..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..
..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

..:: محــــــــــیـــط ســـــبـــــــز (بیابان زدایی) ::..

منابع طبیعی-بیابان زدایی-محیط زیست

مقاله:تغییر و تحولات منابع طبیعی از گذشته دور تا امروز+متن کامل

 

تحولات منابع طبیعی از گذشته تاکنون در ایران

چکیده:

طبیعت با جلوه های فریبایش همواره از ادمی دلبری کرده و درصدر کنجاوی هایش نشسته است . در ایران باستان انسان به طور تجربی ،  مجهز به دانش چگونه زیستن شد و بدون شک  در ابتدا در نقاطی از جنگل ها می زیست . زیستن در میان چنین انبوهی از گیاهان و جانواران ، دانش و آگاهی انسان را درباره محیطز زندگیش افزایش می داد و این دانش از طریق آموزش پدران به فرزندان منتقل می شود . باستان شناسان در (پارتیا) اثاری از جوامع کشاورزی یافته اند که نشان می دهد آنها در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد آبیاری می کرده اند که یکی از کهن ترین آثار کشاورزی به دست آمده در جهان است. در واقع اولین قدم در ایران آریایی ها بودند . در زمان آشوریان نیز کشت گیاهان از نقاط مختلف متداول شد و در حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد و در زمان حکومت کلدانیان درختان و گیاهان بسیار کاشتند که باغ های آویزان از عجایب هفتگانه به شمار میرفت که در شهر بابل به وجود آمد . در زمان هخامنشیان علاقه به کشت درختان جنگلی به وجود آمد که از نظر تولید چوب اهمیت داشت . در زمان اشکانیان دارای بخش های مختلفی مانند درباری ، وقف و … شد .

در زمان ساسانیان استفاده از فرآورده های گیاهی و دارویی متداول بوده است . اولین توجه رسمی به جنگل ها در اسفند ماه ۱۳۰۲ بود که از تصویب هیات وزیران گذشت در ایران دچار تغییر و تحولاتی شد که در این مقاله به منابع طبیعی و تغییر و تحولات آن از گذشته تا حال می پردازیم .

کلمه کلیدی : تاریخچه منابع طبیعی ، اقوام ایرانی ، تغییر و تحول

 متن کامل مقاله در ادامه مطلب قابل مشاهده خواهد بود.


به زودی لینک دانلود pdf و word

 این مقاله به زودی ویرایش می شود.

مقدمه :

طبیعت با جلوه های فریبایش هماره از ادمیب دلبری کرده و درصدر کنکاوی هایش نشسته است . طبیعت آیت هستی پروردگار و نعمت خداوند است و از سر لطف دراختیار  آدمی نهاده تا در پرتو بهره برداری از آن به نیازهای خود دست یابد و او را امانت دار خود روی زمین قرار داده است . دنیای ما ۱۵ میلیارد سال پیش در اثر یک انفجار  بزرگ شروع شد . انسان از آغاز خلقت در جست و جوی  غذا و تامین دیگر نیازمندیهای خویش با طبیعت و منابع طبیعی آشنا شد . به راستی برای این گنبد مینایش مقرنس ،  این زمین دامن گستر سبز، این درختان بالا بلند دست افشان ، این کوه بلند ستبر ، این جنگل سخاوتمند بی ادعا ، این مراتع دلپذیر با صفا ، این بادهای دوره گرد مژه بخش ، این ابرهای پرنیان پوش آب به دوش ، این حیات آفرین و این همه زیبایی و فریبایی برای چیست ؟

انسان گل سر سبد آفریده های خداوند و خلیفه او بر روی زمین است و در تعامل با طبیعت همواره باید متوجه باشد که جانشین خدا در رویب زمین است . انسان از آغاز خلقت در جست و جوی غذا و تامین دیگر نیازمندیهای خویش با طبیعت  و منابع طبیعی آشنا شد . منابع طبیعی که شامل جنگل ها و مراتع ( تجدید شونده ) است ، در عصر حاضر یکی از ارکان اقتصادی هر کشور است . جنگل ها و مراتع علاوه بر منابع اقتصادی از جهات دیگری مانند تصفیه آب و هوا ، جلوگیری از آسیب رسیدن به خاک و فرسایش آن ، جلوگیری از بروز سیل و .. مورد توجه خاص میباشد و به عنوان بستر حیات و توسعه پایدارمحسوب می گردد .

در ایران باستان انسان ها به طور تجربی ، مجهز  دانش چگونه زیستن شدند و بدون شک در ابتدا در تقاطعی از جنگل ها می زیستند . زیستن در میان چنان انبوهی از گیاهان و جانوران ،دانش و آگاهی انسان را درباره محیط زندگیش افزایش می داد و این دانش از طریق آموزش پدران و فرزندان منتقل می شد . اگر چه تغذیه انسان محدود به محصولات جنگلی بود اما به تدریج جانوران هم به جیره غذایی اضافه شدند و بدین ترتیب به علم اکولوژی دست یافتند . در واقع اولین قوم در ایران آریایی ها بودند .باستان شناسان در (پرتیا)آثاری از جوامع کشاورزی یافته اند که نشان می دهد آن ها در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد آبیاری می کرده اند که یکی از کهن ترین آثار کشاورزی به دست آمده است . زرتشت از تباهی و خشک کردن مراتع و علفزارها و آرزوی داشتن چارپای خرمی بخش سخن می گوید .

در دوره هخامنشیان کشاورزی و صنعت توسعه فراوانی یافت . در زمان اشکانیان مالکیت دارای بخش های زیر بوده است . زمین های درباری ، زمین هایی که وقف  معبد بود ، زمین هایی که به صورت تیول برای تامین مخارج دربان ها ، دژبان ها و … استفاده می شد زمین هایی که به ارث میرسید و املاک کوچک و باغ های خرده مالکان در این تقسیم بندی اشاره ای به جنگل ها و مراتع نشده است .

در زمان ساسانیان استفاده از فرآورده های گیاهی و دارویی متداول بوده است مانند کتیرا. در این دوران کشاورزی مهم ترین مسئولیت ملی بوده و نقش اقتصادی مهمی را ایفا می کرده است . با حمله اسکندر مقدونی کشاورزی  ایران رو به افول گذاشت و بسیاری از کاریزها  و مزارع اطراف  آنها از بین رفت و این وضع تا زمان به حکومت رسیدن اردشیر بابکان ادامه یافت .

ساسانیان  به احیای قنوات و تشویق و توسعه زراعت و باغبانی و دامپروری همت گماشتند و ایران مجدداً آباد شد . در این زمان نیز مثل همیشه ، چگونگی اداره آبیاری مهم ترین عامل موفقیت و یا عدم موفقیت بخش کشاورزی بوده بهبود بخشید و در نتیجه سطح زیر کشت  وکیفیت کاشت و برداشت ترقی کرد .

از توجه خاصی که به آبیاری و اصولاً بهره برداری از منابع آب در متون این دوره به چشم می خورد می توان به سطح بالای کشاورزی این زمان پی برد . ولی با وجود فراوانی های محصول ، وضع دهقانان پس از اندک زمانی به  خاطر سود جویی های حاکمان و انحطاط سیاسی ،فلاکت بار شد . پتروشفسکی در کتاب پهاوی بوندهش که مربوط به زمان ساسانیان است و امروزه آن را بن دهش می نامیم از کشت انواع میوه ها مانند پرتقال ، سیب ، انگور ، خرما ، به ، لیمو ، انار ، هلو ، فندوق ، سنجد ، بادام ، توت ، گلابی ، زرد آلو ، گردو ، شاه بلوط و نیز انواع سبزی و گل تره تیزک ، تره ، گشنیز ، خیار ، نرگس ، یاسمن ، نسترن ، لاله ، بنفشه ، همیشه بهار ، گل سرخ ، و گل زعفران ، صحبت کرده است .

علوم کشاورزی و منابع طبیعی در طول حکومت های اسلامی مجدداً پا به رشد گذاشت با شکوفایی تمدن اسلامی علوم طبیعی ،  دانش جغرافیا و گیاه شناسی و رابطه انسان با محیط مورد توجه دانشمندان آن زمان ( از جمله جابربن حیان ) قرارگرفت . استفاده از جنگل ها و مراتع در ایران به روش سنتی برای مصارف عمومی رایج بوده است . شواهد و آثار باقیمانده نشان می دهد که در گذشته سر تاسر ایران زمین دشت ها و حتی مناطق کوهستانی پوشیده از جنگل ، درخت زار و علفزارهای انبوه بوده است  ولی به تدریج بهره برداری از منابع طبیعی کشور رو به گسترش نهاد و این فشار بر طبیعت موجب انهدام بخش اعظم جنگل ها و مراتع کشور گردید .

تحول در منابع طبیعی ، جنگل و مرتع و محیط زیست در زمان حکومت ناصرالدین شاه با تاثیر پذیری از تمدن غرب باعث تغییرات اساسی از نظر تشکلاتی در مدیریت منابع کشور شد . بر پایه گذارش سازمان ملل (UNEP) از سال ۱۹۹۰ تا کنون ۲/۴ درصد از پوشش جنگلی زمین از بین رفته و ۲۵ درصد پستانداران و ۱۲ درصد پرندگان در خطر انقراضند.

بنابر اهمیت روز افزون این منابع و جلوگیری از تخریب و ازبین رفتن آن ها ایجاب می کند که قوانین  و مقررات وضع گردد تا علاوه بر از بین رفتن اشتباهات ، راه درست علمی و عملی از این منابع آموخته شود و از این طریق موجبات رشد و توسعه دانش و تکنولوژی مرتبط با حفظ و نگهداشت  این منابع خدادادی فراهم گردد .

تشکیلات اولیه برای مدیریت جنگل ها :

به طور کلی تا زمان  حکومت قاجار منابع طبیعی تجدید شونده کشور به هیچ وجه مورد توجه دولت نبود و هیچ گونه  مدیریتی از نظر بهره برداری علمی و فنی صورت نمی گرفت و تشکیلاتی   برای امور مربوط به جنگل ، مرتع ، شیلات و محیط زیست وجود نداشت . سال ۱۲۰۲ شمسی که سال تشکیل وزارت فواید عامه در زمان  حکومت فتحعلی  شاه است را می توان سر آغاز توجه دولت و منابع طبیعی دانست . اما شکل گیری رسمی ادارات برای مدیریت منابع طبیعی عملاً از سال ها  بعد آغاز شد .

اولین نامی که از منابع طبیعی  در تشکیلات اداری کشور به چشم می خورد در نخستین کابینه قانونی پس از اعلام مشروطیت در زمان محمد علی شاه قاجار است که در ۲۹ اسفند ۱۲۸۴ شمسی  به مجلس معرفی شد . در این تشکیلات اداره تحت  عنوان « اداره شوسه و راه آهن و جنگل ها » در وزارت  فواید عامه تشکیل گردید . در کابینه دوم که پس از توپ بستن مجلس و موافقت  مجدد محمد علی شاه با مشروطه به روز ۲۱ اردیبهشت ۱۲۸۸ تشکیل شد ، وزارت « طرق و شوارع و معادن و جنگل ها » آغاز به کار کرد .

در دوره اول قانون گذاری در قانون تشکیلات ایالات و ولایات و دستور العمل حکام مصوب ۱۲۸۴ شمسی در ماده ۳۰ تصریح شده است: « حکام باید سعی نماینده که همیشه اطلاعات صحیحه کافیه از وضع ولایتی که قلمرو و ماموریت آن هاست داشته باشد . یعنی از عده نفوس و وسعت خاک ولایت و ثروت طبیعی  آن و مقدار زراعت  و چمن ها وجنگل ها و از چگونگیب شغل و … و کلیه اطلاعاتیب که اوضاع و احوال ولایت و اهالی  را نشاتن می دهد » . در ماده ۵۶ تصریح شده است که : حکام باتید مراقبت مخصوص نسبت به جنگل  های دولتی داشته و آن ها را حفظ نمایند و هر گاه بر خلاف قواعدی که برای حفظ جنگل ها ایجاد شده است اقدامی ملاحظه نمایند باید بدون فوت وقت ممانعت نموده و به وزارت مالیه اطلاع دهند »

طی سال های ۱۲۹۹-۱۲۸۸ تعدادی از بازرگانان و شرکت های خارجی به شکل فزاینده ای شروع به بهره بداری از درختان شمشاد ، گردو و بلوط جنگل های شما نموده و مواد مستحصله را با پرداخت عوارض ناچیز به گمرک از کشور خارح می کردند .

ملاحظه امار گمرکزی ، دولت را به اهمیت جنگل ها و لزوم حراست از آن متوجه ساخت ، به دلیل مشخص نبودن حدود اغلب جنگل های اربابی از جنگل های دولتی ، صاحبان جنگل های خصوصی اکثراً بهره مالکانه دولتی را تملک کرده و از این راه در آمد دولت لطمه وارد می آوردند . لذا مقارن سال ۱۲۹۷ شمسی وزارت فلاحت و فواید عامه ماموری را که اطلاعاتی در امر نقشه برداری و مساحی داشت به همراه دو نفر به شمال اعزام داشت تا حدود جنگل های دولتی را از جنگل های خصوصی معلوم نماید . عملیات این گروه با وجود مشکلات فراوانی مدتی ادامه داشت تا این که با قیام میرزا کوچک خان  مصادف و بدون اخذ نتیجه قطعی به اتمام رسید .

در سال ۱۲۹۶ به موجب تصویب نامه هیات وزریران « شعبه جنگل ها » در تشکیلات وزارت فواید عامه و تجارت و فلاحت  دایر گردید .

تشکیل وزارت خانه به شرح زیر بود :

۱-دایره وزارتی ، وزیر و معاون

۲-اداره کابینه و پرسنل

۳-اداره کل فلاحت ( شامل مدیریت کل : ۱- شعبه فلاحت ۲- شعبه تجارت ۳- شعبه جنگل ها )

۴-اداره فواید عامه ، امورطرق و شوارع و فنی

در اسفند ۱۳۰۲ تصویب نامه شماره ۹۱۵۵ به تصویب هیات وزیران رسید که به موجب آن نظام نامه جنگل های ایران تنظیم شد . همزمان با اسقرار  هیات جنگل در مازندران یک کارشناس آلمانی به نام فندم هاگن به عنوان متخصص جنگل برای مدت شش ماه سال استخدام شد . نخستین اقدام هاگن این بود که موافقت دولت را با تعیین ردیف بودجه مخصوص جنگل ها جلب کند . پس از این اقدام عده ای  به نام مستحفظ و قراول جنگل استخدام و با لباس متحد الشکل و علایم مخصوص به شمال شهرهایی چند گرگان ، شهسوار  و گیلان اعزام شدند .

مستحفظین جنگل هر یک مسئول حوزه ای معین بودند که حوزه استحفاظیه نامیده می شد . این مستحفظین  به طور مرتب جنگل های حوزه استحفاظیه خود را بازید می کردند و ضمن  تهیه نقشه جنگل های حوزه خود ، مشاهدات خود را با نظام نقشه های تقریب (کروکی ) به روسای ناحیه تسلیم می نمودند . همچنین  برای جنگل های جنوب و نظارت بر نگهداری مقداری نهال چندل از زنگبار آورده شده بود یک نفر قراول به جنوب اعلام  اعزام شد ولی به علت  تاخیر در پرداخت توفیقی به دست نیامد .

در ۸ اسفند ۱۳۰۳ تصویب نامه ای از هیات وزیران  گذشت مشتمل بر هشت قسمت مبنی بر این که اولاً کلیه جنگل ها متعلق به دولت است مگر این که تعلق آنها به مالکین خصوصی  به موجب اسناد و مدارک  معتبره ثابت شده باشد .

ثانیاً – دولت اساساً برای حفظ جنگل ها نظارت در تمام آنها را اعم از دولتی و اربابی داشته و برای نظارت فنی که مرتبط به حفظ  و ازدیاد جنگل ها می باشد .به عهده وزارت فلاحت است .

ثالثاً – اجاره دادن جنگل های دولتی را اجازه قطع اشجار صنعتی و غیر صنعتی و استفاده از محصولات جنگلی جنگل های مزبور با رعایت نظارت فنی وزارت فلاحت ، با تصویب وزارت مالیه بوده و در هر موقع  مطابق قانون محاسبات عمومی و مزایده صورت خواهد گرفت . در اواخر سال ۱۳۰۹ لویی نیکه ، مستشار فرانسوی جنگل  که در اداره کل فلاحت استخدام شده بود بازدیدی از جنگل های شمال کشور  نمود و در سال ۱۳۱۰ به پیشنهاد وی سازمانی بدین شرح به وجود آمد :

۱-اداره مرکزی با یک نفر رییس

۲-اداره جنگلبانی گیلان و آستارا با ۲۰ نفر جنگلبان (مرکز این اداره در رشت بود )

۳-اداره جنگلبانی منطقه گرگان و مازندران با ۲۰ نفر جنگلبان (مرکز این اداره در شیرگاه بود ) پس از اعزام پاسبان های جنگل دولت در صدد بر آمد که قطع درخت و بهره برداری از جنگل ها را برای تهیه تخته و الوار و غیره موکول به دریافت پروانه نماید . پروانه از مرکز صادر و رونوشتی از آن به منطقه  جنگلبانی جهت نظارت قطع ابلاغ  شد . منطقه جنگلبانی نیز علاوه بر صدور دستور نظارت بر قطع به مامورین مربوط ، جریان امر را به اطلاع دارایی محل جهت دریافت  عوارض دولتی میرساند . پس از صدور پروانه اگر جنگل دولتی بود ، متقاضی می بایست قبلاً داریی محل پیمانی منعقد نموده و چوب را خریداری نماید و بعداً تحت نظارت پاسبان جنگل مبادرت به قطع نماید و در مورد جنگل های شخصی میبایست موافقت مالک را جالب نماید . در اوایل سال ۱۳۱۱ به پیشنهاد لویی نیکه (کارشناس فرانسوی ) طرح زیر به شماره ۱۲۹۳ مورخ ۸/۳/۱۳۱۱ از تصویب هیات دولت گذشت و چندی بعد کارشناس مذکور به کشور خودبازگشت :

۱-اداره کل فلاحت مکلف است در جنگل های سواحل بحر خزر ، مناطق جنگل های صنعتیب و مناطق جنگل های غیر صنعتی  را اعم از جنگل های دولتی یا شخصی ، از هم تفکیک  نموده و باری اطلاع عامه اعلام نمایند .

۲-تبدیل قطعات جنگلی به اراضی زراعتی ممنوع بوده و مرتکب تعقیب و مجازات خواهد شد .

۳-در هیچ قطعه ازجنگل های صنعتی  اعم از شخصی یا دولتی در یک سال اجازه قطع بیش از یک چهلم  جنگل داده نخواهد شد . ولی نظر به این که جنگل های فعلی دارای اشجار قابل قطع بیشتری می باشد . مع هذا با تشخیص اداره فلاحت و با اجازه خصوصی می توان بیش از صدی دو و نیم قطع نمود .

۴- اداره کل فلاحت مکلف است برای هر نوع درختی از اشجار صنعتی شرایطیی را از حیث سن و قطر و سایر شرایط معین نماید .

۵-قطع کنندگان اشجار علاوه بر سایر شرایط مقرره مکلف خواهند بود  که در تحت مراقبت اداره کل فلاحت در عوض اشجار صنعتی قطع شده ، اشجار صنعتی غرس نمایند و آنها را حفظ کنند .

۶-قطع اشجار غیر صنعتی از مقررات فوق مستثنی بوده و در حدود تعلیمات اداره کل فلاحت هر کس در ملک خود درقطع آن ها آزاد میباشد. ولی برای ان که سوء تفاهمی حاصل نشود اداره کل فلاحت  اسمامی اشجاری را که جزء  اشجار صنعتی محسوب می شود برای اطلاع عامه از محل اعلام خواهد نمود .

۷-ذغال سازی بدون کسب اجازه قبل اداره کل فلاحت و در خارج از مناطقی که از طرف اداره مزبور معین می شود اکیداً ممنوع بوده و متخلفان مورد تعقیب واقع خواهند شد . اجازه ذغال سازی در مناطق جنگل های صنعتی نباید به هیچ وجه داده شود .


انحلال سازمان جنگلبانی توسط رضا شاه

چون اقدامات پاسبانان جنگل ها راجع به جلوگیری از احداث کوره باعث کمبود ذغال در تهران و سایرشهرستان ها شد و از طرفی به درآمد مالکین جنگل های شخصی لطمه زد ، شکایاتی از سوی مالکین شد که در نتیجه آن ، سازمان جنگلبانی به دستور رضاشاه در سال ۱۳۱۳ منحل و اعتبار آن آن از بودجه کل کشور حذف گردید  به استانداران و ادارات دارایی ابلاغ شد که قطع درخت به کلی ممنوع است و منحصراً ذغال باید از سرشاخه تهیه شود ( دستوری که از لحاظ فنی غلط است ) و این دستور درحوزه گیلان شدیدتر از سایرنقاط اجرا شد( به این علت که همه مجبور شدند از جنگل های املاک خصوصی چوب و ذغال تهیه کنند ) چون در اثر ممنوعیت قطع درخت ، جنگل نشینان و روستاییان حوزه گیلان از لحاظ تامین مصارف خود در مضیقه بوده وشکایات متعددی نمودند ، دولت ناگزیر دستور قبلی را لغو و موافقت نمود مردم برای تامین حوایج خود با اجازه دارایی  و نظارت مامورین آن از سرشاخه درختان جنگلی استفاده نمایند . (دستور غلط فنی جدید ) . اما استفاده از سرشاخه ها نیاز روستاییان را براورده نمی کرد و به همین دلیل سوء استفاده های زیادی به عمل امد و به نام سرشاخه درخت قطع شد .

-دایره جنگل – اداره جنگلبانی .

بدین ترتیب برای رسیدگی به گزارش های واصله  از جنگل های گیلان و استارا و صدور دستور لازم ، تشکیل سازمان کوچکی در مرکز ضروری می نمودند . لذا در سال ۱۳۱۷ به آقای مهندس کریم ساعی واگذار گردید . در اثر اقدامات مجدانه مرحوم ساعی توجه اداره کل کشاورزی بیش ازپیش به موضوع جنگل معطوف و در پی آن درسال ۱۳۱۹ اداره جداگانه ای به نام « اداره جنگلبانی » به ریاست خود ایشان تشکیل گردید . پس از تشکیل اداره جنگلبانی تهیه نمود که توسط رییس کل کشاورزی وقت به اطلاع  رضا شاه رسید و مقرر گردید که این سازمان در محل کوچکی آزمایش شود تا در صورت حصول نتیجه مساعد در سراسر شمال تعمیم داده شود .

برای این منظور ناحیه « کجور » ( از شمال به دریای خزر ، از جنوب به ارتفاعات  البرز ، از مغرب به دره چالوس و از شرق به رودخانه گلندرود و علمده محدود است ) انتخاب و متعاقباً در اواخر ۱۳۱۹ به تاسیس چهار خزانه  جنگلی در دشت  نظیر ، چالوس ، علمده و ولی آباد اقدام گردید . ولی به مناسبت وقایع بین المللی به دلیل مشکلات نظامی و سیاسی روز با ادامه این عملیات نظر مساعدی نشان داده نشد و در نتیجه تکمیل آن میسر نگردید تا این که در اثر حوادث شهریور سال ۱۳۲۰ موضوع  کلا به بوته فراموشی سپرده شد .

-تشکیل اداره کل جنگل ها

در نیمه دوم سال ۱۳۲۰ اداره کل کشاورزی به وزارت کشاورزی و در سال ۱۳۲۱ اداره جنگلبانی به اداره کل جنگل ها تبدیل گردید و در هر یک از مناطق شمال (گیلان ، شهسوار ، مازندران و گرگان ) سازمان منطقه ای جنگلبانی که تحت نظر روسای ادارات کشاورزی انجام وظیفه می نمودند تشکیل شد و در بخش ها نیز شعب جنگلبانی تشکیل گردید که مستقیماً زیر نظر رییس جنگلبانی فعالیت می کردند .

درسال ۱۳۲۱ نخستین قانون راجع به جنگل ها مشتمل بر ۱۸ ماده و ۷ تبصره  به تصویب رسید و آیین نامه در اوایل سال ۱۳۲۲ از تصویب هیات وزیران گذشت . در اواخر سال ۱۳۲۲ کل جنگل ها به منظور ترتیب و تجهیز کادر فنی طبق مصوبه هیات دولت و اساسنامه شورای عالی فرهنگ دو دوره کلاس کمک مهندسی جنگل و یک دوره کلاس جنگلبانی برگزار کرد و فارغ التحصیلان آن را برای تقویت  کادر مناطق جنگلبانی به شمال اعزام داشت . ضمناً برای تشخیص درختان و چوب های مجاز از غیر مجاز چکش هایی به شکل مثلث ، مربع و دایره تعبیه گردید که هنوز هم معمول است . تصدی اداره کل جنگل هاتا اواسط سال ۱۳۲۴ با آقای مهندس کریم ساعی بود و از این تاریخ تا تاریخ ۱۰/۴/۱۳۲۶ با آقای مهندس غلامعلی بنان و در حدود دو ماه بعد از آن با آقای صفایی بود و سپس تا اواخر سال ۱۳۲۷  که به موجب تصویب نامه شماره ۲۰۵۲۳ مورخ ۲۴/۱۲/۱۳۲۷ هیات وزیران اداره کل جنگل ها به بنگاه جنگل ها تبدیل شد با آقای مهندس کاظم مشیر فاطمی بود .

-تشکیل بنگاه جنگل ها

هیات وزیران در جلسه ۲۴/۱۲/۱۳۲۷ بنا به پیشنهاد ۱۴ اسفند ۱۳۲۷ وزارت کشاورزی ، مراتب زیر را تصویب نمودند .

۱-به منظور حفظ حراست جنگل ها بنگاهی به نام « بنگاه جنگل ها » تشکیل می شود .

۲-وزارت دارایی کلیه جنگل های دولتی و مراتع درحوزه آن جنگل را به بنگاه جنگل ها منتقل خواهد نمود .

۳-بنگاه جنگل ها دارای شخصیت حقوقی مستقل و روی اصول بازرگانی بهره برداری اداره شد و تحت نظر وزارت کشاورزی خواهد بود . در این تصویب نامه وظایف ،  سرمایه ، هیات مدیره ، هیات بازرسی و امور استخدامی منظور گردیده بود . وظایف بنگاه علاوه بر حفظ ، احیاء ، توسعه و بهره برداری جنگل های دولتی  و ایجاد صنایع مختلف چوب و نقشه برداری از آن ها ، نظارت و مراقبت در بهره برداری جنگل های غیر دولتی و همچنین مشارکت با صاحبان جنگل های غیر دولتی در امر بهره برداری و ایجاد صنایع بود . چون با اجرای تصویب نامه شماره ۲۰۵۲۳ مورخ۲۴/۱۲/۱۳۲۷  جنگل های دولتی و مراتع واقع در حوزه آنها که عایداتی دارند تدریجاً  به بنگاه جنگل ها واگذار می شد ، لذادر بسیاری از مناطق کشور از جمله اردبیل ، خلخال ، رضاییه مهاباد ، کرمان ، سردشت ، شلدوز ، آستارا ، اهواز ، دزفول ، آبادان ، بهبهان ، شوشتر ، مسجد سلیمان ، هفتگل ، دشت میشان ، بیرجند ، درگز، قوچان ، دامغان ،  باج گیران ، کاشمر ، پاسگاه های وصول عواید محصولات جنگلی دایر شده بود که در بعضی از آن ها مامورین  کشاورزی و در برخی از نقاط مامورین دارایی به علت عدم حضور مامورین بنگاه ، در آمد را دریافت و به حساب بنگاه واریز می نمودند . در سال های ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۴ جنگل های شمال کشور دستخوش بحرانی شبیه آن چه که در شهریور  سال ۱۳۲۰ پیش آمده بود ، شد . درختان زیادی بدون ترتیب و اصول و با شدت زیاد قطع شدند و این بحران در تخریب جنگل به اضافه  عوامل دیگر موجب شد که هیات های نظامی وارد کار جنگل شدند . دو نفر سرتیب ، عده ای سرهنگ و سرگرد و نظامیان دیگر به استعداد یک لشکر در کلیه  ادارات و واحدهای تابعه مستقر شدند . در کنار هر مدیر یک سرهنگ و در کنار هر جنگلبان یک سرباز حضور داشت . این دوره که با مدیریت سرلشکر اخوی شروع شد با تحولاتی چند تا سال ۱۳۳۹ ادامه یافت .

تشکیل سازمان جنگلبانی

در سال ۱۳۳۸ قانون جنگل ها و مراتع مشتمل بر ۲۸ ماده و ۲۲ تبصره به تصویب رسید و آیین نامه آن در ۳/۱۰/۱۳۳۹ به تصویب هیات وزیران رسید . در سال ۱۳۳۸ پس از تصویب قانون جنگل ها و مراتع کشور ، به موجب تصویب نامه شماره ۲۸۵۰۰ مورخ ۲۱/۱۱/۱۳۳۸ بنگاه جنگل ها وبه سازمان جنگلبانی ایران که در قانون مزبور پیش بینی شده بود مبدل گشت و سازمان جدید  با اختیاراتی که در فوق پیش بینی شده بود شروع به کار کرد .

تشکیل منابع طبیعی

*پس از  تصویب  قانون تاسیس وزارت منابع طبیعی در سال ۱۳۴۶ ، متعاقب بررسی های تشکیلاتی ، تشکیلات وزارت مزبور در اردیبهشت ماه ۱۳۴۷ به تصویب رسید .

* به موجب ماده قانون تشکیل وزارت منابع طبیعی ، سازمان جنگلبانی و موسسات تابعه آن با دارایی و بودجه و کارکنان مربوط به وزارت منابع طبیعی منتقل می گردد . شرکت سهامی شیلات ایران و همچنین شرکت بهره برداری و صنایع چوب گیلان وابسته به این وزارت خواهد بود. همچنین برابر ماده ۵ قانون تشکیل وزارت منابع طبیعی  به دولت اجازه داده می شود :

سازمان های دیگری را که در سایر تشکیلات دولت وجود دارد وظایف آن ها با وظایف وزارت منابع طبیعی مربوط می شود پس از تصویب کمیسیون های استخدام و دارایی مجلسین با بودجه و دارایی و کارکنان به وزارت منابع طبیعی واگذار نماید .

سپس موسسه تحقیقات منابع طبیعی ، سازمان جنگلبانی و موسسات تابعه آن با دارایی و بودجه و کارکنان مربوط به وزارت منابع طبیعی منتقل می گردد . شرکت سهامی شیلات ایران و همچنین شرکت بهره برداری و صنایع چوب گیلان وابسته به این وزارت خواهد بود . همچنین برابر ماده ۵ قانون تشکیلات وزارت منابع طبیعی به دولت اجازه داده می شود :

سازمان های دیگری را که در سایر تشکیلات دولت وجود دارد وظایف آن ها با وظایف وزارت منابع طبیعی مربوط می شود پس از تصویب کمیسیون های استخدام و دارایی مجلسین با بودجه و دارایی و کارکنان به وزارت منابع طبیعی واگذار نماید .

سپس موسسه تحقیقات منابع طبیعی ، به منظور تحقق و مطالعه و تمرکز کلیه تحقیقات مربوط به منابع طبیعی در سال ۱۳۴۸ و صندوق عمران مراتع برای کمک به عمران و اصلاح مراتع و تهیه و تدارک و توزیع علوفه  برای تامین خوراک دام و فراهم آوردن موجبات تلفیق زراعت و دامپروری و تسهیل و اسکان تدریجی عشایر و تامین تسهیلات لازم برای اجرای طرح های مرتعداری وابسته به وزارت منابع طبیعی در سال ۱۳۴۹ تشکیل شد .

«وزارت منابع طبیعی یک بازوی انتظامی هم در اختیار داشت به نام « گارد مسلح»جنگل که تشکیل آن در سال ۱۳۳۸ در قانون جنگل ها و مراتع کشور پیش بینی شده بود ، اما در این زمان توسعه یافت و تشکیل شد .

« گارد مسلح » تا زمان ادغام در ژاندارمری کل کشور(۱۳۳۵) یک نیروی انتظامی منسجم و تحت نظام و اداره نیروهای فنی و اداری ، پیشبرد برنامه های مختلف را تسیهیل می کرد »

تشکیل سازمان جنگلها و مراتع کشور

وزارت منابع طبیعی دراجرای قانون جدید تشکیلات و تعیین وظایف سازمان های وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و انحلال وزارت منابع طبیعی مصوب ۱۲/۱۱/۱۳۵۰ منحل گردید . برابر موادی از قوانین مزبور که به شرح  زیر ذکر می گردد . سازمان جنگل ها و مراتع کشور به صورت یک سازمان  مستقل که رییس آن تحت معاونت وزارت کشاورزی و منابع طبیعی قرار داشت ، تشکیل گردید .

-الحاق سازمان جنگل ها و مراتع کشور به وزارت جهاد سازندگی

در سال ۱۳۶۶ عنوان سرجنگلداری کل در استان ها به اداره کل منابع طبیعی تغییر یافت . همچنین اولین شماره مجله جنگل و مرتع  در سال ۱۳۶۷  توسط سازمان انتشار یافت . براساس ماده را واحده قانون تفکیک وظایف  وزارتخانه های کشاورزی و جهاد سازندگی مصوب ۱۱/۶/۶۹ کلیه امور مربوط به حفظ ،احیاء، گسترش و بهره برداری از منابع طبیعی (جنگل ، مرتع ، شیلات و آبخیزداری ) ، کلیه امور دام و طیور و عمران روستایی ، بهسازی ، صنایع روستایی و آبرسانی مذکور ، موسسات و شرکت های تابعه  و وابسته نیز براساس تفکیک وظایف فوق وابسته و تابع وزارتخانه های مزبور شدند . بدین ترتیب سازمان جنگل ها و مراتع درزیر مجموعه وزارت جهاد سازندگی قرار گرفت . این سازمان دارای شخصیت حقوقی و ذیحسابی مستقل و رییس سازمان سمت معاونت وزارت جهاد سازندگی را دارا بود .

-تشکیل وزارت جهاد کشاورزی

درسال ۱۳۷۹ وزارتخانه های جهاد سازندگی و کشاورزی ادغام و وزارت جهاد کشاورزی را تشکیل دادند . بدین ترتیب رییس سازمان جنگل ها و مراتع کشور سمت معاون وزیر  جهاد کشاورزی را عهده دار شد .

-تشکیل سازمان  جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری کشور

طی مصوبه شورای عالی اداری در ۳ تیر ۱۳۸۱ وظایف مربوط به آبخیزداری از وزارت جهاد کشاورزی منفک و به سازمان جنگلها و مراتع کشور واگذار شد و عنوان این سازمان به سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری تغییر یافت .

-تشکیل یگان حفاظت

در اجرای ماده ۱۷۹ قانون برنامه سوم توسعه و موافقت ستاد کل نیروهای مسلح در بهمن ماه ۱۳۸۲ ، یگان حفاظت سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری کشور با معرفی سرهنگ پاسدار تقی ایروانی به عنوان فرمانده یگان از زمستان ۱۳۸۴ اغاز به کار کرد . دستور العمل تشکیل این یگان بر مبنای پیشنهاد سازمان ونظرات ناجا و وزارت کشور در تاریخ ۱۱/۱۱/۱۳۸۲ مورد تصویب قرار گرفته بود .

منابع :

۱-سیر تاریخ کشاورزی ایران (سایت keshavarzi .Bligfa.com)

2-سایت وزارت جهاد کشاورزی (۱۳۸۵).www.agri-jahad.org

3-تاریخ کشاورزی و دامپروری ایران ، نوشته شده توسط محمد آردین

۴-خلیقی ، نعمت اله (۱۳۸۴) جزوه درسی جامعه شناسی و مردم شناسی روستایی ، دانشگاه گرگان

۵-محرابی ، علی اکبر (۱۳۸۵) میزگرد تحولات منابع طبیعی  در ایران ، دانشکده منابع طبیعی تهران .

۶-محرابی ، علی اکبر (۱۳۸۵) ، جزوه مسایل اجتماعی و اقتصادی حوزه های آبخیز ، دانشگاه تهران

۷-نخستین روزنامه اقتصادی ایران – ۱۸/۱۲/۱۳۸۴ –شماره ۳۳۶۴ نسخه

۸-www.frw.org.ir

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد