماهنگ سازی تاثیرات فضائی – زمانی سیاست های بخشی، استانی، منطقه ای و ملی به گونه ای عمل می کند که بتواند اهداف چشم انداز بلند مدت توسعه کشور و مدیریت یک پارچه سرزمین را بصورت تحقق پذیر، متوازن، پایدار و عادلانه عملی سازد.

امروزه یکی از شاخص ها و معیار های توسعه یافتگی، میزان انطباق برنامه های اجرائی هر کشور با مبانی و مطالعات جامع آمایش سرزمین می باشد. به اعتقاد نگارنده برنامه آمایش سرزمین، برنامه نرم افزاری، شالوده تمشیت و شاکله سیاستگزاری و اجرائی هر کشور می باشد تا بتوان از مزیت ها، فرصتها و استعدادهای هر سرزمین به گونه ای استفاده کرد که محدودیتها، تهدیدها و چالش¬ها، کمترین زمینه تاثیرگذاری و میدان مانور را داشته باشد. از مهمترین ویژگی ها و ملزومات برنامه آمایش سرزمین، جامع و یکپارچه نگری، پویا و دینامیک بودن برنامه، زمان مند بودن، عادلانه بودن فرآیندها، ایمن و زیست محیطی بودن، نظام مند و سلسله مراتبی بودن برنامه به لحاظ سطح، موضوع و پدیده ها، و بالاخره متوازن بودن همه ارکان و ابعاد برنامه می باشد به گونه ئی که بر اساس مبانی نورانی و حیات بخش دین مبین اسلام، وحدت عالم طبیعت با عالم وجود تحقق و عینیت یابد.

تعریف و اهداف آمایش سرزمین

سرزمین ، گستره ای از کره زمین است که توسط گروه انسانی معینی اشغال شده باشدبه عنوان مثال وقتی از سرزمین ایران سخن به میان می آید همان کشور ایران در ذهن متبادر می شود. تعریف دیگر سرزمین که آب و خاک متعلق به یک حکومت باشد نیز معنائی مشابه آن چه گفته شد دارد . ازآمایش سرزمین نیز چون سایر امور دیگر تعاریف بسیاری صورت گرفته است اما انتخاب تعریف مورد نظر به منظور و هدف از آمایش بستگی خواهد .

بنابراین هر نظامی ، نگاه آمایشی متفاوتی می تواند داشته باشد همان طوری که هر دوره و مقطعی از توسعه می تواند نگاه متفاوتی به سرزمین داشته باشد. اگر استراتژی توسعه صنعتی ، اقتصادی ، نظامی ، اجتماعی - فرهنگی و ... باشد نگاه آمایشی متفاوت خواهد بود .به طور کلی به این موضوع باید به مثابه یک ضرورت پرداخته شود اما با این حال می توان

از آمایش سرزمین چنین تعاریفی ارائه داد :

-آمایش سرزمین عبارت است از توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی کلیه فعالیت های اقتصادی ، اجتماعی و معنوی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیت ها و منابع طبیعی و انسانی . بر اساس این تعریف منظور از آمایش سرزمین استفاده درست از قابلیت های سرزمین وسایر امکانات به اندازه توان آن ها است.

- آمایش سرزمین یک استراتژی برای رسیدن به توسعه ای هرچه عادلانه تر و انسانی تر است .

- آمایش سرزمین در حال حاضر شامل سازماندهی اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و محیط ‌زیستی، به منظور تحقق آینده‌ای مطلوب پیشنهاد می‌شود .

- مفهوم آمایش سرزمین در برگیرنده تنظیم روابط بین سه عنصر اساسی انسان، فضا جغرافیایی و فعالیت های انسان در فضا به منظور استفاده مطلوب از جمیع امکانات می باشد.

از مهمترین خصوصیات آمایش سرزمین می توان به جامع نگری ، کیفیت و سازماندهی فضایی اشاره کرد و اهداف آن را در تعریف هرچه بهتر تعادل و توسعه خلاصه کرد