تاثیر انرژی (سوخت های فسیلی) بر محیط زیست

بشر ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺭﻓﺎﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺎﺯ ﺑﻪ ﺍﻧﺮژﻱ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺩﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺍﻧﺮژﻱ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺭﻭﻱ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ . ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺍﻣﺎ ﺳﻬﻢ ﻣﻬﻢ ﻭ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺍﺯ ﻣﺼﺮﻑ ﻛﻞ ﺍﻧﺮژﻱ ﺩﻧﻴﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﺭﻭﺯ ﺑﺮ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻓﺰﻭﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭﻱ ﻛﻪ ﺩﻭﺭﻧﻤﺎﻱ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺍﻧﺮژﻱ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺍﻧﺮژﻱ ﺟﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺍﺳﺖ . ﺍﻳﻦ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺍﺳﺖ، ﺍﻭﻻ ﺫﺧﺎﻳﺮ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺩﺭ ﺍﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻭ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﺯﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻬﺎﻱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪﻩ ، ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﺁنها ﺛﺎﺑﺖ ﺍﺳﺖ، ﻭﻟﻲ ﻣﺼﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﻭﺯﺍﻓﺰﻭﻥ ﺍﺳﺖ، ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻭ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻱ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺭﺍ ﺗﺤﺖ ﺍﻟﺸﻌﺎﻉ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ، ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻓﻦ ﺁﻭﺭﻱ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺍﺷﻜﺎﻝ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻭ ﻣﻔﻴﺪ ﺩﺭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﺖ . ﺛﺎﻟﺜﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺭﻭﺯﺍﻓﺰﻭﻥ ﻣﺼﺮﻑ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻭ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﺭ ﺗﻌﺎﺩﻝ ﺍﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺮﻩ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺍﻧﺮژﻱ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺩﻭ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻬﻢ ﺗﻨﻴﺪﻩ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮﺡ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺩﺭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﻧﺮژﻱ ﺍﺯ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﺮﺧﻪ ﺍﻧﺮژﻱ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﺷﺪﻳﺪﻱ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﻲ ﮔﺬﺍﺭﺩ .ﺩﺭ ﺳﺎﻟﻬﺎﻱ ﺍﺧیر ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﻭﺳﻴﻌﻲ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺣﻔﻆ ﺫﺧﺎﻳﺮ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﭘﺬﻳﺮ ﻭ ﺍﺯ ﻃﺮﻓﻲ ﻛﻨﺘﺮﻝ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻱ ﻓﺮصت ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎﻱ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺩﺭ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺍﻧﺮژﻱ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻧﻤﻮﺩ .

منبع: برگرفته از جزوه درسی انرژی و محیط زیست

محیط زیست و دغدغه های جهانی

گرم شدن زمین و تغییرات جوی مربوط به آن، فراگیرترین مسئله زیست محیطی در جهان است. این پدیده بر اثر انتشار گازهای گلخانه ای -دی اکسید کربن، متان اکسید نیترو و کلروفلورکربن ها به وجود آمده است. وجود این گازها در جو سبب می شود که سطح زمین مانند گلخانه، حرارت ناشی از پرتوزایی خورشید را در خود نگاه دارد. ازآغاز انقلاب صنعتی تاکنون، انتشار گازهای گلخانه ای، به ویژه دی اکسید کربن (Co2) ناشی از مصرف سوخت های فسیلی و حتی متان حاصل از کشاورزی به تدریج افزایش یافته است. براساس نظریه های علمی، این پدیده سبب افزایش اثر گلخانه ای می شود که به جای حفظ دمایی ثابت، افزایش آرام ولی بی وقفه دما را به دنبال دارد. شواهد نشان می دهد که این پدیده رخ داده است.موضوع مهم پروتکل کیوتو، کاهش مصرف سوخت های فسیلی است. با توجه به الگوی مصرف انرژی در جهان در مورد سوخت های فسیلی، این خواسته پروتکل از کشورهای توسعه یافته بسیار مشکل می نماید. کاستن از انتشار گازهای گلخانه ای، به جانشینی سوخت های غیرفسیلی و یا سوخت های فسیلی کمتر آلاینده نیاز دارد.نفت و زغال سنگ، پرمصرف ترین سوخت های فسیلی هستند که بر اساس پروتکل کیوتو باید از مصرف آنها کاسته شود. سوخت زغال سنگ به دلیل آلایندگی بیشتر محیط زیست می تواند هرچه زودتر جای خود را به جانشین های دیگری دهد، اما نفت را که می توان گفت تنها سوختی است که ارزان و به آسانی حمل و نقل می شود و از بسیاری جهات دارای صرفه اقتصادی است، با چه جانشینی می توان عوض کرد؟ انرژی هسته ای؟ انرژی خورشیدی؟ انرژی زمین گرمایی؟ یا ...

می توان گفت هزینه جانشین کردن این انرژی ها با نفت بسیار بالاست. علاوه بر این، ارزش تمام شده انرژی های یاد شده، بسیار بالاتر خواهد بود و این بارسنگینی را بر اقتصاد کشورهای جهان تحمیل خواهد کرد. از گاز به عنوان جانشین نفت یاد می شود که هم ارزان تر و هم کمتر آلاینده است و امروز نیز موارد استفاده گوناگون دارد. گاز سوز کردن صنایع و خودروها، از نمونه های بارز آن است، اما مسئله احتراق موتورهای درون سوز با سوخت گاز که کارآیی این موتورها را کاهش می دهد، از مشکلات این سوخت به شمار می رود که باید به آن توجه کرد.همان طور که می دانیم راه حل سامان دهی صنعت، برای کاهش آلودگی هوا مشکلات بسیاری را برای اقتصاد کشورهای توسعه یافته به همراه دارد؛ چنان که دولت آمریکا به شدت با این راه حل مخالف است.این راه حل بیش از متضرر کردن اقتصاد کشورهای توسعه یافته، سبب بالا بردن هزینه توسعه در کشورهای در حال توسعه می شود و اقتصاد این کشورها راآسیب پذیر می کند. نمونه بارز این کشورها چین و هند است که در آغاز راه توسعه قرار دارند. از سوی دیگر، کشورهای تولید کننده سوخت های فسیلی که اغلب دارای اقتصادی تک محصولی هستند نیز، با مشکلات فراوانی روبه رو می شوند .کشورهای عضو اوپک از جمله این کشورها هستند. چه باید کرد؟

محیط زیست نگرانی عصر ما

در سال 1972 سازمان ملل متحد کنفرانسی را با حضور 113 کشور جهان در پایتخت سوئد برگزار کرد، که با تصویب 26 اصل، دولت ها را برای همکاری درحفظ و تقویت محیط زیست طبیعی از طریق پیشگیری از آلودگی، ترویج آموزش و برنامه ریزی و شهرسازی عقلانی فرا خواند. این کنفرانس نشان دهنده نگرانی زمینیان از مشکلات و معضلاتی بود که محیط زیست آنان را تهدید می کرد.20 سال بعد در ریودوژانیرو، کنفرانس سران زمین (Earth summit) تشکیل شد. در این کنفرانس دستور کار قرن بیست و یکم تصویب شد. فراگیرترین معضل زیست محیطی، گرم شدن زمین و تغییرات جوی مربوط به آن بود.اما چه عواملی سبب برگزاری این کنفرانس شد؟ فجایع زیست محیطی مانند نشت پرتوهای کشنده رادیواکتیو از رآکتور منفجر شده روسیه در چرنوبیل که سرتاسر اروپا را فرا گرفت (1986)، نشست نفت اگزون والدز در سال 1989، پدیده تاسف برانگیز کشف سوراخ لایه اوزن در قطب جنوب در میانه دهه 80 میلادی و ... . این رخدادها، زنگ خطری بود برای ساکنان گیتی که دیگر نامهربانی با سرزمین خویش را فراموش کنند.ادامه کنفرانس سران زمین «انعقاد کنوانسیون تغییرات جوی» (Framework convention on climate change ) بود.آیا برای دستیابی به زمین پاک و بدون آلاینده و قابل سکونت باید همگی بکوشیم؟ پیمان کیوتو برای این منظور انگشت اشاره خود را تنها به سوی کشورهای در حال توسعه که یک چهارم از آلاینده های کره زمین را تولید می کنند، نشانه می رود. تنها از طریق مکانیسم خاصی، آن هم با توافق طرفین (کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته) کشورهای در حال توسعه وارد این میدان می شوند.

در این میان آمریکا با مخالفت با طرح سامان دهی صنعت از این پروتکل خارج شده است و این پروتکل تنها هنگامی اجرا می شود که روسیه - یکی از بزرگ ترین کشورهای آلاینده که از آلوده کنندگان کره زمین به شمار می آید- عضو این پروتکل شود.هم اکنون روسیه سیاست وقت کشی و گرفتن امتیاز از اروپا را در پیش گرفته است. تا هنگامی که روسیه عضو این پیمان - که بیشتر اروپایی و منطقه ای به شمار می آید تا یک پروتکل جهانی با وجهه حقوق بین الملل- نشود، این پروتکل اجرایی نخواهد شد. زیرا این پیمان در صورتی لازم الاجرا می شود که کشورهای امضا کننده پیمان، دست کم، 55 درصد از گازهای گلخانه ای انتشاریافته در سال 1990، در قلمروی آنها انتشار یافته باشد. درباره اجرایی شدن این پروتکل، پرسش های زیادی مطرح می شود. آیا روسیه عضو آن خواهد شد؟

با عضویت روسیه، اجرای آن چگونه خواهد بود؟ آیا اجرایی شدن این پروتکل آمریکا را نیز موظف به عمل به آن خواهد کرد؟ یا این که آمریکا با خروج خود از پروتکل آن را بی اثر کرده است؟ با خروج آمریکا از پروتکل کیوتو، این پیمان تبدیل به پیمانی منطقه ای میان کشورهای اروپایی از یک سو و ژاپن از سویی دیگر، شده است.چه عواملی سبب شده تا این کشورها به شدت بر اجرایی شدن آن اصرار بورزند؟ آیا نگرانی از زمینی گرم همراه با مشکلات، آنان را به این فکر فرو برده است ؟ کشورهای در حال توسعه که در آستانه توسعه به سر می برند، چه باید بکنند؟ آیا حال که صبح دولت ایشان دمیده، باید هزینه ای به مراتب بیشتر از کشورهای توسعه یافته برای توسعه بپردازند؟آیا حفاظت از محیط زیست پرستیژ قرن ماست؟ یا ترفندی از سوی کشورهای توسعه یافته برای جلوگیری از ورود رقیبان تازه به عرصه توسعه است؟ در این برهه نه تنها کشورهای در حال توسعه که کشورهای تولیدکننده انرژی های فسیلی نیز آسیب خواهند دید.اگرانرژی دیگری جانشین نفت شود، تولیدکنندگان نفت چه خواهند کرد؟ آیا جانشینی انرژی های دیگر با نفت، روش دیگری برای از بین بردن اتکای کشورهای مصرف کننده به این ماده نیست؟ ما برآن نیستیم با تئوری توطئه یا به زعم دیگر، توهم توطئه به این مسئله بنگریم. گرم شدن زمین و آلودگی این کره خاکی، معضل بزرگی است که پس از جنگ هسته ای آدمیان را به هراس وامی دارد.برخی، از جمله کلینتون، رئیس جمهوری پیشین آمریکا ادعا می کنند که تهدید تخریب محیط زیست، جانشین تهدید انهدام متقابل هسته ای شده است که ویژگی روابط ابرقدرت ها در دوران جنگ سرد بود. توسعه پایدار (sustainable Development) که ابتکار گروهارلم بروتلند، نخست وزیر نروژ در سال 1987 که در گزارش وی با عنوان «آینده مشترک ما» آمده بود، تا چه میزان به واقعیت نزدیک است؟آیا کشورهای تولید کننده نفت می توانند از سال 2008 تا 2012 از اتکای اقتصادی خود به این ماده بکاهند؟ آیا با بحران اقتصادی روبه رو نخواهند شد؟ کشورهای عضو اوپک نیز برای حفظ این پرستیژ قرن حاضر همچون سایر کشورها، برنامه ها و هزینه هایی را در نظر گرفته اند. حتی برخی از کشورها به تصویب این پروتکل در پارلمان های خود پرداخته اند اما با پنهان کردن این موضوع خود را از اتهام به تک روی می رهانند. الجزایر نمونه بارز این سیاست است.آیاسیاستی پسندیده است؟ یا روشی کاملاً معقول و منطقی؟ پروتکل کیوتو با ابهام های بسیار روبه روست. آینده آن چگونه است؟ با خروج آمریکا ازآن آیا می توان به اجرایی شدن آن امیدوار بود؟

ضمانت اجرایی این پروتکل که می خواهد به یک قاعده حقوقی بین المللی تبدیل شود چیست؟ چگونه باید به آن پیوست؟ آیا باید ابتکار عمل را در دست گرفت و به جنگ امواج رفت؟ یا آن که خود را به دست امواج سپرد تا به هرکجا که می خواهد ببرد؟ کشورهای در حال توسعه از جمله ایران چقدر به آن توجه کرده اند؟ چه تدابیری اندیشیده اند؟

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا