گوسفند وحشى اوریال

گوسفند وحشی اوریال یکی از 5 نژاد گوسفندهای وحشی‌ای است که در ایران زندگی می‌کنند. این حیوان بزرگ‌ترین گوسفند وحشی ایران است. گوسفندهای وحشی شاخ‌هایی بلند، ضخیم و حلزونی‌شکل دارند و مشخصه‌ی بارز آن‌ها موهای بلند و سفیدرنگی در ناحیه‌ی گلو و سینه است که مانند ریش به‌نظر می‌آیند.



نام فارسی: قوچ (نر) و میش (ماده) اوریال / گوسفند وحشی اوریال

نام انگلیسی: Urial نام علمی: Ovis orientalis arkal

خانواده: خانواده‌ی گاوسانان (Bovidae
 
جمعیت: نامعلوم
 پراکنش:
در پاکستان، کشمیر، شمال غربی هندوستان، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان پراکنده است. در ایران در شمال خراسان رضوی، خراسان شمالی، شرق گلستان و شمال شرق استان سمنان دیده می‌شود.

 زیست‌گاه:
گوسفند وحشی اوریال در مناطق کوهستانی و تپه‌ماهوری زندگی می‌کند.


 اندازه:

 طول بدن این جانور 110 تا 145 سانتی‌متر، طول دمش 12 تا 15 سانتی‌متر، ارتفاع بدنش 100 سانتی‌متر و وزن آن 25 تا 87 کیلوگرم و بزرگ‌ترین قوچ و میش ایران است.


 ریخت‌شناسی:
 گوسفند اوریال بدنی کشیده و استوانه‌ای دارد. نرها شاخ‌های بلندی دارند که گاهی طول آن‌ها به 118 سانتی‌متر می‌رسد. این شاخ‌ها ضخیم و حلزونی شکل هستند و مقطع آن‌ها مثلثی است. این پستاندار موهای نسبتاً کوتاهی به رنگ زرد شنی تا قهوه‌ای دارد و زیر بدنش سفیدرنگ است. موهای بلند و سفیدرنگی در ناحیه‌ی گلو و سینه‌ی این حیوان دیده می‌شود.


 رژیم غذایی:
گوسفند اوریال از علوفه و بوته‌ها تغذیه می‌کند.


 زادآوری:
جفت‌گیری قوچ و میش اواخر پاییز صورت می‌گیرد و نوزادان پس از 5/5 ماه به‌دنیا می‌آیند


 وضعیت حفاظتی گونه:
این گونه در ایران جمعیت آسیب‌پذیری دارد و با ادامه‌ی روند کنونی، در خطر انقراض قرار خواهد گرفت.

اجداد گوسفند اهلی

 قوچ و میش یا گوسفند وحشی از اجداد گوسفندهای اهلی هستند و می‌توانند با آن‌ها جفت‌گیری کنند. هزاران سال پیش تعدادی قوچ و میش به‌دست انسان‌ها رام شدند و گوسفندهای اهلی به‌وجود آمدند.



مهاجرت‌های ارتفاعی

 مهاجرت ارتفاعی بدین معناست که گوسفند وحشی در فصل بهار در ارتفاعات بالاتر دیده می‌شوند که شاید به دلیل آغاز رویش بهاره‌ی علف‌ها در ارتفاعات باشد. آن‌ها تابستان را هم در همان ارتفاعات بالا می‌گذرانند. گله‌ها برای دوری از گرمای تابستان، دامنه‌های شمالی با شیب ملایم را برای استراحت انتخاب می‌کنند تا علاوه بر استفاده از خنکی دامنه‌ی شمالی، از حشره‌های موذی هم در امان باشند. با آغاز پاییز و زمستان، گله‌های گوسفند وحشی به مناطق کم‌ارتفاع‌تر و دره‌ها و گودی‌ها پناه می‌آورند. زیرا با آغاز فصل سرما، نیاز به آب کم‌تر می‌شود. به‌علاوه، علف‌ها بیش‌تر در گودی‌ها و مناطق کم‌ارتفاع رشد می‌کنند. آن‌ها در این مهاجرت‌ها، مسیرهایی سنتی دارند.

ساختار اجتماعی

گوسفند وحشی به صورت گروهی زندگی می‌کند. معمولاً میش‌ها، بره‌ها و نرهای جوان با هم و جدا از گله‌های مسن‌تر مشاهده می‌شوند. نرها از 3 تا 4 سالگی از گله‌‌ی ماده‌ها و بره‌ها جدا می‌شوند و در گروه‌های جداگانه‌ای زندگی می‌کنند. بنابراین، جدایی نرها از ماده‌ها، پدیده‌ای مرتبط با سن و تدریجی است. به‌طور معمول، گله‌ها در طول فصل جفت‌گیری مخلوط می‌شوند و بعد از آن، قوچ‌ها گله‌های ماده‌ها، بره‌ها و جوان‌های نابالغ را ترک می‌کنند.

نژادهای گوسفند وحشی در ایران

 نژادهای گوناگونی از قوچ و میش در ایران زندگی می‌کنند که هم از نظر ظاهری و هم از نظر تعداد کروموزوم‌ها، با هم تفاوت دارند. این نژادها عبارت‌اند از:

قوچ و میش ارمنی: در تپه‌ماهورها و مناطق استپی شمال غربی و جنوب غربی دیده می‌شوند. در زیر گلو و سینه‌ی آن‌ها ریش و موهای زبر کوتاهی به رنگ قهوه‌ای تا سیاه دیده می‌شود. ماده‌ها شاخ ندارند یا شاخ‌های آن‌ها بسیار کوچک است. قوچ‌های ارمنی در ناحیه‌ی کمر لکه‌ی سفیدرنگی دارند که در اصطلاح به آن «آلاکمر» می‌گویند.

 قوچ و میش اصفهان: که در قسمت‌های جنوب اصفهان و قسمتی از چهارمحال و بختیاری زندگی ‌می‌کنند. از ویژگی‌های بارز این قوچ و میش این است که رنگ بدنشان تیره‌تر از سایر قوچ‌هاست و دست، پا و پوزه‌‌ی آن‌ها سفید است.

قوچ و میش لارستانی: کوچک‌ترین قوچ و میش ایران است. نوک شاخ آن‌ها به موازات گردن انحنا دارد و میش‌ها غالباً شاخ دارند. این قوچ‌ها در هرمود فارس زندگی می‌کنند.



دورگه‌های گوسفند وحشی ایران

در بسیاری از نقاط ایران، نژادهای گوناگون قوچ با هم آمیزش کرده‌‌اند و دورگه‌های متفاوتی به‌وجود آمده است. این جانوران در ظاهر شبیه به هر دو نژادی هستند که با هم آمیزش کرده‌اند؛ ولی از نظر تعداد کروموزوم با آن‌ها متفاوت‌اند. دورگه‌های معروف گوسفندهای وحشی ایرانی عبارت‌اند از:

قوچ و میش البرز مرکزی: از آمیزش گوسفندهای وحشی اوریال و ارمنی به‌وجود آمده است. آن‌ها در محدوده‌ی شرقی پراکندگی خود، به گوسفند وحشی اوریال شباهت بیش‌تری دارند و در محدوده‌ی غربی به قوچ ارمنی شبیه‌ترند.

قوچ و میش کرمان: از آمیزش گوسفندهای وحشی لارستان و اوریال به‌وجود آمده‌اند. شاخ‌های آن‌ها شبیه قوچ اوریال است. در ناحیه‌ی گردنشان هم موهای سیاه و نسبتاً بلندی مشاهده می‌شود. میش‌ها معمولاً شاخ‌های کوتاهی دارند.

 در کشور ما، علاوه بر نژادها و دورگه‌های ذکر شده، گوسفندهایی وحشی زندگی می‌کنند که به دلیل کمبود اطلاعات، نمی‌توان درمورد آن‌ها قاطعانه اظهار نظر کرد.