مقاله ای با عنوان منطقه حفاظت شده نای بند

منطقه حفاظت شده نای بند با وسعت ۲۲۵۰۰ هکتار  بصورت دماغه مرتفع در ساحل جنوبی خلیج نای بند در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر قرار دارد که شامل: خلیج نای بند، منطقه حفاظت شده نای بند و جنگل های حرای (مرزهای عسلویه، بساتین و هاله) می باشد.این منطقه که در سال ۱۳۷۵ بعنوان منطقه حفاظت شده شناسایی شده است دارای گونه های کل و بز، قوچ و میش، و گونه نادر جبیر و جیرفتی فراوانی است . خلیج نای بند دارای زیستگاه دریایی مرجانی و علف های دریایی است.
در چشم انداز طبیعی این منطقه دارای خورهای متعدد، جنگلهای حرا، سواحل ماسه ای و درختان کهنسال انجیر معابد، دشتهای مشجر دره های عمیق و صخره ای وجود دارد.

این مقاله ما را با یکی از چشم انداز های زیبای کوهستانی ، ساحلی ، تالابی ،جنگلی ،رودخانه ای ،دشتی استان بوشهر آشنا می سازد .

که متاسفانه پیشرفتهای صنعتی در نزدیکی این ناحیه صورت گرفته ، باعث شده است که محیط بکر و دست نخورده این منطقه را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

.

.

مقدمه:

نایبند شکوه طبیعت

نام انگلیسی : nayband protected area
نام فارسی : منطقه حفاظت شده نایبند

بشر برای گذراندن زندگی و جاودانی نسل نیازمند داشتن آگاهی از محیط زیست خود یعنی طبیعت و نیروی موثر گیاهان و جانوران بوده است . با آغاز تمدن بشری ((انقلاب صنعتی )) این آگاهی ها به سرعت افزایش یافت . و بشر به نیرویی که در وجودش بود باور کرد و راحت توانست در یا ، کوه ،جنگل و…… رادر اختیار خود قرار دهد. و لذا خواسته یا ناخواسته در تخریب طبیعت گام بردارد .

بنابراین انسانها، مهم ترین عاملی هستند که باعث تخریب طبیعت می گردند . و برای جلوگیری از این امر قبل از هر گونه برداشت از ذخایر رو و زیر زمینی، بالا بردن سطح دانش و آگاهی انسانها لازم است .

وسعت منطقه نایبند حدود ۲۲۵۰۰ هکتار می باشد با دارا بودن اکوسیستم ویژه و باارزش زیستگاه مناسبی برای گونه های مختلف حیات وحش از قبیل قوچ ، بز، میش، جبیر ( نوعی آهو) می باشد. خلیج نایبند در ساحل شمالی منطقه نایبند با وسعتی حدود ۴۱۳۰ هکتار می باشد. خلیج نایبند یکی از زیباترین و با ارزشترین زیستگاه های دریایی خلیج فارس است. عمق مناسب آب ، آرامش نسبی آب و شفافیت آب سبب گسترش مجتمع های مرجانی و علف های دریایی در بستر خلیج شده است. حوزه های متعدد، جنگل های حرا و ساحل ماسه ای در بخش شمالی وشرقی و سواحل صخره ای دارای حاشیه باریک ماسه ای در بخش جنوبی خلیج و بخش غربی منطقه حفاظت شده نایبند و وجود درختان تنومند لیلک ( انجیر معابد) در دماغه نایبند، زیباترین چشم انداز در این نقطه از خلیج فارس را بوجود آورده است. پوشش گیاهی منطقه نایبند غنی و متنوع می باشد. جنگل های حرا که در کناره سواحل ، خورها ، مصب ها و محیط آرام و کم تلاطم آب مأوا گزیده اند، شرایط زیستگاهی بسیار مطلوبی برای شمار بسیاری از آبزیان دریایی و پرندگان آبزی ساکن و مهاجر بوجود آورده است.

وایت در سال ۱۹۸۴ نواحی دارای خورها، خلیج ها ، سواحل شنی، درختان حرا ، آبسنگهای مرجانی ، مناطق دارای لاک پشت های دریایی ، گاو دریایی ، دلفین ، وال و دستجات پرندگان آبزی را به عنوان مناطقی که دارای منابع حساس و آسیب پذیر در مقابل آلودگی های زیست محیطی ناشی از تکنولوژی های صنعتی و فعالیت اقتصادی مخرب انسان هستند، معرفی نموده است.

خلیج نایبند همه این پدیده ها و مناظر بکر طبیعی را یک جا در بطن خویش همراه دارد. جنگ های حرا زیستگاه مناسبی جهت انواع پرندگان و نرم تنان و سخت پوستان می باشد.

اجتماعات مانگرو ( حرا ) درایران تنها دارای دو گونه می باشد یکی به نام درخت حرا (Avicennia marina) و دیگری به نام درخت چندل ( Rhizophota mucronata) می باشد. در گذشته از چوب درختان حرا برای سوخت مصرف می شد اما در حال حاضر بیشتر از برگ آنها جهت علوفه دام و از گل های آنها برای تهیه عسل و زنبور داری ( به خصوص در منطقه نایبند) استفاده می شود. زیستگاه آبسنگهای مرجانی در مناطق کم عمق و گرم سواحل بندر طاهری و خلیج چابهار می باشد. از آبسنگهای مرجانی در پیوند استخوان ، استخراج دارو و دندانپزشکی و چشم پزشکی استفاده می شود.

در سواحل سنگی نایبند تا گاوبندی جلبک های دریایی ، خرچنگ ها وکف زیان دو کفه ای و شکم پایان مختلف زیست می نمایند.

در خلیج نای بند سه خورد وجود دارد:

۱ – خور عسلویه به طول ۵۲۵۰ متر در سمت شمالی و غربی خلیج نایبند واقع در شرق عسلویه و جنوب بیدخون با پهنه تالابی به وسعت ۸۴۰۰ هکتار

۲ – خور بساتین به طول ۳۱۰۰ متر در جهت شمال شرقی خلیج نایبند قرار دارد و وسعت اراضی تالابی آن ۵۶ هکتار می باشد و در ۲ کیلومتری بساتین واقع شده است.

۳ – خور هاله به طول ۲۰۰۰ متر ودر سمت غربی خلیج نایبند واقع شده است. منطقه نایبند از سال ۱۳۵۷ منطقه حفاظت شده اعلام شده است.

فعالیت های صنعتی اقتصادی شرکت های مستقر شده در ضلع شمالی خلیج نایبند ضمن نابود کردن پوشش گیاهی و درختان آنجا به طور کلی آرامش زیستگاهی آنجا را مختل نموده اند به طوری که دیگر از دسته های انبوه پرندگان ساکن و مهاجر در کرانه های ساحلی و مناطق جنگل های حرا کمتر اثری مشاهده می شود. اگر مسئولین محیط زیست کشور و استان چاره ای تدبیرنکنند برنامه های ناهماهنگ توسعه اقتصادی منطقه در آینده ای نه چندان دور خلیج استثنایی و زیبای نایبند را به مردابی ، متعفن تبدیل خواهد کرد که دیگر اثری از درختان حرا، آبسنگهای مرجانی، دسته های پرندگان ، پستانداران مختلف ، جلبک های دریایی ، لاک پشتهای سبز و نوک عقابی ، نهنگ و آسمان صاف وهوای پاک نخواهیم یافت . در زمانی که

قرآن و ندای وحی می فرماید:

و اذا تولی سعی فی الارض لیفسد فیها و یهلک الحرث و النسل والله لایحب الفساد. قرآن مجید سوره بقره آیه ۲۰۵

 " چون از تو دور شود ( وبه قدرت برسد) می کوشد تا در زمین فساد کند و کشت و نسل را نابود سازد خداوند فساد را دوست ندارد. "

و در شرایطی که اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت اعلام داشته است که در جمهوری اسلامی حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.

و در شرایطی که در کنفرانس توسعه محیط زیست ملل متحد در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو برزیل سران کشورهای جهان و دولت های متعهد به شناسایی و نگهداری از اکوسیستم های دریایی شده اند ،

چرا باید شاهد تخریب خلیج نایبند با همه مظاهر زیبا و استثنایی آن باشیم.

مگر نه اینکه توسعه پایدار یعنی الگوی رشد و توسعه ای که منابع طبیعی را جهت احراز منافع آتی حفظ کند و بالاخره مگر نه اینکه سالانه بیش از ۱۵ درصد تولید ناخالص ملی کشور به دلیل تخریب محیط زیست از دست می دهیم. پس چرا مسئولین اقدامی نمی کنند. شرکت کنندگان در این گردهم آئی علمی و پژوهشی مصراً خواستار رسیدگی مسئولین کشور به این امر مهم و حیاتی شدند

موقعیت جغرافیایی :

این منطقه از نظر تنوع جانوران وحشى منحصر به فرد است و داراى میش و قوچ، کل، بز وحشى، آهو، جبیر و پلنگ است. جبیر را آهوى هندى و آهوى کویرى نیز می نامند.

(جبیر کمى کوچکتر از آهو با پوست اخرایى رنگ است که رنگ سفیدى در زیر شکم دارد. شاخ آن مستقیم با انحنایى در طرف جلو است که پیچ قلاب مانند نوک شاخ آهوى ایرانى را ندارد.)

منطقه حفاظت شده نایبند که بصورت دماغه ای در آبهای خلیج فارس با ارتفاع صفر تا حداکثر ۴۶ متر از سطح دریا واقع شده است :

شامل :

۱ – خلیج نایبند

۲ – منطقه حفاظت شده نایبند

۳ – جنگلهای حرای حوزه های عسلویه

۴ – بساتین و هاله

این منطقه در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر واقع شده است . بدون تردید یکی از زیبا ترین منطقه ساحلی در طول سواحل خلیج فارس بشمار می رود . آثار بجا مانده از بندر تاریخی نایبند و در دماغه نایبند ، حاکی از پیشینه تاریخی طولانی منطقه است . با بررسی آثار ، نشان می دهد این بندر در عصر آل بویه یکی از بنادر مهم و از مراکز عمده صید و تجارت مروارید خلیج فارس بوده است .

منطقه حفاظت شده نایبند با وسعت ۲۲۵۰۰ هکتار که بصورت دماغه مرتفعی در ساحل جنوبی خلیج نایبند قرار گرفته ، بدلیل دارا بودن اکو یستم کم نظیر ارزشهای زیستگاهیبرای گونه های متنوع حیات وحش از جمله : کل وبز ، قوچ ومیش و حضور گونه های نادری از قبیل جییروجیرفتی می توان مشاهده کرد .

منطقه نایبند در سال ۱۳۷۵ بعنوان منطقه حفاظت شده شناخته شده و از آن تاریخ تحت کنترل و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در آمد .

پوشش گیاهی:

پوشش گیاهی پارک ملی نای بند شامل اجتماعات حرا و سایر گیاهان آبزی نظیر علف های دریایی و جلبک ها در اکوسیبستم های ساحلی و گیاهان مقاوم شور پسند نظیر گز ، علف شور ، شصت عروسان و خار شتر در مناطق به دور از ساحل  است.
از سایر گونه های گیاهی در ارتفاعا ت و دشت ها ی مرتفع می توا ن ،کنار ، کهور ایرا نی ، انجیر معابد ، انار شیطا ن ، استبرق ، قیچ ، دافنی و صبرزرد و …. را نام برد . درختان حرا در حوزه های نایبند مهم ترین جامعه گیاهی منطقه را تشکیل می دهد . این جامعه در سواحل گلی دارای جریان جزر و مدی آرام می روید .

استان بوشهر بوشهر شمالی ترین رویشگاه در ختان حرا در خلیج فارس است . جنگلهای حرا جز با ارزش ترین زیستگاههای ساحلی است ونقش زیست بوم های خشکی و دریایی ایفاد می کند .
لازم به یاد آوری است درختانی نظیر انجیر معابد با تنه های تنومند ودر ختان حرا (( مانگروها و چندل ))با داشتن ریشه های آویز در آ ب شناور ند .

حیات وحش:

 مجموعه خلیج نایبند و منطقه حفاظت نای بند محیط مناسبی را برای زیست و تغذیه انواع بی مهرگان ، ماهی ها ، خزندگان ، پرندگان و پستانداران فراهم آورده است . که بسیاری از آنها گونه های نادر و یا در حال انقراض محسوب می شوند .
از جانوران مهم می توان به جبیر اشاره کرد که جز گونه های نادر و حمایت شده کشور است . سایر پستانداران خشک زی موجود در پارک شامل گرگ . شغال ، خرگوش ، روباه وانواع جوندگان می توان نام برد .

علاوه بر آن نایبند دارای ارزشهای زیستی منحصر به فردی جهت زاد و ولد پستاندارانی نظیر قوچ و میش ، کل و بز ، می باشد . از پستانداران دریایی که در بخش آبهای آزاد موجود در پارک یافت می شود ، می توان انواع دلفین و نهنگ را نام برد که عمق زیاد آب در این بخش دلفین ها را متوجه خود ساخته و شیرجه زدن دلفین ها و شنای دسته جمعی کوسه ماهی ها از صحنه های بسیار زیبای طبیعی این قسمت از پارک می باشد .

از دیگر آبزیان این منطقه می توا ن به دو نوع لاک پشت عقابی و لاک پشت سبز اشاره کرد . خرچنگ هم در این مناطق بسیار زیاد دیده می شوند . ماهی گل خورک نیز در این منطقه مشاهد ه می شود این ماهی دارای چشم ها ی برجسته و حالت جهند ه دارد و کانالهایی رادر کنار در یا می سازد .

پرندگان مهاجر در این مناطق بسیار زیاد است که بعضی از آنها عبارتند از :
فلامینگو ، گیلانشاه ، پلیکا ن سفید ، سلیم ، آبچلیک ، کاکایی ، پرستوها ی دریایی ، اگرت پا خاکستری و ۰۰۰۰۰۰

قابلیت توریستی:

خلیج نایبند در سا حل شمالی منطقه نایبند با وسعت ۴۱۳۰ هکتار یکی ا ز ارزشمند ترین زیستگاههای در یایی خلیج فارس است . حوزه های متعد د ، جنگل های حرا ، سواحل ماسه ای درخشان در بخشهای شمالی و شرقی وسواحل صخرهای دارای حاشیه باریک ماسه ا ی جنوبی خلیج و بخش غربی منطقه حفاظت شده نایبند ، در ختان کهنسال انجیر معابد در دماغه نایبند ، دشت هموار بخش شمالی ، دشتهای مشجر و دره های عمیق و صخرهای در بخش جنوبی بدیع ترین چشم انداز های طبیعی سواحل خلیج فارس را یکجا گرد آورده است . وجود این چنین مناظری ، وجود تپه های مرجانی جهت تفریح غواصا ن و حتی فرایند تخمگذاری و جوجه آوری لاک پشتاندریایی کمیا ب که کمتر نقطه ای از سواحل صورت می گیرد می تواند سبب جلب گردشگران شود .

قابلیت اکولوژیکی:

این منطقه از نظر سیمای فیزیوگرافیک و نیز از حیث اجتماعات بیولوژیک یک سیستم معرف محسوب می شود . خلیج های کوچک ساحلی ، از مناطق با تولید بالقوه می باشد و از سویی از نظر آسیب پذیری جزو مناطق بحرانی محسوب می گرددند . چنین ویژگیها یی برای خلیج نایبند نیز بعنوان یک خلیج کوچک ساحلی صادق است .
وجود آرامش نسبی و شفافیت آب در این محدوده ا ز آبها ی ساحلی باعث گسترش مجتمع مرجانی و علف های دریای در بستر خلیج و آبهای مجاور آن شده است .
کله های آبسنگ مرجانی در دهانه خلیج نایبند از نادر اجتماعات مرجانی در نزدیکی سواحل سرزمین اصلی در ایران محسوب می گردند . این منطقه واحد اهمیت زیسگاهی فراوانی برای گونه های حمایت شده ای مانند درختان حرا ،لاک پشت سبز ، لاک پشت منقار عقابی و پلیکان پا خاکستری است .

فعالیت های موثر انسانی:

تحولات و پیشرفت های اخیر تکنولوژی در استان بوشهر خصوصا منطقه عسلویه مرحله تازه ای از تخریب طبیعت و محیط زیست را در پی داشته است که از مهم ترین آنها تاسیس منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس جنوبی در سال ۱۳۷۷ می باشد .

عمده ترین تاثیر این تاسیسات که در حاشیه شمال خلیج فارس و در ۳۰۰ کیلومتری مشرق بندر بوشهر واقع است بر مناطق جزرو مدی و اکوسیستم دریایی آن منطقه است . که تخلیه پسابها و مجرای خروجی و آبهای خنک کننده تاسیسات مستقیما وارد محیط زیست شده و باعث بر هم زدن نظم و تعادل اکو لوژیک منطقه آبی می گردد .

منطقه حفاظت شده خلیج نایبند هم از لحاظ تنوع زیسگاهی و تنوع گونه ای و هم از نظر چشم اند ازهای ساحلی ، بدون تردید در تمامی سواحل خلیج فارس بی همتاست . لذا بی توجهی به ارزشهای این منطقه از دیدگاه زیست محیطی ، شیلاتی و تفرجگاهی و هر گونه دست اندازی و دخل وتصرف در محدوده حساس ذکر شده موجب بر هم خوردن تعادل بوم شناختی منطقه و بروز خسارات جبران نا پذیری برا ی نسل حاضر و آینده خواهد شد .

راهکار ها و پیشنهادات:

برای جلو گیری از تخریب اکوسیستم دریایی ( نای بند ) و تداوم حیات وحش در منطقه می توان راه حلهای ذیل پیشنهاد داد تا در دستور کار محیط زیست و سازمانهای مسئول قرار گیرد .

۱- هرگونه لرزه نگاری و اکتشاف واستخراج در شعاع ۵ الی ۱۰ مایلی مناطق مد نظر جلو گیری شود .

۲- جلو گیری از هرگونه تخلیه آب خن کشتی های بزرگ که حاوی مواد شیمیایی باشند.
۳- بدلیل بسته بودن خلیج فارس سعی شود فاضلاب صنعتی به مناطقی بدور از مناطق حفاظت شده هدایت شود.

۴- جلو گیری از صید بی رویه و غیر اصولی از ذخایر دریایی مناطق فوق .

۵- ایجاد زیست گاههای مصنوعی در نزدیکی مناطق حفاظت شد ه تا فشار صیادی کمتری بر این مناطق وارد شود .

۶- با توجه به درآمد ی که جذب توریست برای کشور می تواند داشته باشد با الگو برداری از مناطق مشابه در جهان می توان به این کار اقدام نمود .

منابع و ماخذ:

۱- ویژ ه نامه زیست محیطی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر سال ۸۱

۲- آشنایی با محیط زیست ایران استان بوشهر هرمز محمودی راد، اردوان زرندیان

۳- گشت های دریایی موسسته تحقیقات فریدون عوفی

۴- گزارش بازدید مرکز پیش دانشگاهی بوشهر ( ام ابیها)

۵- وبسایت مرجع محیط زیست ایران www.iranzist.ir

6- ویکی پدیا